Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 24 (XXIV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις) | Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 24 (XXIV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Gustave Boulanger

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 24 (XXIV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO QUARTA ET VICESIMA
TO ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗ

To κείμενο που ακολουθεί είναι ένα έξυπνο ανέκδοτο που αναφέρεται στο Ρωμαίο νομομαθή Κορνήλιο το Νασικά (Cornēlius Scipio Nasīca) και στον ποιητή Έννιο (Quintus Ennius: 239-169 π.Χ.)

Cum P. Cornēlius Nasīca ad Ennium poētam venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasīca sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasīca fecerit. Paucis post diēbus cum Ennius ad Nasīcam venisset et eum a ianuā quaereret, exclamāvit Nasīca se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius indignātus quod Nasīca tam aperte mentiebātur: «Quid?» inquit «Ego non cognosco vocem tuam?» Visne scire quid Nasīca responderit? «Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?»

Μετάφραση: Όταν ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς είχε πάει στον Έννιο τον ποιητή και (όταν) σ’ αυτόν που (ο οποίος) από την πόρτα ζητούσε τον Έννιο, η υπηρέτρια είχε πει ότι αυτός δεν ήταν στο σπίτι, ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη είχε πει αυτό με διαταγή του αφεντικού (της) και ότι εκείνος ήταν μέσα. Μάθε τώρα τι έκανε αργότερα ο Νασικάς. Μετά από λίγες μέρες, όταν ο Έννιος είχε έρθει στον Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε δυνατά ότι δεν ήταν στο σπίτι, αν και ήταν στο σπίτι. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος επειδή ο Νασικάς τόσο φανερά ψευδόταν είπε: «Τι λοιπόν; Εγώ δεν αναγνωρίζω τη φωνή σου;» Μήπως θέλεις να μάθεις τι (του) απάντησε ο Νασικάς; «Είσαι αναιδής άνθρωπος. Εγώ όταν σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι εσύ δεν ήσουν στο σπίτι. Εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;»

Σημειώσεις:

1dixisset: το β’ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα είναι dic.
2domi: εδώ είναι επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο.
3se domi non esseταυτοπροσωπίαΤο υποκείμενο επανατίθεται σε αιτιατική εξαιτίας του ειδικού απαρεμφάτου esse.
4quod Nasica tam aperte mentiebatur: δευτερεύουσα αιτιολογική ουσιαστική πρόταση ως αντικείμενο της μετοχής indignatus (η οποία δηλώνει ψυχικό πάθος).
5visne: β’ ενικό πρόσωπο του ανωμάλου ρήματος volo + το εγκλιτικό μόριο ne.
6scire: β’ ενικό και β’ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα είναι scito και scitote αντίστοιχα.
7iussu: αφαιρετική οργανική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου.
8Paucis post diebus: το post είναι επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου το diebus είναι αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς.
Εναλλακτική φράση: post paucos dies [εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου]

Συντακτική ανάλυση

Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sensit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (venisset). Εξαρτάται από το ρήμα sensit της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.
Venisset: ρήμα,
P. Cornelius Nasica: υποκείμενο
ad Ennium: εμπρόθετος προσδιορισμός της κατεύθυνσης σε πρόσωπο, εξαρτάται από το ρήμα venisset.
poetam: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στη λέξη Ennium.

eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, λόγω του παρατακτικού-συμπλεκτικού συνδέσμου –que που συνδέει την προηγούμενη χρονική πρόταση «Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset» με την εν λόγω πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sensit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο (cum), ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (dixisset). Εξαρτάται από το ρήμα sensit της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.
dixisset: ρήμα
ancilla: υποκείμενο του ρήματος dixisset.
ei: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος dixisset.
non esse: άμεσο αντικείμενο του ρήματος dixisset και ειδικό απαρέμφατο.
eum: υποκείμενο στο non esse (ετεροπροσωπία).
domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο απαρέμφατο non esse.
quaerenti: επιθετική/αναφορική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο ei.
Ennium: αντικείμενο της μετοχής quaerenti.
ab ostio: εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στη μετοχή quaerenti. Συγκεκριμένα δηλώνει την τοπική αφετηρία.

