Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Κωνσταντίνος Καβάφης «Λόγος και Σιγή»

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips

Conni Togel 

Κωνσταντίνος Καβάφης «Λόγος και Σιγή»

Aζά καν ελκαλάμ μιν φάντα, ασσουκούτ μιν ζαχάμπ.
                                                Aραβική Παροιμία

«Είναι χρυσός η σιωπή και άργυρος ο λόγος.»

Τίς βέβηλος προέφερε τοιαύτην βλασφημίαν;
τίς χαυνωθείς Aσιανός παραιτηθείς εις μοίραν
τυφλήν, βωβήν, τυφλός, βωβός; Ποίος οικτρός παράφρων
ξένος τη ανθρωπότητι, την αρετήν υβρίζων,
χίμαιραν είπε την ψυχήν, και άργυρον τον λόγον;
Το μόνον μας θεοπρεπές δώρημα, περιέχον
τα πάντα — ενθουσιασμόν, λύπην, χαράν, αγάπην·
εν τη ζωώδει φύσει μας ανθρώπινον το μόνον!
        Συ όστις τον αποκαλείς άργυρον, δεν πιστεύεις
το μέλλον, λύον την σιγήν, μυστηριώδες ρήμα.
Συ εν σοφία δεν τρυφείς, πρόοδος δεν σε θέλγει·
με την αμάθειαν — χρυσήν σιγήν — ευχαριστείσαι.
Νοσείς. Είν’ η αναίσθητος σιγή βαρεία νόσος,
ενώ ο Λόγος ο θερμός, ο συμπαθής, υγεία.
Σκιά και νυξ είν’ η Σιγή· ο Λόγος, η ημέρα.
Ο Λόγος είν’ αλήθεια, ζωή, αθανασία.
        Λαλήσωμεν, λαλήσωμεν — σιγή δεν μας αρμόζει
αφού εις το ομοίωμα επλάσθημεν του Λόγου.
Λαλήσωμεν, λαλήσωμεν — αφού λαλεί εντός μας
η θεία σκέψις, της ψυχής άυλος ομιλία.

Ο Καβάφης στο ιδιαίτερο αυτό ποίημα, που εντάσσεται εντούτοις στα αποκηρυγμένα του, καταγράφει μιαν έξοχη υπεράσπιση του Λόγου -με κυρίαρχη έννοια αυτή της ομιλίας- έναντι της σιωπής, η οποία έχει επαινεθεί σε διάφορους πολιτισμούς και εποχές. Στον αντίποδα, έτσι, του γνωστού ρητού «η σιωπή είναι χρυσός» (silentium est aurum, silence is golden), όπως αυτό αποδίδεται και στην αραβική παροιμία που προτάσσει ο ποιητής, παρατίθεται εδώ μια σειρά προτερημάτων του Λόγου∙ με τρόπο μάλιστα ασυνήθιστα έντονο για τα δεδομένα του Καβάφη.

«Τίς βέβηλος προέφερε τοιαύτην βλασφημίαν;
τίς χαυνωθείς Aσιανός παραιτηθείς εις μοίραν
τυφλήν, βωβήν, τυφλός, βωβός; Ποίος οικτρός παράφρων
ξένος τη ανθρωπότητι, την αρετήν υβρίζων,
χίμαιραν είπε την ψυχήν, και άργυρον τον λόγον;»

Το ποίημα, που λειτουργεί ως απάντηση και αντίδραση στην αραβική παροιμία που προηγείται, ξεκινά με τρεις ρητορικές ερωτήσεις, το κατηγορηματικό ύφος των οποίων φανερώνει την αγανάκτηση του Καβάφη απέναντι στην αδιανόητη υποτίμηση του λόγου. Ποιος βέβηλος, ποιος ιερόσυλος είπε τέτοια βλασφημία, τέτοια ασέβεια, αναρωτιέται ο ποιητής, υποδηλώνοντας από την αρχή κιόλας το βαθμό διαφωνίας του απέναντι στην υποστηριζόμενη υπεροχή της σιωπής.
Το γιατί θεωρεί ο ποιητής βλασφημία την άποψη που θέλει τον λόγο υποδεέστερο της σιωπής, αποσαφηνίζεται εν μέρει με τα δύο ερωτήματα που ακολουθούν, όπου παρουσιάζονται κατά κάποιο τρόπο τα χαρακτηριστικά εκείνου που θα έφτανε στο σημείο να αμφισβητήσει την αξία του λόγου. Έτσι, σε πρώτο επίπεδο το περιεχόμενο της παροιμίας αποδίδεται στην αδυναμία καθαρής σκέψης των Ασιανών («τις χαυνωθείς Ασιανός»), οι οποίοι απέχοντας από τους δημοκρατικούς θεσμούς και την ενεργή συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα των χωρών τους, έχουν αποχαυνωθεί πλήρως, κι έχουν παραιτηθεί στα κελεύσματα μιας μοίρας τυφλής και βουβής∙ μιας μοίρας που καθορίζεται γι’ αυτούς από άλλους ανθρώπους, χωρίς την παραμικρή δική τους συμμετοχή ή αντίδραση. Μόνο άνθρωποι πλήρως υποταγμένοι, που δεν τους παρέχεται -και δεν διεκδικούν- καμία συμμετοχή στη λήψη και διαμόρφωση των αποφάσεων που αφορούν την πορεία της χώρας τους, μπορούν να καταλήξουν σε τέτοιο σημείο μοιρολατρίας και αδράνειας, ώστε να θεωρούν πως το να σιωπούν είναι προτιμότερο από το να εκφράζουν την άποψή τους.
Ο ποιητής, ωστόσο, εντείνει ακόμη περισσότερο τη σχηματιζόμενη μομφή απέναντι σ’ εκείνους που χαρακτηρίζουν υπέρτερη τη σιωπή, καθώς τη θεωρεί ίδιον όχι μόνο όσων δεν γνωρίζουν την αξία της δημοκρατίας και της ενεργούς συμμετοχής στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, αλλά κι όσων δεν έχουν κανένα σεβασμό απέναντι στην ανθρώπινη φύση. Μέσα, λοιπόν, από το τρίτο ρητορικό ερώτημα προκύπτει πως μόνο κάποιος ανισόρροπος και ξένος προς το καίρια ανθρώπινο στοιχείο, θα προτιμούσε να σιωπά, τη στιγμή που καθετί καλό στον άνθρωπο μπορεί να βρει την έκφρασή του με το λόγο. Η σιωπή δεν είναι παρά μια υβριστική απόρριψη της αρετής, καθώς ό,τι συνιστά το μεγαλείο και την ομορφιά της ανθρώπινης ψυχής παραμένει ανέκφραστο και άρα ανενεργό. Επιλέγοντας κάποιος τη σιωπή είναι σαν να παραγνωρίζει τη σημασία της ψυχής, σαν να την καθιστά χιμαιρικά απρόσιτη, εφόσον στερεί κάθε δυνατότητα φανέρωσης των εσώτερων πτυχών της.

