Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας: Πλάγιος Λόγος (Ενότητα 15) | Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας: Πλάγιος Λόγος (Ενότητα 15)

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Klaus Leidorf

Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας: Πλάγιος Λόγος (Ενότητα 15)

ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε την αντιστοιχία των ακόλουθων παραδειγμάτων, στα οποία ο λόγος μετατρέπεται από ευθύ σε πλάγιο:

1. Φησν κατήγορος· «οτος ο δικαίως λαμβάνει τ παρ τς πόλεως ργύριον». 1α. Φησν κατήγορος ο δικαίως με λαμβάνειν τ παρ τς πόλεως ργύριον.

2. Λέγει κατήγορος· «οτος βριστής στι κα βίαιος κα λίαν σελγς διακείμενος». 2α. Λέγει, ς βριστής εμι κα βίαιος κα λίαν σελγς διακείμενος.

3. Μιλτιάδης λέγει· «ναγκαόν στι τ πατρίδι βοηθεν». 3α. Μιλτιάδης λέγει τι ναγκαόν στι τ πατρίδι βοηθεν. 

. Μιλτιάδης επεν· «ναγκαόν στι τ πατρίδι βοηθεν». 3β. Μιλτιάδης επεν τι ναγκαον εη τ πατρίδι βοηθεν.

4. Χειρίσοφος κουε· «Κρος στρατεύει πρς Κιλικίαν». 4α. Χειρίσοφος κουε Κρον στρατεύοντα πρός Κιλικίαν.

5. λέξανδρος κέλευε· «λθέτω ς μέ Παρμενίων». 5α. λέξανδρος κέλευε Παρμενίωνα λθεν ς ατόν.

6. γησίλαος ρετο (=ρώτησε) Κρον· «παραγγέλλεις τι;» 6α. γησίλαος ρετο Κρον, ε τι παραγγέλλοι.

7. Οτος λέγει· «μανθάνω, οκ πίσταμαι». 7α. Οτος λέγει τι μανθάνει οκ πίσταται.

8. Ο στρατιται ηχοντο· «σωτήρια θύσομεν (= θα κάνουμε ευχαριστήριες θυσίες), νθα ν πρτον ες φιλίαν γν φικώμεθα». 8α. Ο στρατιται ηχοντο σωτήρια θύσειν, νθα πρτον ες φιλίαν γν φίκοιντο.

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω παραδείγματα, ένας συγγραφέας έχει δυο τρόπους για να μεταφέρει σ’ εμάς τα λόγια κάποιου προσώπου:

α)   Ο ένας τρόπος είναι να τα γράψει όπως ακριβώς ειπώθηκαν από το συγκεκριμένο πρόσωπο, χωρίς καμιά μεταβολή, αλλά μόνο με την πρόταξη ή παρεμβολή κάποιου ρήματος, όπως π.χ. φησί, λέγει, κουε, κέλευε κ.ά. Στην περίπτωση αυτή ο λόγος ονομάζεται ευθύς (ή άμεσος).

β)    Ο άλλος τρόπος είναι να τα εξαρτήσει από κάποιο ρήμα και να τα μεταφέρει σ’ εμάς έμμεσα και κάπως παραλλαγμένα σε σχέση μ’ αυτά που πραγματικά είπε ο αρχικός ομιλητής. Στην περίπτωση αυτή, ο λόγος καλείται πλάγιος (ή έμμεσος).

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Η τροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο, γίνεται με ορισμένες αρχές, οι οποίες σχετίζονται:

α)   Με το περιεχόμενο των προτάσεων (δηλαδή, αν οι προτάσεις του ευθέος λόγου είναι προτάσεις κρίσεως, επιθυμίας ή ερωτηματικές).

β)    Με το είδος του ρήματος της εξάρτησης (π.χ. λεκτικό, γνωστικό, κελευστικό, ερωτηματικό κ.ά.)

γ)   Με τον χρόνο στον οποίο βρίσκεται το ρήμα της εξάρτησης (δηλαδή, αν βρίσκεται σε χρόνο αρκτικό ή ιστορικό).

δ)    Με την έγκλιση των δευτερευουσών προτάσεων του ευθέος λόγου.