[Tα λεκτικά ρήματα (dico κτλ) και τα ρήματα που έχουν παρεμφερή με αυτά σημασία είναι δίπτωτα και συντάσσονται με δοτική του αψύχου ή του εμψυχοποιημένου αψύχου ως εμμέσου αντικειμένου και αιτιατική του πράγματος ως αμέσου αντικειμένου. Πολλές φορές αντί της αιτιατικής του πράγματος χρησιμοποιείται απαρέμφατο ή έμμεσος ευθύς λόγος.( Βλ. και Χρήστος Νικ Κανελλόπουλος, Λατινικά για την Γ’ δέσμη, σελ 109, σημείωση 3).]            

Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (sensit).
sensit: ρήμα
Nasica: υποκείμενο του ρήματος sensit.
dixisse, esse: αντικείμενα του ρήματος sensit και ειδικά απαρέμφατα.
illam: υποκείμενο του απαρεμφάτου dixisse (ετεροπροσωπία).
id: αντικείμενο του απαρεμφάτου dixisse.
iussu: αφαιρετική οργανική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο dixisse.
domini: γενική υποκειμενική στη λέξη iussu.
illum: υποκείμενο του απαρεμφάτου esse (ετεροπροσωπία).
intus: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο απαρέμφατο esse.

Accipe nunc: Κύρια πρόταση επιθυμίας, καθώς εκφέρεται με προστακτική (accipe).
accipe: ρήμα.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος accipe.
nunc: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα accipe. (ως αντικείμενο στο accipe λειτουργεί η πλάγια ερωτηματική πρόταση που ακολουθεί).

quid postea Nasica fecerit: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, απλή, μερικής αγνοίας, η οποία λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα accipe της προηγούμενης κύριας πρότασης, από την οποία και εξαρτάται. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρακειμένου, γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου (accipe = ενεστώτας) και δηλώνεται το προτερόχρονο στο παρόν. (Ευθύς λόγος: quid postea Nasica fecit?)
fecerit: ρήμα.
Nasica: υποκείμενο του ρήματος fecerit.
quid: σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος fecerit.
postea: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου (συγκεκριμένα της χρονικής ακολουθίας) στο ρήμα fecerit.

[Στην προκειμένη περίπτωση έχει παραλειφθεί το αντικείμενο του ρήματος actionem και αντί αυτού έμεινε ο επιθετικός προσδιορισμός του παραλειφθέντος αντικειμένου quid που είναι το ουδέτερο γένος της ερωτηματικής αντωνυμίας (ως ουσιαστικής, όμως, αντωνυμίας και όχι ως επιθετικής, δηλαδή «quod»).]  

Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το exclamavit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (venisset). Εξαρτάται από το ρήμα exclamavit της κύριας πρότασης που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.
venisset: ρήμα
Ennius: υποκείμενο του ρήματος venisset.
ad Nasicam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση/κατεύθυνση σε πρόσωπο στο ρήμα venisset.
post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα venisset.
diebus: αφαιρετική οργανική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post.
paucis: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη diebus.

[H αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς (ablativus mensurae ή discriminis) συνοδεύει επίθετα ή επιρρήματα. Ονομάζεται του μέτρου ή της διαφοράς γιατί δηλώνει το κατά πόσο ένα πράγμα είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο από κάποιο άλλο.]  

et eum a ianua quaereret: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση λόγω του παρατακτικού-συμπλεκτικού συνδέσμου et που συνδέει την προηγούμενη χρονική πρόταση «Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset» με την εν λόγω πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το exclamavit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (quaereret). Το ρήμα εξάρτησης (της κύριας πρότασης) είναι ιστορικού χρόνου (exclamavit) και η δευτερεύουσα δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.
quaereret: ρήμα.
(Ennius): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος quaereret.
eum: αντικείμενο του ρήματος quaereret.
a ianua: εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα quaereret.

exclamavit Nasica se domi non esse: κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με οριστική (exclamavit).
exclamavit: ρήμα.
Nasica: υποκείμενο του ρήματος exclamavit.
non esse: αντικείμενο του ρήματος exclamavit και ειδικό απαρέμφατο.
se: υποκείμενο του απαρεμφάτου non esse, ταυτοπροσωπία, έχουμε λατινισμό.
domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στον ρηματικό τύπο/απαρέμφατο non esse.