«Το μόνον μας θεοπρεπές δώρημα, περιέχον
τα πάντα — ενθουσιασμόν, λύπην, χαράν, αγάπην∙
εν τη ζωώδει φύσει μας ανθρώπινον το μόνον!»

Ο λόγος είναι επί της ουσίας το μόνο θεϊκό δώρο των ανθρώπων, καθώς τους επιτρέπει να εκφράζουν όλο το πλήθος των συναισθημάτων τους, δίνοντας έτσι πνοή στην αγάπη και τη χαρά που αισθάνονται ή εκτονώνοντας τη λύπη και τον ενθουσιασμό. Ο λόγος γίνεται φορέας όλου του εύρους αισθημάτων, συλλογισμών ή προθέσεων των ανθρώπων, λειτουργώντας ως το μόνο ανθρώπινο στοιχείο μιας κατά βάση ζωώδους φύσης. Χωρίς τη λυτρωτική παρέμβαση του λόγου, που προσφέρει τη δυνατότητα έκφρασης, απόδοσης και αποτίμησης κάθε πιθανού συναισθήματος ή σκέψης, οι άνθρωποι θα κινούνταν και θα δρούσαν με μια μη λεκτική ορμή ή απάθεια, που θα παρέπεμπε περισσότερο στα ζώα κι όχι σ’ ένα έλλογο ον.
Αξίζει να προσεχθεί η επανάληψη της λέξης «μόνον», με την οποία ο ποιητής επιχειρεί να τονίσει τη μοναδικότητα και άρα την εξαιρετικά υψηλή αξία του λόγου. Ο Καβάφης, τόσο ως θεράπων της ποιητικής τέχνης, όσο και ως άνθρωπος, αδυνατεί να δεχτεί την υποτίμηση του λόγου. Είναι, επομένως, εύλογη η αγανάκτησή του απέναντι σ’ εκείνους που τείνουν να απορρίψουν το ανεκτίμητο δώρημα της λεκτικής έκφρασης.

«Συ όστις τον αποκαλείς άργυρον, δεν πιστεύεις
το μέλλον, λύον την σιγήν, μυστηριώδες ρήμα.
Συ εν σοφία δεν τρυφείς, πρόοδος δεν σε θέλγει∙
με την αμάθειαν — χρυσήν σιγήν — ευχαριστείσαι.»

Ο ποιητής μετά τις εισαγωγικές ρητορικές ερωτήσεις που σκοπό είχαν να σκιαγραφήσουν το προφίλ του ανθρώπου που θα έδινε το προβάδισμα στη σιωπή, περνά πλέον με τη χρήση του β΄ προσώπου σε μια κατά μέτωπο λεκτική επίθεση σ’ εκείνον -και σ’ όποιον- θεωρεί πως ο λόγος υστερεί απέναντι στη σιωπή. Εκείνος, λοιπόν, που αποκαλεί αργυρό το λόγο, προφανώς δεν πιστεύει στο μέλλον, αφού επιλέγει με τη σιωπή του να συσκοτίζει και να καθιστά ασαφή τα όσα έρχονται∙ τα όσα σκοπεύει να κάμει. Ο άνθρωπος αυτός δεν ζει στο χώρο της σοφίας, η οποία προκύπτει μόνο μέσω του λόγου και του μοιράσματος των σκέψεων και των συλλογισμών, ούτε θέλγεται από την πρόοδο, η οποία το δίχως άλλο είναι ανέφικτη σ’ έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι επιλέγουν να σιωπούν και να αποκρύπτουν τις σκέψεις τους. Μοιάζει να ευχαριστείται μόνο με την αμάθεια που είναι το ακριβές συνώνυμο της «χρυσής» σιωπής.

«Νοσείς. Είν’ η αναίσθητος σιγή βαρεία νόσος,
ενώ ο Λόγος ο θερμός, ο συμπαθής, υγεία.
Σκιά και νυξ είν’ η Σιγή∙ ο Λόγος, η ημέρα.
Ο Λόγος είν’ αλήθεια, ζωή, αθανασία.»

Με το ρήμα «νοσείς» που αυτονομείται στο πλαίσιο του στίχου αποτελώντας από μόνο του μια κύρια πρόταση, ο Καβάφης καθιστά εξαιρετικά σαφές πως, κατά τη γνώμη του, εκείνος που επιλέγει τη σιωπή είναι άρρωστος. Μια ιδιαίτερα έντονη διαπίστωση, η οποία προβάλλεται ακόμη περισσότερο μέσω της αντίθεσης που ακολουθεί. Η σιγή είναι μια βαριά ασθένεια, ενώ ο Λόγος είναι υγεία, εφόσον με τη δική του συνδρομή προκύπτει η πολύτιμη «θερμότητα» και «συμπάθεια» των ανθρώπινων σχέσεων, της επικοινωνίας και του μοιράσματος.
Ο ποιητής προχωρά, μάλιστα, σε μια ακόμη αντίθεση για να δείξει με έμφαση τη διαφορά ανάμεσα στη Σιγή και το Λόγο∙ η σιωπή είναι σκιά και νύχτα, αφού αποκρύπτει καθετί σημαντικό και πολύτιμο, ενώ ο λόγος είναι η ημέρα, αφού φέρνει στο φως σκέψεις και συναισθήματα, διευκολύνοντας την επαφή των ανθρώπων, αλλά και την κοινή πρόοδο. Έτσι, ο λόγος μοιάζει να συγκεντρώνει όλα τα θετικά χαρακτηριστικά που συμβαδίζουν με την επιθυμία μιας ολοκληρωμένης και άρτιας κοινωνικής συνύπαρξης. Είναι η αλήθεια, είναι η ζωή, μα είναι και η αθανασία, καθώς μόνο μέσω αυτού μπορεί να βρει τη σύνδεσή της με το μέλλον η ανθρώπινη διανόηση.
Η σιωπή, αποκρύπτοντας και εμποδίζοντας την έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων, αποκτά κατά τον ποιητή τα χαρακτηριστικά μιας ασθένειας που υπονομεύει δραστικά τη βίωση της ζωής στην πληρότητά της. Ο άνθρωπος που σιωπά είναι σαν να αρνείται τη συναισθηματική επαφή, τη συνύπαρξη και την από κοινού πρόοδο∙ είναι σαν να στέκεται εμπόδιο στην ανάγκη της ζωής για συνέχεια και ενδυνάμωση μέσω της σύμπραξης και της επικοινωνίας.
Ο ποιητής καθώς προχωρά προς το κλείσιμο του ποιήματος γράφει με κεφαλαίο γράμμα τους δύο αντιτιθέμενους όρους, τη Σιγή και το Λόγο, αποδίδοντας με την υπονοούμενη προσωποποίηση το βάθος της διαφοροποίησής τους, καθώς προβάλλουν πλέον δύο τελείως διαφορετικοί τρόποι ζωής και συμπεριφοράς. Η σιγή, ως άρνηση της επικοινωνίας, ως άρνηση αποδοχής της δύναμης που ενέχει η προσωπική άποψη, αλλά και ως άρνηση της ανθρώπινης πνευματικότητας, κι από την άλλη ο πολυσήμαντος λόγος, που εμπεριέχει συνάμα την έννοια της ομιλίας μα και την έννοια της λογικής αντίληψης και σκέψης∙ στοιχεία που τον καθιστούν το κατεξοχήν γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης.