Πιο συγκεκριμένα:

I. Οι κύριες προτάσεις κρίσεως μετατρέπονται:

α) Σε ειδικό απαρέμφατο, ύστερα από ρήματα λεκτικά (π.χ. λέγω, φημί, μολογ, διδάσκω κ.ά.), γνωστικά (π.χ. γιγνώσκω, μανθάνω, οδα, πίσταμαι κ.ά.) αισθητικά (π.χ. ασθάνομαι, ρ, κούω κ.ά). και δοξαστικά (π.χ. δοκ, γομαι, νομίζω, κρίνω κ.ά). (παράδειγμα 1α).

β) Σε δευτερεύουσα  ειδική πρόταση μετά από ρήματα λεκτικά, γνωστικά και αισθητικά. (Παραδείγματα 2α, 3α και 3β).

γ) Σε κατηγορηματική μετοχή μετά από ρήματα γνωστικά, αισθητικά και όσα σημαίνουν αγγελία (π.χ. γγέλλω, δηλ κ.ά.). (Παράδειγμα 4).

II. Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας μετατρέπονται: Σε τελικό απαρέμφατο ύστερα από ρήματα κελευστικά (π.χ. κελεύω, προτρέπω, παραιν κ.ά.), απαγορευτικά (π.χ. παγορεύω, κωλύω κ.ά.) και ευχετικά (π.χ. εχομαι). (Παράδειγμα 5).

III. Οι κύριες ερωτηματικές προτάσεις (ευθείες ερωτήσεις) μετατρέπονται:

Σε πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις (πλάγιες ερωτήσεις) ύστερα από ρήματα που σημαίνουν ερώτηση (ρωτ, πυνθάνομαι κ.ά.) απορία (πορ, θαυμάζω κ.ά.), φροντίδα (πιμελομαι, φροντίζω κ.ά.) πράξη (πράττω, πειρμαι κ.ά.). Βλ. παράδειγμα 6.

Υπενθυμίζουμε ότι οι δευτερεύουσες προτάσεις του πλαγίου λόγου (ειδικές, πλάγιες ερωτηματικές) ακολουθούν τους κανόνες εκφοράς των αντίστοιχων δευτερευουσών προτάσεων. Σε περίπτωση όμως που το ρήμα της εξάρτησης βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο (παρατατικό, αόριστο της οριστικής ή υπερσυντέλικο), τότε, αντί οριστικής, εκφέρονται συχνά με ευκτική, η οποία καλείται ευκτική του πλαγίου λόγου. (Βλ. τη διαφορά στα παραδείγματα 3α και 3β).

IV. Οι δευτερεύουσες προτάσεις του ευθέος λόγου διατηρούνται και στον πλάγιο λόγο.

Οι προτάσεις αυτές:

α)   Αν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου (δηλαδή ενεστώτα, μέλλοντα ή παρακειμένου), τότε διατηρούν τον χρόνο και την έγκλισή τους με πιθανή αλλαγή μόνο του προσώπου του ρήματος. (Βλ. το παράδειγμα 7α).

β)    Αν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου, τότε μετατρέπουν —όχι υποχρεωτικά— την απλή οριστική και την υποτακτική σε ευκτική του πλαγίου λόγου (παράδειγμα 8α).

ΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ    

                                      Ρήμα Εξάρτησης          Μετατροπή

Κύριες προτάσεις       λεκτικό                     Ειδικό απαρέμφατο
κρίσεως                         γνωστικό
                                      αισθητικό
                                      δοξαστικό
                                      

Κύριες προτάσεις        λεκτικό                    Ειδική πρόταση
κρίσεως                          γνωστικό
                                       αισθητικό

Κύριες προτάσεις       γνωστικό                  Κατηγορηματική μετοχή
κρίσεως                         αισθητικό
                                      αγγελίας


Κύριες προτάσεις       κελευστικό               Τελικό απαρέμφατο
επιθυμίας                       απαγορευτικό
                                      ευχετικό

Κύριες ερωτηματικές  ερώτησης                 Πλάγια ερωτηματική
(ευθείες ερωτήσεις)         απορίας                         πρόταση
                                       φροντίδας
                                       πράξης

Δευτερεύουσες            οποιοδήποτε             αμετάβλητες ως προς το
προτάσεις                                                             είδος
                                                                           (πιθανή αλλαγή έγκλισης)

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να γίνουν όλες οι δυνατές μετατροπές από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο:

1. «Οκ στιν λλη δς πλν ταύτης».
Ο ηγεμόνες (= οι οδηγοί) λέγουσιν τι οκ στιν λλη δς πλν ταύτης.
Ο ηγεμόνες λέγουσιν οκ εναι λλην δν πλν ταύτης.
Ο γεμόνες, λεγον τι οκ εη λλη δς πλν ταύτης.