[Η αντωνυμία «se» αναφέρεται στο υποκείμενο (Nasica) του ρήματος (exclamavit). Επομένως, έχουμε ταυτοπροσωπία και χρησιμοποιείται η αντωνυμία«se» ως αυτοπαθής αντωνυμία τιθέμενη σε πτώση αιτιατική ως υποκείμενο του απαρεμφάτου «non esse». Πρόκειται για λατινισμό.]  

etsi domi erat: δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική (παρατατικού: erat), διότι εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.
erat: ρήμα.
(Nasica): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος erat.
domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο ρήμα erat.

Tum Ennius indignatus---inquit: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (inquit).
Tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα inquit.
Ennius: υποκείμενο του ρήματος inquit.
inquit: ρήμα.
(Nasicae): εννοούμενο έμμεσο αντικείμενο του ρήματος inquit.
indignatus: αιτιολογική επιρρηματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος inquit, τη λέξη Ennius.

quod Nasica tam aperte mentiebatur: δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, η οποία εξαρτάται από τη μετοχή indignatus (μετοχή προερχόμενη από ρήμα ψυχικού πάθους) της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική (παρατατικού: mentiebatur), διότι δηλώνει αιτιολογία αντικειμενικά αποδεκτή. Αυτές οι αιτιολογικές προτάσεις, που εισάγονται με τον σύνδεσμο quod και εξαρτώνται από ρήματα ψυχικού πάθους, συνδέονται όχι με το ρήμα άμεσα αλλά με το ουσιαστικό, το υποκείμενο του ρήματος ψυχικού πάθους [γι’ αυτό και κάποιοι τις ονομάζουν ουσιαστικές], λειτουργεί ως αντικείμενο.
mentiebatur: ρήμα,
Nasica: υποκείμενο του ρήματος mentiebatur.
aperte: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα mentiebatur.
tam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. Εδώ το tam επιτείνει τη σημασία του επιρρήματος aperte.

“Quid (tu dicis)?”: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση μερικής αγνοίας, απλή, η οποία εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid. Εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (ενν. ρήμα dicis). Στο κείμενο η πρόταση παρουσιάζεται ελλειπτική γιατί μεταφέρεται ένας διάλογος, όπως και εμείς πολλές φορές όταν μιλάμε ο λόγος μας είναι ελλειπτικός [π.χ. Τι κάνεις; Καλά.].
(dicis): εννοούμενο ρήμα.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος (dicis).
quid: σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος (dicis). [Παραλείφθηκε το αντικείμενο του ενν. ρ. dicis, δηλαδή το dictum και έμεινε στη θέση του ο επιθετικός προσδιορισμός του αντικειμένου «quid» (ως ουσιαστική, όμως, αντωνυμία και όχι ως επιθετική).]  

“Ego non cognosco vocem tuam?”: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, ευθύς λόγος. Είναι ευθεία ερώτηση ολικής αγνοίας, απλή και εισάγεται χωρίς κάποιο ερωτηματικό μόριο, μόνο με τον ιδιαίτερο τόνο της φωνής για λόγους έμφασης. Εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (non cognosco).
non cognosco: ρήμα.
ego: υποκείμενο του ρήματος cognosco.
vocem: αντικείμενο του ρήματος cognosco.
tuam: επιθετικός προσδιορισμός στο vocem.