«Λαλήσωμεν, λαλήσωμεν — σιγή δεν μας αρμόζει
αφού εις το ομοίωμα επλάσθημεν του Λόγου.
Λαλήσωμεν, λαλήσωμεν — αφού λαλεί εντός μας
η θεία σκέψις, της ψυχής άυλος ομιλία.»

Το συμπέρασμα, οπότε, στο οποίο καταλήγει ο ποιητής -και το οποίο το επαναλαμβάνει τέσσερις φορές- είναι πως οι άνθρωποι θα πρέπει να μιλούν. Η σιγή δεν αρμόζει στην ανθρώπινη φύση, η οποία έχει πλαστεί καθ’ ομοίωση προς τον Λόγο, καθ’ ομοίωση προς τη σοφία του Θεού. Με την αναφορά αυτή που προσδίδει στη λέξη «Λόγος» τη χριστιανική της έκφανση, ο Καβάφης φέρνει σε σαφή αντίθεση τη μοιρολατρική αφοσίωση των Ασιανών στη σιγή, με την πίστη των χριστιανών στην ελεύθερη βούληση και άρα στο δικαίωμα διαμόρφωσης και έκφρασης μιας προσωπικής άποψης. Ο ποιητής θεωρεί πως ο άνθρωπος δεν πρέπει να σιωπά από τη στιγμή που μέσα του αντηχεί η αρμονία της θεϊκής σκέψης κι η αγαθοσύνη της θεϊκής πρόθεσης.

Ο Καβάφης επιλέγοντας την αραβική αυτή παροιμία και προσπερνώντας συναφείς διαπιστώσεις έτερων πολιτισμών, όπως είναι για παράδειγμα το ρητό του Μενάνδρου «οδέν σιωπς στι χρησιμώτερον», μοιάζει να λαμβάνει θέση απέναντι στην Ανατολή και στους τρόπους των κατοίκων της. Μοιάζει να εκλαμβάνει την προτίμηση αυτή στη σιωπή ως γέννημα της υποτακτικής στάσης των Ασιανών τόσο σε πολιτικό όσο και σε θρησκευτικό επίπεδο∙ προσέγγιση που διαγράφει μιαν έντονη αντίθεση με την κοινωνική και πολιτική αντίληψη των δυτικών. Ωστόσο, αν θεωρήσουμε πως ο ποιητής συντάσσεται πλήρως με τη δυτική νοοτροπία, διακινδυνεύουμε να προσφέρουμε συγχωροχάρτι σε μεγάλο τμήμα του δυτικού κόσμου που τηρεί μεν τα προσχήματα και δεν στρέφεται ανοιχτά κατά του λόγου και κατ’ επέκταση των κοινωνικών και θεωρητικών σπουδών, είναι όμως έτοιμος, όταν οι καταστάσεις σοβαρεύουν, να θέσει σε εφαρμογή τη βαθιά ριζωμένη άποψη, η οποία -με απλά λόγια- υποστηρίζει ότι οι θετικές επιστήμες με τη «λακωνικότητα» και τις πολλές πράξεις είναι η κορωνίδα του πολιτισμού, που μόνο ως τεχνικός νοείται για αυτούς.
Διότι η πλειονότητα του δυτικού κόσμου επιθυμεί, βέβαια, να εμφανίζεται ως υπέρμαχος του λόγου, του διαλόγου και της λογικής, διατηρεί ωστόσο μια σαφή προτίμηση προς την άτεγκτη αποτελεσματικότητα της έμπρακτης δράσης. Ο δυτικός «πολιτισμός», άλλωστε, είναι εκείνος που προσέφερε στον κόσμο τη σαρωτική επέλαση των γερμανικών στρατευμάτων, την αποθέωση της Σπαρτιατικής νοοτροπίας, την τυφλή πειθαρχία και την -με κάθε κόστος- τελειοποίηση των στρατιωτικών εξοπλισμών. Είναι, άρα, εύλογο πως η αντίθεση του Καβάφη προς τους τρόπους της Ανατολής, δεν υποδηλώνει αναγκαία τη σύμπλευση με τη δυτική υποκρισία∙ είναι περισσότερο και σαφέστερα μια έκφραση προτίμησης προς την Ελληνική σκέψη, που έθεσε το λόγο στο υψηλότερο βάθρο.
Έτσι, επικρίνοντας ο Καβάφης τους αποχαυνωμένους Ασιανούς, δεν έχει κατά νου τους «φονικά δραστήριους» δυτικούς, αλλά τους Έλληνες, οι οποίοι υπηρέτησαν και προώθησαν τη μελέτη του Λόγου τόσο με την έννοια της λεκτικής επικοινωνίας όσο και με την ευρύτερη έννοια της Λογικής. Ιδανικό ζητούμενο για τον ποιητή είναι η στάση των Ελλήνων, που κατανόησαν εγκαίρως τη δύναμη του λόγου και τον εξύψωσαν σε επίπεδο τέχνης. Ο Λόγος αυτός των Ελλήνων που μπορεί να γίνει συνάμα γητειά μα και όπλο, είναι εν τέλει ό,τι γεννά θαυμασμό στον ποιητή κι ό,τι θέτει σε δράση και τη δική του ψυχή.
Η πρωτόγνωρη, επομένως, αντίδραση του Καβάφη, μπορεί να γίνει πληρέστερα κατανοητή, αν εκληφθεί ως προάσπιση του ελληνικού λόγου∙ του λόγου εκείνου που πέρασε κατά πολύ τα απλά όρια της επικοινωνίας κι έγινε τέχνη, ποίηση και αξεπέραστης ομορφιάς λεκτική αρμονία.
Η άρνηση, άρα, του λόγου γίνεται αίφνης άρνηση των ελληνικών τρόπων, όπως τόσο άρτια αποδόθηκαν ήδη από τον Όμηρο, όπου μέσα από κείμενα άριστης τέχνης παρουσιάστηκε το πρότυπο των ηρώων εκείνων που συνδύαζαν την ανδρεία στη μάχη με την ευγλωττία (μύθων τε ητήρ ργων τε πρηκτήρ). Δεν χρειάζεται, όμως, να πάμε τόσο μακριά, αφού ακόμη και στις μέρες μας είναι ζωντανές οι εικόνες των γερόντων που με ειρωνική θυμηδία έδειχναν προς το νεκροταφείο, σ’ όποιον τους συνιστούσε να σωπάσουν, και σχολίαζαν πως θα πάψουν να μιλούν μια και καλή μόλις πεθάνουν. Σκέψη που προβάλλει με τον πλέον παραστατικό τρόπο πως για τους Έλληνες η σιωπή είναι συνδεδεμένη με το θάνατο κι όχι με τη ζωή