2. «Ποιήσω δίκαια πράττων τοτο;»   
Σωκράτης πόρει ε ποιήσοι δίκαια πράττων τοτο.

3. «Πάλαι (= από παλιά) προδότης οτός στιν».
Λακεδαιμόνιοι σασι (οδα) τι οτός στι πάλαι προδότης.
Λακεδαιμόνιοι σασι τοτον εναι πάλαι προδότην.
Λακεδαιμόνιοι σασι τοτον ντα πάλαι προδότην.

4. «Λαμβάνετε τ πιτήδεια κ τν φρυγικν κωμν».
ναξίβιος κέλευσε τος στρατηγούς λαμβάνειν τ πιτήδεια κ τν φρυγικν κωμν.

5. «Θηραμένης ψεύδετο ν τ κκλησί».
θηναίοι γίγνωσκον τι Θηραμένης ψεύδοιτο ν τ κκλησί.
θηναίοι γίγνωσκον Θηραμένη ψεύδεσθαι ν τ κκλησί.
θηναίοι γίγνωσκον Θηραμένη ψευδόμενον ν τ κκλησί.

6. «Παραδμεν τν πόλιν Θηβαίοις;»
Πλαταις τος Θεούς πήροντο (= ρωτούσαν, συμβουλεύονταν) ε παραδοεν τν πόλιν Θηβαίοις.

Στα παρακάτω παραδείγματα να μετατραπεί ο πλάγιος λόγος σε ευθύ, σύμφωνα με το υπόδειγμα.

1. γις κέλευσεν ατος ες Λακεδαίμονα έναι· ο γρ εναι ατς κύριος. [= Ο Άγης τους διέταξε να πάνε στην Σπάρτη, γιατί δεν ήταν αυτός υπεύθυνος]

«ητε ες Λακεδαίμονα· ο γάρ εμι γ κύριος».

2. Ες  τν  λοχαγν  προέτρεπεν ατος λλους στρατηγος λέσθαι. [= Ένας από τους λοχαγούς τους προέτρεπε να εκλέξουν άλλους στρατηγούς]

«λεσθε λλους στρατηγος

3. Κλέαρχος λεγε τος στρατηγος τι ο δύνανται τν Τίγρητα ποταμν διαβναι νευ πλοίων. [= Ο Κλέαρχος έλεγε στους στρατηγούς ότι δεν μπορούσαν να περάσουν τον Τίγρη ποταμό χωρίς πλοία]

«Ο δύνασθε τν Τίγρητα ποταμν διαβναι νευ πλοίων

4. μήτηρ διηρώτα Κρον πότερον βούλοιτο, μένειν πιέναι. [= Η μητέρα ρωτούσε τον Κύρο αν ήθελε να μείνει ή να φύγει]

«Πότερον βούλ, Κρε, μένειν πιέναι

5. τι δ κα συλλέγεσθαί φησιν νθρώπους ς μ πονηρούς κα πολλούς, ο τ μν αυτν νηλώκασι, τος δ τ σφέτερα σζειν βουλομένοις πιβουλεύουσιν. [= Ισχυρίζεται ακόμη ότι συγκεντρώνονται άνθρωποι πολλοί και κακοί, όπως εγώ, οι οποίοι από τη μία έχουν ξοδέψει τη δική τους περιουσία, κι από την άλλη συνωμοτούν εναντίον εκείνων που θέλουν να σώσουν τη δική τους]

«Συλλέγονται νθρώποι ς ατόν πονηροί κα πολλούς, ο τ μν αυτν νηλώκασι, τος δ τ σφέτερα σζειν βουλομένοις πιβουλεύουσιν

6. Ο στρατηγο λεγον, τι τν ναίρεσιν (= την περισυλλογή) τν ναυαγν προστάξαιεν νδράσιν κανος. [= Οι στρατηγοί έλεγαν ότι την περισυλλογή των ναυαγών την ανέθεσαν σε ικανούς άνδρες]

«Τν ναίρεσιν τν ναυαγν προσετάξαμεν νδράσιν κανος

Να μεταφέρετε στην αρχαία Ελληνική τα παραδείγματα:

1. Οι Αθηναίοι υπόσχονταν (πισχνομαι + δοτ. + απαρ.) στους Μεγαρείς ότι δεν θα επιτρέψουν να εισβάλουν οι Λακεδαιμόνιοι στην Αττική.