Visne scire: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, ολικής άγνοιας, απλή. Εισάγεται με το εγκλιτικό μόριο –ne και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (vis). Με βάση το μόριο –ne δεν γνωρίζουμε την απάντηση που περιμένουμε, οπότε μπορεί να έχουμε είτε καταφατική απάντηση, είτε αρνητική.
vis: ρήμα.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος vis.
scire: αντικείμενο του ρήματος vis και τελικό απαρέμφατο. Το tu είναι το εννοούμενο υποκείμενο του scire, άρα έχουμε ταυτοπροσωπία. Ως αντικείμενο του scire τίθεται η πλάγια ερωτηματική πρόταση (quid Nasica responderit) που ακολουθεί.

quid Nasica responderit: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, απλή, μερικής αγνοίας, ονοματική, η οποία λειτουργεί ως αντικείμενο του τελικού απαρεμφάτου scire της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρακειμένου (responderit). Επομένως, εφόσον ο ρηματικός τύπος εξάρτησης (scire), [έμμεση εξάρτηση από το vis] είναι αρκτικού χρόνου, τότε η πλάγια ερωτηματική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν. [Ευθύς λόγος: Quid Nasica respondit? (Οριστική παρακειμένου)].
responderit: ρήμα.
Nasica: υποκείμενο του ρήματος responderit.
quid: σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος responderit. [Παραλείφθηκε το σύστοιχο αντικείμενο responsionem και έμεινε αντί αυτού ο επιθετικός προσδιορισμός του αντικειμένου «quid» (ως ουσιαστική, όμως, αντωνυμία και όχι ως επιθετική).]  

Homo es impudens: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (es).
es: ρήμα.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος es.
homo: κατηγορούμενο του υποκειμένου (tu) μέσω του συνδετικού ρήματος es.
impudens: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη homo.

(Ego) cum te quaererem: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το credidi. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (quaererem). Εξαρτάται από το ρήμα credidi της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.
quaererem: ρήμα.
(ego): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος quaererem.
te: αντικείμενο του ρήματος quaererem.

Εgo --- ancillae tuae credidi te domi non esse: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (credidi).
credidi: ρήμα.
ego: υποκείμενο του ρήματος credidi.
ancillae: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος credidi.
tuae: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη ancillae.
non esse: άμεσο αντικείμενο του ρήματος credidi και ειδικό απαρέμφατο.
te: υποκείμενο στο απαρέμφατο non esse (ετεροπροσωπία).
domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στο απαρέμφατο non esse.

tu mihi ipsi non credis?: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, ευθύς λόγος. Η εν λόγω ευθεία ερώτηση είναι απλή, ολικής αγνοίας, η οποία δεν εισάγεται με κάποιο ερωτηματικό μόριο, μόνο με τον ιδιαίτερο τόνο της φωνής για λόγους έμφασης και εκφέρεται με οριστική (ενεστώτα: credis).
non credis: ρήμα.
tu: υποκείμενο του ρήματος non credis.
mihi: αντικείμενο του ρήματος non credis. [Όσα ρήματα δηλώνουν προσταγή, υποταγή, ευπείθεια, απείθεια, πίστη, υποχώρηση και τις αντίθετες έννοιές τους δε συντάσσονται με αιτιατική, αλλά με δοτική.]
ipsi: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη mihi.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
A΄ κλίση
Nasica -ae: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό)
poeta -ae: αρσενικό (μπορεί να είναι και θηλυκού γένους, όταν πρόκειται για γυναίκα ποιήτρια)
ancilla -ae: θηλυκό
ianua-ae: θηλυκό

Β΄ κλίση
Cornelius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό. Κλητική ενικού σε -i)
Ennius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό. Κλητική ενικού σε -i)
dominus -i: αρσενικό
ostium -ii/-i: ουδέτερο

Γ΄ κλίση
vox, vocis: θηλυκό
homo -inis: αρσενικό

Δ΄ κλίση
iussus -us: αρσενικό
domus -us: θηλυκό

Ε΄ κλίση
dies, diei: αρσενικό

ΕΠΙΘΕΤΑ
Β΄ κλίση
paucus, -a, -um (συγκριτικός: paucior, paucior, paucius. Υπερθετικός: paucissimus, paucissima, paucissimum)

Γ΄ κλίση
impudens -entis (συγκριτικός: impudentior, impudentior, impudentius. Υπερθετικός: impudentissimus, impudentissima, impudentissimum). Το επίθετο είναι τριγενές και μονοκατάληκτο.