Ο Καβάφης έχει εκφράσει τις απόψεις του για την αξία του λόγου και σ’ ένα σημείωμά του (9-11-1902):

«Συχνά παρατηρώ τι λίγη σπουδαιότητα που δίδουν οι άνθρωποι στα λόγια. Ας εξηγηθώ. Ένας απλούς άνθρωπος (με «απλούς» δεν εννοώ «βλαξ»: αλλά όχι διακεκριμένος) έχει μιαν ιδέα, κατακρίνει ένα θεσμόν [...]· ξεύρει ότι η μεγάλη πλειοψηφία σκέπτεται αντιθέτως προς αυτή· ως εκ τούτου σιωπά, θαρρώντας πως δεν οφελεί να ομιλήση [...] Είναι ένα μεγάλο λάθος. Εγώ πράττω αλλέως. Κατακρίνω λ.χ. την θανατικήν ποινήν. Μόλις τύχει ευκαιρία, το κηρύττω, όχι διότι νομίζω ότι, επειδή θα το πω εγώ, θα την καταργήσουν αύριον τα κράτη, αλλά διότι είμαι πεπεισμένος ότι, λέγωντάς το συντείνω εις τον θρίαμβον της γνώμης μου. Αδιάφορον εάν δεν συμφωνή κανένας μαζί μου. Ο λόγος μου δεν πάγει χαμένος. Θα τον επαναλάβη ίσως κανείς, και μπορεί να πάγη σε αυτιά που να τον ακούσουν και να ενθαρρυνθούν. Μπορεί, από τους μη συμφωνούντας τώρα να τον θυμηθή κανένας ―εις ευνοϊκήν περίστασιν εις το μέλλον, και, με την συγκυρίαν άλλων περιπτώσεων, να πεισθή, ή να κλονισθή η εναντία του πεποίθησις.― Έτσι και εις διάφορα άλλα κοινωνικά ζητήματα, και εις μερικά που κυρίως απαιτείται Πράξις. Γνωρίζω που είμαι δειλός και δεν μπορώ να πράξω. Γι’ αυτό λέγω μόνον. Αλλά δεν νομίζω που τα λόγια μου είναι περιττά. Θα πράξη άλλος. Αλλά τα πολλά μου τα λόγια ―εμού του δειλού― θα τον ευκολύνουν την ενέργειαν. Καθαρίζουν το έδαφος.» 


Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Cynthia Decker

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου 


Με ποιους τρόπους αναπτύσσονται οι παράγραφοι που ακολουθούν;

1) Τα τελευταία είκοσι χρόνια η αυτοματοποίηση έδειξε πως είναι ικανή να επιτελέσει κάθε παραγωγικό έργο. Όχι μόνο κάνει σχετικά απλές δουλειέςόπως η κατασκευή τμημάτων αυτοκινήτων ή ψυγείων, αλλά στοιχειοθετεί εφημερίδεςοδηγεί αυτόματα τα τρένα σύμφωνα με προκαθορισμένο πρόγραμμα και εξορύσσει το κάρβουνο που μας χρειάζεται. Άρχισε μάλιστα τελευταία να μας οργώνει τα χωράφια και να θερίζει τις σοδειές. Μπορεί να μην απέχει πολύ η μέρα που ουσιαστικά όλα τα αγαθά που χρειαζόμαστε θα κατασκευάζονται σε αυτόματα εργοστάσια χωρίς βοήθεια χειριστών μηχανημάτων και που οι άνθρωποι θα είναι αναγκαίοι –όσον αφορά την παραγωγή– μόνο για τη λήψη διευθυντικών αποφάσεων και για το σχεδιασμό και τη συντήρηση των αυτόματων μηχανών.
[N. Γρηγοριάδης]

Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα, τα οποία στηρίζουν την άποψη της θεματική περιόδου πως η αυτοματοποίηση μπορεί να επιτελέσει κάθε παραγωγικό έργο.

2Αποτέλεσμα της ανισοτιμίας ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα είναι η σύγκρουση του αντρόγυνου, η οποία φέρνει την κρίση στο γάμο και τη δυσαρμονία στις προσωπικές σχέσεις των μελών της οικογένειας. Οι διαμάχες και οι ανταγωνισμοί που ακολουθούν αποξενώνουν τους συζύγους μεταξύ τους και διαμορφώνουν τα παιδιά τους σε αντικοινωνικά άτομα και ανήλικους επαναστάτες. Όταν η σχέση στην οικογένεια είναι ανταγωνιστική και όχι συνεργατική, ο στόχος είναι όχι η σύνθεση των αντίθετων απόψεων για τη συνοχή της οικογένειας, αλλά η επιβολή της μιας και μόνης άποψης και η προσπάθεια να υποκύψει ο άλλος.
[Γ. Σκληρός]

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτια και αποτελέσματα, όπως προκύπτει ήδη από την πρώτη λέξη της παραγράφου (αποτέλεσμα). Έχουμε, δηλαδή, καταγραφή των αποτελεσμάτων της ανισοτιμίας ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα.