 θηναοι πισχνοντο Μεγαρεσι μή πιτρέψειν τος Λακεδαιμονίοις εσβαλεν ες ττικήν.

2. Ο Ξενοφν γνώριζε (γιγνώσκω) ότι ο Κύρος είχε πεθάνει (ποθνσκω) στη μάχη.

 Ξενοφν γίγνωσκεν τι Κρος τεθνηκώς εη ν τ μάχ.

3. Οι στρατηγοί παρότρυναν τον Επαμεινώνδα (παρακελεύομαί τινι + απαρ.) να μη μάχεται αλλά να παρατάσσεται (τάττομαι) πίσω απ’ αυτούς (πισθεν ατν).

 Ο στρατηγοί παρεκελεύοντο τ παμεινώνδ μή μάχεσθαι λλά τάττεσθαι πισθεν ατν.

4. Οι Θηβαίοι αμέσως μετά τη μάχη στα Λεύκτρα έστειλαν αγγελιαφόρο (πέμπω γγελον) στην Αθήνα και παρακάλεσαν (κελεύω) τους Αθηναίους να τους βοηθήσουν και να τιμωρήσουν τους Λακεδαιμόνιους.

 Θηβαοι εθύς μετά την ν Λευκτρος μάχην πεμψαν γγελον ες θήνας και κέλευσαν τούς θηναίους βοηθσαι ατος και τιμωρήσασθαι τούς Λακεδαιμονίους.

5. Ο Ξενοφώντας άκουσε τους στρατιώτες να φωνάζουν (βο) θάλασσα, θάλασσα. (κούω + γενική + κατηγ. μτχ.: για άμεση αντίληψη)   
    
 Ξενοφν κουσε τν στρατιωτν βοώντων: θάλαττα, θάλαττα.  


 Να μεταφράσετε τα κείμενα:

1. Σόλων κείνην επεν ριστα τν πόλιν οκεσθαι, ν τος γαθος νδρας συμβαίνει τιμσθαι, κα τ ναντίον, ν τος κακος μύνεσθαι.

οκεσθαι (οκομαι) = ότι διοικείται
 ν μύνεσθαι = στην οποία οι κακοί τιμωρούνται

Ο Σόλωνας είπε ότι εκείνη η πόλη διοικείται άριστα, στην οποία συμβαίνει οι αγαθοί άνδρες να τιμώνται, και το αντίθετο, εκείνη στην οποία οι κακοί τιμωρούνται.

2. Σόλων ρωτηθείς πς ν μ γίγνοιτο δίκημα ν πόλει επεν· ε μοίως γανακτοεν ο μ δικούμενοι τος δικουμένοις.

Ο Σόλωνας, όταν ρωτήθηκε, πώς θα μπορούσε να μη γίνεται αδίκημα στην πόλη είπε∙ εάν αγανακτούσαν όμοια οι μη αδικούμενοι με τους αδικούμενους.

3. Ζήνων φη δεν τς πόλεις κοσμεν οκ ναθήμασιν, λλά τας τν οκούντων ρετας.
         
ναθήμασιν (νάθημα, τό) = με αφιερώματα, αγάλματα

Ο Ζήνωνας είπε ότι οι πόλεις δεν θα έπρεπε να διακοσμούνται με αγάλματα, αλλά με τις αρετές των κατοίκων τους.

4. ρκεσίλαος λεγεν, σπερ που φάρμακα πολλ κα ατρο πολλοί, νταθα νόσοι πλεσται, οτω δ κα που νόμοι πλεστοι, κε κα δικίαν εναι μεγίστην.

Ο Αρκεσίλαος έλεγε ότι, όπως ακριβώς, όπου υπάρχουν πολλά φάρμακα και πολλοί γιατροί, υπάρχουν και πολλές αρρώστιες, έτσι και όπου υπάρχουν πολλοί νόμοι, εκεί και η αδικία είναι μεγαλύτερη.

(Στοβαίου, νθολόγιον, 76, 77, 88 και 91)          


0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...