ΜΕΤΟΧΕΣ
Χρόνου Ενεστώτα
quaerens -entis

Χρόνου Παρακειμένου
indignatus -a -um

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
is, ea, id (οριστική)
ille, illa, illud (δεικτική)
quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική)
tuus, tua, tuum (κτητική)
ipse, ipsa, ipsum (οριστική)
ego (προσωπική, α΄ προσώπου)
tu (προσωπική, β΄ προσώπου)

ΡΗΜΑΤΑ
1η Συζυγία
indignor, indignatus sum, indignāri (αποθετικό)
exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamāre

2η Συζυγία
respondeo, respondi, responsum, respondēre

3η Συζυγία
quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre
dico, dixi, dictum, dicĕre (β’ ενικό προτακτικής ενεστώτα dic)
accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3 (ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –io)
cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre
facio, feci, factum, facĕre 3 (ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –io. Το β΄ενικό προστακτικής ενεστώτα: fac)
credo, credidi, creditum, credĕre

4η Συζυγία
venio, veni, ventum, venre
sentio, sensi, sensum, sentre
mentior, mentitus sum, mentri (αποθετικό)
scio, scivi, scitum, scire (β’ ενικό και β’ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα είναι scito και scitote αντίστοιχα)

ΑΝΩΜΑΛΑ - ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ
sum, fui, -, esse (ανώμαλο)
inquam (της 3ης συζυγίας ελλειπτικό)
volo, volui, -, velle (της 3ης συζυγίας ανώμαλο)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
domi (δηλώνει στάση σε τόπο)
nunc
tum
post
tam
aperte (συγκριτικός: apertius, υπερθετικός: apertissime)
intus
postea

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
ad (+ αιτιατική)
ab/ a (+ αφαιρετική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
cum (υποτακτικός, χρονικός. Πρόκειται εδώ συγκεκριμένα για τον ιστορικό/ διηγηματικό cum)
-que (παρατακτικός, συμπλεκτικός)
etsi (υποτακτικός, εναντιωματικός)
et (παρατακτικός, συμπλεκτικός)
quod (υποτακτικός, αιτιολογικός)

[Πηγή: www.study4exams.gr]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

veniat, veniret, venturus sit, venerit, venisset
quaerenti, ----, quaesituro
dicat, diceret, dictura sit, dixerit, dixisset
sentit, sentiebat, sentiet, sensit, senserat, senserit
dicere, ----, dicturam esse, dixisse
accipe, ----, accipito
faciat, faceret, facturus sit, fecerit, fecisset
veniat, veniret, venturus sit, venerit, venisset
quaerat, quaereret, quaesiturus sit, quaesiverit, quaesivisset
exclamat, exclamabat, exclamabit, exclamavit, exclamaverat, exclamaverit 
indignans, ----, indignaturus, indignatus
mentitur, mentiebatur, mentietur, mentitus est, mentitus erat, mentitus erit
inquit, inquiebat, inquiet, inquit
cognosco, cognoscebam, cognoscam, cognovi, cognoveram, cognovero
vis, volebas, voles, voluisti, voluearas, volueris
scire, ----, sciturum esse, sci(v)isse
respondeat, responderet, responsurus sit, responderit, respondisset
es, eras, eris, fuisti, fueras, fueris
est, erat, erit, fuit, fuerat, fuerit 
quaeram, quaererem, quaesiturus sim, quaesiverim, quaesivissem
credis, credebas, credes, credidisti, credideras, credideris
esse, futuros esse ή fore, fuisse    

Ισοδύναμη έκφραση:

Paucis post diebus
= post paucos dies

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:

indignatus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο. Εξαρτάται από ρήμα Ιστορικού χρόνου: inquit (ΠΡΚ), οπότε θα τραπεί σε χρόνο Υπερσυντέλικο, ώστε να δηλωθεί το προτερόχρονο.
=
quod (quia / quoniam) Ennius indignatus erat (ΟριστΥπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)
quod (quia / quoniam) Ennius indignatus esset (ΥποτΥπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)
cum Ennius indignatus esset (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

quaerenti: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη eique
=
qui ab ostio Ennium quaerebat (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο dixisset)