3) H βία δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο της εποχής μας, όπως θέλουν να την παρουσιάσουν τα μέσα πληροφόρησης, οι ειδήμονες και οι πολιτικοί. Υπήρχε πάντα και με διάφορες μορφές, εκδηλώσεις και αιτιολογίες. Το κύριο στοιχείο της είναι η επιθετικότητα, που εξασφαλίζει στον άνθρωπο τη δύναμη για επιβίωση, ενώ σημαντικότερος φορέας της ήταν ανέκαθεν το κράτος, που στήριζε και στηρίζει την ύπαρξή του και στο φόβο και τον καταναγκασμό. Από την άλλη μεριάστο παρελθόν οι πράξεις βίας δε γίνονταν ευρύτερα γνωστές, ενώ σήμερα, που υπάρχουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μεταβιβάζονται ταχύτατα απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη πρώτα σαν είδηση και ύστερα σαν μίμηση· πολύ συχνά μάλιστα διογκώνονται, διαστρέφονται ή ακόμη εξιδανικεύονται χάρη στις τηλεοπτικές σειρές και τις ταινίες, με τις γνωστές επιπτώσεις, κυρίως στα παιδιά.
[Γ. Mανωλίδης]

Η παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση – αντίθεση, καθώς προκειμένου να αιτιολογηθεί η διαπίστωση της θεματικής περιόδου πως η βία δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο της εποχής μας, ακολουθεί σύγκριση με το παρελθόν.

4Με τον όρο εργασία ονομάζουμε τη σκόπιμη σωματική και πνευματική απασχόληση του ανθρώπου που αποβλέπει σε παραγωγικό σκοπό. Όλα τα καταναλωτικά αγαθά είναι προϊόντα της φύσεως και της εργασίας του ανθρώπου. H εργασία ανάλογα με το πολιτιστικό επίπεδο και το κοινωνικό – οικονομικό σύστημα που επικρατεί έχει διάφορες μορφές. Στις πρωτόγονες κοινωνίες εργασία ήταν η άμεση εξεύρεση των απαραίτητων για τη διατήρηση στη ζωή, ενώ στην κλειστή οικονομία καθένας κάνει όλες τις εργασίες μόνος του ή με τη βοήθεια της οικογένειάς του. Ακόμα και σήμερα η αγροτική οικογένεια μπορεί να έχει αυτή τη μορφή.
(KEME, οδηγίες για την εφαρμογή του ΣEΠ)

Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο του ορισμού, καθώς ορίζει την έννοια της εργασίας και παρουσιάζει τα γνωρίσματά της.

5) Πρώτα απ’ όλα ας προσπαθήσουμε να περιγράψουμε συνοπτικά το Διαδίκτυο και ειδικότερα τον παγκόσμιο ιστό (Web) με μια αναλογία. Ας φανταστούμε τον κυβερνοχώρο ως μια τεράστια έκθεση. O κάθε «εκθέτης» δημιουργεί το δικό του περίπτερο (site) που καταχωρείται σε μία διεύθυνση (www.address). O χρήστης του διαδικτύου, μέσα από τους τηλεπικοινωνιακούς διαδρόμους που δημιούργησε η σύζευξη τηλεφώνου–υπολογιστή, επισκέπτεται αυτήν την άυλη, διαρκή και παγκόσμια ψηφιακή έκθεση. Περνά από διάφορα sites, επικοινωνεί με τον «εκθέτη», και βεβαίως μπορεί να πάρει («κατεβάσει») πληροφοριακό υλικό. Αρκεί να έχει εξασφαλίσει την είσοδό του μέσω ενός προμηθευτή (provider) σύνδεσης στο Διαδίκτυο.
(Le Monde diplomatique)

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αναλογία, παρουσιάζοντας τις ομοιότητες του παγκόσμιου ιστού με μια τεράστια έκθεση.

6) Είναι γεγονός ότι ο Έλληνας δε διαβάζει. Δεν αγαπά το βιβλίο και τη μελέτη. Γιατί όμως; Κληρονομικά βάρη και φυλετικός χαρακτήρας; Μα τότε θα ’πρεπε μάλλον το αντίθετο να συμβαίνει!… H εθνική κληρονομιά του Έλληνα είναι βαθιά πνευματική. Τότε; Πρέπει να παραδεχτούμε πως ο άνθρωπος δε γεννιέται αγκαλιά με το βιβλίο, του μαθαίνουν να το αγαπάει. Είναι θέμα γενικότερης παιδείας, που ξεκινάει βέβαια από την εκπαίδευση, από τα σχολεία όλων των βαθμίδων. Και εκεί φαίνεται πως υστερούμε. Γιατί εμείς από τα σχολεία βγάζουμε ανθρώπους που ακούν για βιβλίο, ακούν για μελέτη και το «βάζουν στα πόδια»! Κακογραμμένα βιβλία και μέθοδοι σκουριασμένες απωθούν τους νέους από το βιβλίο και την ευπρόσδεκτη και γόνιμη γνώση. Εκπαίδευση που βασίζεται στη μηχανική πρόσληψη γνώσεων, στην ψυχρή χρησιμοθηρία, στη «δια παντός μέσου» βαθμοθηρία, στη στείρα αποστήθιση, δημιουργεί στη συνέχεια απέχθεια για το βιβλίο, το σχολείο, τη μάθηση. Το «πρόβλημα του μαθήματος της έκθεσης» δεν είναι άσχετο με όλη αυτήν την κακή εκπαίδευση. Κακές επιδόσεις στην έκθεση δε σημαίνουν τίποτε άλλο από κακές σχέσεις με το βιβλίο γενικά.
(από τον ημερήσιο Τύπο)

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση. Η διαπίστωση της θεματικής περιόδου πως ο Έλληνας δεν διαβάζει και πως δεν αγαπά το βιβλίο, προκαλεί εύλογα την απορία «γιατί;», η οποία και βρίσκει την αιτιολόγησή της στα σχόλια που ακολουθούν. 

7) Αυτή τη διαδικασία με την οποία ένα άτομο μαθαίνει και υιοθετεί τα σχήματα συμπεριφοράς και τους κανόνες που θεωρούνται κατάλληλοι για το κοινωνικό του περιβάλλον την ονομάζουμε κοινωνικοποίηση. Από την άποψη της κοινωνίας, η κοινωνικοποίηση είναι ένας τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται η κουλτούρα και το άτομο προσαρμόζεται σ’ έναν οργανωμένο τρόπο ζωής. Από την άποψη του ατόμου, η κοινωνικοποίηση είναι μια πραγματοποίηση των δυνατοτήτων του, ένας τρόπος που «ανθρωποποιεί» το βιολογικό οργανισμό του και τον μεταμορφώνει σε ένα «εγώ» με μια αίσθηση ταυτότητας. Έτσι, η κοινωνικοποίηση καθορίζει τη συμπεριφορά του ατόμου, είναι ένα μέσο με το οποίο η κοινωνία ασκεί έλεγχο στο άτομο, αλλά αποτελεί και την απαραίτητη συνθήκη για την ανάπτυξη της ατομικότητας.
(Γ. Mανωλίδης)

Η παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό, καθώς στο πλαίσιό της ορίζεται η έννοια της κοινωνικοποίησης.

8H διαφήμιση επιδρά αρνητικά και στην ωρίμανση της συνείδησης του καταναλωτή. Οδηγεί στην άμβλυνση της επίγνωσης της θέσης που αυτός κατέχει στο συγκεκριμένο σύστημα παραγωγής. Αναπτύσσει τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός τεχνητού κλίματος ευφορίας, μικρής διάρκειας, αλλά επαναλαμβανόμενου, μέσα από την ατέλειωτη ποικιλία των διαφημιζόμενων προϊόντων, που υπόσχονται «ότι θα γίνει κάποιος» που δεν πρόκειται να γίνει. Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις και η κούραση από την προσπάθεια που δεν ολοκληρώνεται αφήνουν ορατά ίχνη στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. H κατάσταση αυτή βρίσκει έκφραση και στο θεωρητικό επίπεδο, όπου γίνονται απόπειρες για την αφομοίωση απόψεων, όπως ότι δεν υπάρχουν τάξεις και κοινωνικά στρώματα ή ότι η ουσία των τάξεων είναι ψυχολογική. H λογική κατάληξη είναι ότι όλοι οι καταναλωτές απολαμβάνουν το ίδιο περίπου επίπεδο ζωής και είναι άτομα που ανήκουν σε μια μεγάλη «μεσαία τάξη». Για να θεμελιωθούν τέτοιες απόψεις, τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό πρέπει να γίνονται ασαφή. Στην κατεύθυνση αυτή βοηθά σημαντικά και η διαφήμιση […]
(Γ.X. Zώτος)

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, εφόσον αιτιολογεί τη διαπίστωση της θεματικής περιόδου.

9) Επιβάλλεται, φυσικά, η διάκριση μεταξύ πληροφοριών αναγκαίων αφενός για τη δημόσια λειτουργία (όπως στοιχεία για την ταυτότητα των πολιτών, για το εισόδημα και τις φορολογικές τους υποχρεώσεις ή για ορισμένες διασφαλίσεις στις συναλλαγές και για την αποτροπή μονοπωλιακών εκμεταλλεύσεων) και αφετέρου πληροφοριών που αφορούν τα ατομικά δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες του πολίτη. Όσο για τη συγκέντρωση στοιχείων που επιβάλλουν λόγοι εθνικού και δημοκρατικού πολιτικού συμφέροντος, ο βαθμός και οι μέθοδοι ηλεκτρονικής επεξεργασίας των στοιχείων αυτών πρέπει να ορίζονται περιοριστικά με νόμο. H παρακολούθηση της προσωπικής ζωής ή διαπροσωπικών επικοινωνιών, εφόσον αφορά εξακρίβωση στοιχείων για εγκληματική δραστηριότητα, είναι νοητή μόνο με δικαστικές αποφάσεις. Οι περιπτώσεις αυτές αποτελούν ακραίες εξαιρέσεις του βασικού κανόνα και οι σχετικές ενέργειες πρέπει να υπόκεινται σε αυστηρό έλεγχο.
(I. Πεσμαζόγλου)

Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Ειδικότερα, εντοπίζουμε τη μέθοδο της διαίρεσης, καθώς γίνεται διάκριση ανάμεσα στις πληροφορίες που απαιτούνται για τη δημόσια λειτουργία και πληροφορίες που σχετίζονται με τα ατομικά δικαιώματα (αφενός – αφετέρου). Συνάμα, εντοπίζουμε και τη μέθοδο των παραδειγμάτων, καθώς ο συγγραφέας παραθέτει παραδείγματα για να αποσαφηνίσει ποιες πληροφορίες είναι αναγκαίες για τη δημόσια λειτουργία.

10) Όλες αυτές οι κατευθύνσεις της ανθρώπινης προσπάθειας (οικονομική, κοινωνική, πολιτική, επιστημονική, ηθική, καλλιτεχνική, θρησκευτική) είναι νόμιμες, όλες μαζί συνεκφράζουν τη ζωή, όλες μαζί συνοικοδομούν τον πολιτισμό και τελικά αποκρυσταλλώνονται σε κάποιες συγκεκριμένες μορφές που εκφράζουν ορισμένο περιεχόμενο· κι όλες μαζί συναποτελούν την πολιτισμική παράδοση. Λόγου χάρη: το άροτρο, η κοινοτική οργάνωση και η αντίστοιχη φορολογική τεχνική, η νομοθεσία του Σόλωνα, το βήμα του ρήτορα πάνω στην Πνύκα, η γεωμετρία του Ευκλείδη, τα λατρευτικά σύμβολα της μινωικής Κρήτης, οι Καρυάτιδες στο Ερέχθειο ή το εργόχειρο μιας νησιωτοπούλας, όλα αυτά εκφράζουν ανθρώπινη προσπάθεια, υπηρέτησαν κάποτε ή υπηρετούν ακόμη τη ζωή μιας κοινωνίας, διατηρούνται αυτούσια ή μεταμορφώνονται και αναμορφώνονται μέσα σε νέες συνθήκες ή επιζούν μόνο ως σύμβολα στη μνήμη των λαών, ως έκφραση τη δημιουργικότητάς τους, ως πολιτισμική περιουσία και καύχημά τους.
(Φ. Bώρος)

Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα, τα οποία εισάγονται με τη χαρακτηριστική φράση: Λόγου χάρη.

Να γράψετε μία παράγραφο στην οποία θα υποστηρίζετε διαφορετική ή αντίθετη άποψη από αυτή που υποστηρίζεται στην παράγραφο 6.

Η άποψη που θέλει τους Έλληνες να μην έχουν πολύ καλή σχέση με το βιβλίο, θα μπορούσε ενδεχομένως να θεωρηθεί ένα όχι ιδιαίτερα έγκυρο στερεότυπο. Διότι, ακόμη κι αν δεχτούμε πως οι πωλήσεις των βιβλίων στη χώρα μας δεν είναι αρκετά υψηλές, θα πρέπει συνάμα να λάβουμε υπόψη μας και τη διάδοση των ψηφιακών βιβλίων που είναι πλέον στη διάθεση μιας νέας γενιάς αναγνωστών. Πολίτες, οι οποίοι μέχρι πρότινος αποθαρρύνονταν από το κόστος αγοράς ενός βιβλίου, έχουν τώρα πια, χάρη στο διαδίκτυο, δωρεάν πρόσβαση σ’ ένα μεγάλο αριθμό ψηφιοποιημένων βιβλίων. Υπ’ αυτή την έννοια το κριτήριο των πωλήσεων δεν αποτελεί απαραίτητα καθοριστικό στοιχείο για το πλήθος των φιλαναγνωστών. Άλλωστε, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός πως παρά την έντονη οικονομική κρίση των τελευταίων ετών, η αγορά βιβλίων -έστω κι αν έχει μετατοπιστεί σε οικονομικότερες επιλογές- διατηρεί μια σεβαστή σταθερότητα, κι αυτό φανερώνει την ύπαρξη τουλάχιστον ενός ικανού αριθμού βιβλιόφιλων.