Μετατροπή δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

(cum) eum a ianua quaereret, exclamavit Nasica se domi non esse (όταν [ο Έννιος] τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε ότι δεν ήταν στο σπίτι)
=
Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το υποκείμενο της κύριας (Nasica) δε συμπίπτει με το υποκείμενο της δευτερεύουσας (Ennius), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη.
Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το υποκείμενο σε αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή Ενεστώτα: Ennio eum (Nasicam) a ianua quaerente

Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte mentiebatur: “Quid” inquit (τότε ο Έννιος αγανακτισμένος επειδή ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά, «Τι;» είπε)
=
Η δευτερεύουσα Αιτιολογική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Αιτιολογική μετοχή. Εφόσον το υποκείμενο της κύριας (Ennius) δε συμπίπτει με το υποκείμενο της δευτερεύουσας (Nasica), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη.
Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το υποκείμενο σε αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή Ενεστώτα: Nasica tam aperte mentiente

Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; (εγώ, όταν σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι δεν ήσουν σπίτι)
=
Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον η κύρια με τη δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο (ego), η μετοχή που θα προκύψει θα είναι συνημμένη σε αυτό.
Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε μετοχή Ενεστώτα, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος της κύριας (σε πτώση δηλαδή ονομαστική): te quaerens

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

quid postea Nasīca fecerit
= quid postea a Nasica factum sit

Ego non cognosco vocem tuam?
= Vox tua non cognoscitur a me?

Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους παρακάτω ρηματικούς τύπους του κειμένου 24.

venisset: β’ ενικό υποτακτικής ενεργητικού παρατατικού
= venires
dixisset: γ΄πληθυντικό υποτακτικής παθητικού ενεστώτα
= dicantur
exclamavit: α΄πληθυντικό υποτακτικής ενεργητικού παρατατικού
= exclamaremus
cognosco: γ΄ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου
= cognovit
es: β΄πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού
= essetis
credidi: α’ ενικό οριστικής ενεργητικού μέλλοντα
= credam
quaererem: απαρέμφατο του ενεργητικού παρακειμένου
= quaesivisse
fecerit: β΄ενικό οριστικής ενεργητικού μέλλοντα
= facies
accipe: γ΄πληθυντικό οριστικής παθητικού υπερσυντελίκου
= accepti, -ae, -a erant
scire: μετοχή [ενεργητικού] μέλλοντα
= sciturus, -a, -um

Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους παρακάτω τύπους των ουσιαστικών, επιθέτων και αντωνυμιών του κειμένου 24.

eique: γενική πληθυντικού στο γένος που βρίσκεται
= eorumque
diebus: ίδια πτώση του άλλου αριθμού
= die
ianua: γενική ενικού
= ianuae
vocem: αφαιρετική πληθυντικού
= vocibus
tu: γενική πληθυντικού
= vestri & vestrum
ipsi: αιτιατική ενικού στο θηλυκό γένος
= ipsam
poetam: δοτική πληθυντικού
= poetis
paucis: γενική πληθυντικού στο γένος που βρίσκεται
= paucorum
domini: ίδια πτώση του άλλου αριθμού
= dominorum
impudens: αιτιατική πληθυντικού στο ουδέτερο γένος
=  impudentia

Ασκήσεις

1. Να συμπληρωθούν οι σωστοί τύποι της υποτακτικής του παρακειμένου (ενεργητικού και παθητικού). Προσοχή στον τονισμό!

Rogat Paulusquid ancilla dixerit (dico) [Ο Παύλος ρωτά τι είπε η υπηρέτρια]
Rogat Paulusquid nos fecerimus (facio) [Ο Παύλος ρωτά τι κάναμε εμείς]
Rogat Paulusquid ego responderim (respondeo) [Ο Παύλος ρωτά τι απάντησα εγώ]
Rogat Paulusquid tu audiveris (audio) [Ο Παύλος ρωτά τι άκουσες εσύ]
Rogat Paulusquid illi paraverint (paro) [Ο Παύλος ρωτά τι ετοίμασαν εκείνοι]
Rogat Paulusnum Arria egressa sit (egredior) [Ο Παύλος ρωτά αν η Αρρία βγήκε έξω]
Rogat Paulusnum Paetus Romam tractus sit (trahor) [Ο Παύλος ρωτά αν ο Παίτος οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στη Ρώμη]
Rogat Paulusnum vos domi fueritis (sum) [Ο Παύλος ρωτά αν εσείς είστε σπίτι]

2. Να συμπληρωθούν οι σωστοί τύποι της υποτακτικής του υπερσυντελίκου (ενεργητικού και παθητικού). Προσοχή στον τονισμό!

Rogabat Paulusquid ancilla dixisset (dico)
Rogabat Paulusquid nos fecissemus (facio)
Rogabat Paulus, quid ego respondissem (respondeo)
Rogabat Paulus, quid tu audivisses (audio)
Rogabat Paulus, quid illi paravissent (paro)
Rogabat Paulus, num Arria egressa esset (egredior)
Rogabat Paulus, num Paetus Romam tractus esset (trahor)
Rogabat Paulus, num vos domi fuissetis (sum)

3. Να αντικατασταθούν οι απόλυτες αφαιρετικές από τον ιστορικό cum με υποτακτική του υπερσυντελίκου.
π.χCaco interfecto Hercules ex Italia discessit = Cum Hercules Cacum interficisset, ex Italia discessit

Deletis legionibus Galli Romam everterunt = Cum Galli legiones delevissent, Romam everterunt [Αφού οι Γαλάτες εξολόθρευσαν τις λεγεώνεςκατέστρεψαν εντελώς τη Ρώμη]

Gallis interemptis Camillus autum recepit = Cum Camillus Gallos interemisset, aurum recepit [Αφού ο Κάμιλλος εξόντωσε τους Γαλάτες, πήρε πίσω το χρυσάφι]

Pedibus animadversis miles Claudium extraxit = Cum miles pedes animadvertisset, Claudium extraxit [Όταν ο στρατιώτης παρατήρησε τα πόδια, τράβηξε έξω τον Κλαύδιο]

Catilina victo Antonius urbem servavit = Cum Antonius Catilinam vicisset, urbem servavit [Αφού ο Αντώνιος νίκησε τον Κατιλίνα, έσωσε την πόλη]

4. Να δικαιολογηθεί ο χρόνος των προτάσεων του κειμένου quid... fecerit και quid... responderit με βάση τους κανόνες της ακολουθίας.

quid postea Nasica fecerit: Η δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση εκφέρεται με Υποτακτική Παρακειμένου, καθώς εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (accipe: Προστακτική Ενεστώτα) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

quid Nasica responderit: Η δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση εκφέρεται με Υποτακτική Παρακειμένου, καθώς εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (visne scirevis Οριστική Ενεστώτα, scire Απαρέμφατο Ενεστώτα) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

Σημεία Θεωρίας

1. Η υποτακτική του ενεργητικού παρακειμένου σχηματίζεται ως εξής:

θέμα του πρκ. + προσφ. -eri- + βασ. καταλ. της ενεργ. φωνής:

amav-eri-m, delev-eri-m, leg-eri-m, audiv-eri-m. Εκτός από το α' εν. πρόσωπο, η κλίση συμπίπτει με την οριστική του ενεργ. συντελεσμένου μέλλοντα (amav-er-o). Η υποτακτική του παρακειμένου του sum κάνει fu-eri-m. Παραθέτουμε την υποτακτική του παρακειμένου του amo και του sum (για τις άλλες συζυγίες βλ. τη Γραμματική):

Υποτακτική του Ενεργητικού Παρακειμένου
amaverim
amaveris
amaverit
amaverimus
amaveritis
amaverint

fuerim
fueris
fuerit
fuerimus
fueritis
fuerint

2. Η υποτακτική του παθητικού παρακειμένου σχηματίζεται περιφραστικά: amatus -a -um sim· delētus -a -um sim κτλ.