Να βρείτε τα δομικά στοιχεία των παρακάτω παραγράφων:

AH θεραπευτική λοιπόν κλωνοποίηση ως γεγονός δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μετά βδελυγμίας. Ωστόσο θα πρέπει να γίνει, όταν θα είναι ώριμη η κατάσταση. Δηλαδή θα πρέπει πρώτα να υπάρξει πρόοδος στην αποκάλυψη των μηχανισμών ρύθμισης και έκφρασης των γονιδίων και ταυτόχρονα να μορφοποιηθεί το κατάλληλο βιοηθικό, δεοντολογικό και νομικό πλαίσιο, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα διολίσθησης από τη θεραπευτική στην αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Και στην εποχή της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας οι ισχυροί του πλανήτη θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούν και στην παγκοσμιοποίηση της πειραματικής δεοντολογίας όσον αφορά το χειρισμό των γονιδίων.
(Στ. N. Aλαχιώτης)

Η δομή της παραγράφου είναι τριμερής. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Η θεραπευτική λοιπόν... μετά βδελυγμίας.
Σχόλια: Ωστόσο θα πρέπει... αναπαραγωγική κλωνοποίηση.
Κατακλείδα. Και στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.... των γονιδίων.

BΤον παιδευτικό ρόλο της οικογένειας συνεχίζει το σχολείο, το οποίο στοχεύει όχι μόνο στην ηθικοπνευματική καλλιέργεια αλλά και στην επαγγελματική κατάρτιση του μαθητή. Οι εκπαιδευτικοί προσφέρουν ένα πλήθος γνώσεων στο μαθητικό κοινό, ενημερώνοντάς το και οξύνοντας την κρίση του. H ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος εξασφαλίζει τη διάπλαση έντιμων πολιτών με ηθικούς στόχους και ιδανικά. H δημοκρατικότητα στο χώρο της διδασκαλίας εθίζει το νέο στο πνεύμα του αλληλοσεβασμού, της ελεύθερης σκέψης και έκφρασης και της ανάληψης των υποχρεώσεων με ταυτόχρονη συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων. Άλλωστε, το σχολείο αποτελεί μια μικρή κοινωνία, όπου το άτομο μαθαίνει να πειθαρχεί, να συνεργάζεται και να διεκδικεί και προετοιμάζεται για την ομαλή ένταξή του στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. O εκπαιδευόμενος λοιπόν εμπλουτίζει τις γνώσεις του, ηθικοποιείται και κοινωνικοποιείται μέσα στο θεσμοθετημένο φορέα της παιδείας.
(A. Tότσικας)

Η δομή της παραγράφου είναι τριμερής. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Τον παιδευτικό ρόλο... κατάρτιση του μαθητή.
Σχόλια: Οι εκπαιδευτικοί προσφέρουν... στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Κατακλείδα. Ο εκπαιδευόμενος λοιπόν... φορέα της παιδείας.

ΓH δημοκρατία δεν είναι πανάκεια. Δεν μπορεί να οργανώσει τα πάντα· δεν έχει η ίδια επίγνωση των ορίων της. Όσο ιερόσυλη κι αν είναι μια τέτοια διαπίστωση, πρέπει να διατυπωθεί και να αντιμετωπιστεί. Όπως εφαρμόζεται σήμερα η δημοκρατία, δεν είναι κατάλληλη για τα καθήκοντα που επιβάλλονται στην ανθρωπότητα. H πολυπλοκότητα και η τεχνική φύση πολλών από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν επιτρέπει στους εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού να λαμβάνουν τις ορθές αποφάσεις στον κατάλληλο χρόνο. Ελάχιστοι πολιτικοί έχουν επαρκή επίγνωση της παγκόσμιας φύσης των προβλημάτων καθώς και των αμοιβαίων επιδράσεών τους. H συζήτηση για τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα γίνεται στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση παρά στο Κοινοβούλιο. H πολιτική δραστηριότητα εστιάζεται στο χρονικό ορίζοντα των εκλογών, ενώ ο κομματικός ανταγωνισμός και η αντιπαλότητα εξασθενίζουν τη δημοκρατία, που υποτίθεται ότι υπηρετούν.
(από εφημερίδα)

Η δομή της παραγράφου είναι διμερής, καθώς δεν υπάρχει κατακλείδα. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Η δημοκρατία... των ορίων της.

Σχόλια: Όσο ιερόσυλη κι αν είναι... που υποτίθεται ότι υπηρετούν. 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips

Andrew Soundarajan

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Η δομή και τα μέρη της παραγράφου

Μια ολοκληρωμένη παράγραφος απαρτίζεται από τρία μέρη: τη θεματική περίοδο, τα σχόλια (ή λεπτομέρειες) και την κατακλείδα. Συνήθως, η παράγραφος ξεκινά με τη θεματική της περίοδο, στην οποία και τίθεται το θέμα που θα αναπτυχθεί στη συνέχεια, ωστόσο, αν και όχι πολύ συχνά, η θεματική περίοδος μπορεί να εντοπιστεί στο μέσο ή (σπάνια) στο τέλος της παραγράφου.

Θεματική περίοδος: Περιέχει τη βασική ιδέα της παραγράφου∙ το θέμα που θα αναπτυχθεί διεξοδικότερα μέσω των σχολίων που ακολουθούν.  

Σχόλια (λεπτομέρειες): Αποτελούν τις επιμέρους ιδέες, τα στοιχεία ή τους συλλογισμούς, που χρησιμεύουν για τη στήριξη, την ανάλυση ή το σχολιασμό του θέματος της παραγράφου.

Κατακλείδα: Στην κατακλείδα εντοπίζεται το συμπέρασμα που προκύπτει από την παράθεση των λεπτομερειών ή κάποια γενικότερη σκέψη που συμπληρώνει τη νοηματική πορεία της παραγράφου. Η κατακλείδα, εντούτοις, αρκετές φορές παραλείπεται.