3. Η υποτακτική του ενεργητικού υπερσυντελίκου σχηματίζεται ως εξής:

θέμα του πρκ., -+- προσφ. -issē + βασ. καταλ. της ενεργ. φωνής

Ένας πρακτικός τρόπος για το σχηματισμό είναι να προσθέσουμε τις βασικές καταλήξεις στο απαρέμφ. του ενεργ. παρακειμένου: amavisse-m, delevisse-m, Iegisse-m, audivisse-m. Η υποτακτική του υπερσ. του sum κάνει fu-isse-m. Επειδή το πρόσφ. -issē- έχει το -e- μακρόχρονο, τονίζουμε amavissēmus. Παραθέτουμε την υποτακτική του υπερσυντελίκου του amo και του sum (για τις άλλες συζυγίες βλ. τη Γραμματική):

Υποτακτική του Ενεργητικού Υπερσυντελίκου
amavissem
amavisses
amavisset
amavissemus
amavissetis
amavissent

fuissem
fuisses
fuisset
fuissemus
fuissetis
fuissent

4. Η υποτακτική του παθητικού υπερσυντελίκου σχηματίζεται περιφραστικά: amātus -a -um essem· delētus -a -um essem κτλ.

5Η ακολουθία των χρόνων

Μετά από ρήμα εξάρτησης σε αρκτικό χρόνο, η υποτακτική του ενεστώτα εκφράζει το σύγχρονο, η υποτακτική του παρακειμένου το προτερόχρονο και η υποτακτική του ενεστώτα της ενεργ. περιφραστικής συζυγίας το υστερόχρονο. (Οι βασικοί αρκτικοί χρόνοι της οριστικής είναι ο ενεστώτας, ο παρακείμενος με σημασία ένεστώτα, [π.χ. audīvi = άκουσα και ξέρω], ο απλός και ο συντελεσμένος μέλλοντας. Επίσης η προστακτική του ενεστώτα και του μέλλοντα). Π.χ.

Rogat quid agam ρωτά τι κάνω
Rogat quid egerim ρωτά τι έκανα
Rogat quid actūrus sim ρωτά τι θα κάνω

Μετά από ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο η υποτακτική του παρατατικού εκφράζει το σύγχρονο, η υποτακτική του υπερσυντελίκου το προτερόχρονο και η υποτακτική του παρατατικού της ενεργ. περιφραστικής συζυγίας το υστερόχρονο. (Οι βασικοί ιστορικοί χρόνοι της οριστικής είναι ο παρακείμενος με σημασία αορίστου, ο παρατατικός και ο υπερσυντέλικος). Π.χ.

Rogābat quid agerem ρωτούσε τι έκανα
Rogābat quid egissem ρωτούσε τι είχα κάνει
Rogābat quid actūrus essem ρωτούσε τι θα έκανα

6. Για τις διηγήσεις του παρελθόντος χρησιμοποιείται πολύ συχνά ο σύνδεσμος cum με υποτακτική παρατατικού (για πράξη σύγχρονη) και υπερσυντελίκου (για πράξη προτερόχρονη.) Ο cum αυτός, που αποδίδεται με το «όταν», είναι γνωστός ως ιστορικός ή διηγηματικός, και δεν έχει κάτι αντίστοιχο στα αρχαία ελληνικά.

Ο χρονικός cum με οριστική μας πληροφορεί απλώς για το χρόνο που έγινε κάτι π.χ. cum vēnit = όταν ήλθε, τότε που ήλθε. Αντίθετα, ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική. Η πρόταση cum venisset σημαίνει: όταν ήλθε, ως αποτέλεσμα του ότι ήλθε.

7. Μετά από ρήματα που δηλώνουν ψυχικό πάθος (gaudeo, queror, indignor κτλ.) ακολουθούν ουσιαστικές προτάσεις που εισάγονται με το quod, εκφέρονται με οριστική και εκφράζουν την αιτία π.χ. gaudeo quod urbs servāta est.

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...