Θεματική περίοδος: Κάθε λόγο περί ελευθερίας της ερμηνείας χρειάζεται να τον ξεκινάμε με μια συνηγορία του κυριολεκτικού νοήματος. Σχόλια / λεπτομέρειες: Κάποτε ο Reagan, δοκιμάζοντας τα μικρόφωνα πριν από μια συνέντευξη Τύπου, είπε μέσες άκρες τα εξής: «Σε λίγα λεπτά θα διατάξω να βομβαρδιστεί η Ρωσία». Αν τα κείμενα λένε κάτι, εκείνο το κείμενο έλεγε επακριβώς ότι ο ομιλητής, σε μικρό χρονικό διάστημα μετά την εκφορά, θα διέταζε να εκτοξευτούν πύραυλοι με ατομικές κεφαλές εναντίον της επικράτειας της Σοβιετικής Ένωσης. Όταν πιέστηκε από τους δημοσιογράφους, ο Reagan παραδέχτηκε ότι είχε αστειευτεί: ότι ναι μεν είχε πει εκείνη τη φράση, αλλά δεν είχε πρόθεση να πει εκείνο που σήμαινε η φράση. Κατακλείδα: Κατά συνέπεια κάθε αποδέκτης που θα πίστευε ότι η intentio auctoris* συνέπιπτε με την intentio operis**, θα έσφαλλε.
[Umberto Eco, Τα όρια της ερμηνείας]

*πρόθεση του εισηγητή
**πρόθεση του γραπτού κειμένου

Πανελλήνιες 2005
Τα ομαδικά παιχνίδια υπηρετούν μεγάλο ηθικό σκοπό: σε συνηθίζουν να υποτάξεις την ατομικότητά σου σε μια γενική ενέργεια. Να μη νιώθεις πως είσαι άτομο ανεξάρτητο, παρά μέλος μιας ομάδας. Να υπερασπίζεσαι όχι μονάχα την ατομική σου τιμή παρά ολόκληρη την τιμή της ομάδας όπου ανήκεις: σχολή, Πανεπιστήμιο, πόλη, έθνος. Έτσι, από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι, το παιχνίδι μπορεί να σε ανεβάσει στις πιο αψηλές κι αφιλόκερδες κορυφές της ενέργειας.

Να επισημάνετε τα δομικά στοιχεία της παραγράφου.

Η δομή της παραγράφου είναι τριμερής. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Τα ομαδικά παιχνίδια... γενική ενέργεια.
Σχόλια: Να μη νιώθεις... πόλη, έθνος.
Κατακλείδα: Έτσι, από σκαλοπάτι... της ενέργειας.

Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2011
Είναι έτσι φτιαγμένη η δομή του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου, ώστε να παγιδεύεται ο άνθρωπος μέσα στα αντικείμενα και στις απασχολήσεις. Λες και βάλαμε όλη την τέχνη και τη σοφία μας στο να συνθλίψουμε τους εαυτούς μας. Ο άδειος από τις ασχολίες χρόνος, που θα είναι δικός μας αποκλειστικά, είναι ή ελάχιστος ή ανύπαρκτος. Δεν έχουμε καιρό να συναντηθούμε με τον εαυτό μας, να αναδιπλωθούμε και να ταξιδέψουμε μέσα μας, να ονειροπολήσουμε ή να νοσταλγήσουμε, να αποχωρισθούμε απ’ όλους τους εξωτερικούς περισπασμούς, σε μια αποκλειστική συνάντηση με τον εαυτό μας.

Να βρείτε τη δομή της παραγράφου.

Η δομή της παραγράφου είναι διμερής, καθώς δεν υπάρχει κατακλείδα. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Είναι έτσι φτιαγμένη... και στις απασχολήσεις.
Σχόλια: Λες και βάλαμε... συνάντηση με τον εαυτό μας.

Πανελλήνιες 2013
Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η περιούσια κορύφωση της εξελίξεως, έχει διπλή υπόσταση. Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη. Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες. Ελάχιστα, τέλος, σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η φύση και οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως.

Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της παραγράφου.

Η δομή της παραγράφου είναι τριμερής. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Αποκαλύπτεται όμως επίσης... διπλή υπόσταση.
Σχόλια: Από τη μια είναι... των συμφερόντων του.
Κατακλείδα: Η υπερφίαλη... της δικής του υπάρξεως.

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

1. Ορισμός
Η παράγραφος που αναπτύσσεται με ορισμό, αναφέρεται συνήθως σε κάποια έννοια, που απαιτεί μια περαιτέρω αποσαφήνιση προκειμένου να γίνει πλήρως κατανοητή. Στο πλαίσιο ενός ορισμού μπορούμε να διακρίνουμε την οριστέα έννοια, το γένος στο οποίο αυτή εντάσσεται, και την ειδοποιό διαφορά, που τη διακρίνει από άλλες έννοιες του ίδιου γένους.   

Η Παιδαγωγική ( οριστέα έννοια) είναι μια κοινωνική επιστήμη ( γένος), η οποία εξετάζει τον άνθρωπο, δηλαδή τις αλλαγές της συμπεριφοράς του κυρίως στην παιδική και εφηβική του ηλικία, υπό το πρίσμα των επιδράσεων της διαδικασίας αγωγής και μάθησης ( ειδοποιός διαφορά).
Π. Ξωχέλλης, Θεμελιώδη προβλήματα της Παιδαγωγικής Επιστήμης

Διαφήμιση (οριστέα έννοια) σε πρώτη έννοια είναι κάθε ενέργεια που αποσκοπεί στη μετάδοση πληροφοριών (γένος) για εμπορικούς σκοπούς (ειδοποιός διαφορά). Είναι, δηλαδή, γνωστοποίηση των ιδιοτήτων των προϊόντων, με σκοπό την αύξηση των πωλήσεων, χωρίς, όμως, αναγκαστικά η ενημέρωση να περιορίζεται σε προϊόντα, αλλ’ επεκτείνεται σε καταστάσεις, πρόσωπα και γεγονότα.
Σαράντος Ι. Καργάκος, Προβληματισμοί

Ως αλλοτρίωση ορίζεται η διάσταση ή η αποξένωση ορισμένων μερών ή του συνόλου της προσωπικότητας από τον αντικειμενικό κόσμο, από σημαντικές εκφάνσεις της ίδιας της προσωπικότητας, ακόμη και από τον ίδιο τον εαυτό της. Πρόκειται στην ουσία για μια μορφή ανελευθερίας, επειδή ο άνθρωπος χάνει το αυτεξούσιο, τη δυνατότητα δηλαδή να επηρεάζει και να διαμορφώνει τις συνθήκες της ζωής του, καθώς υποτάσσεται σε μια αναγκαιότητα που υπαγορεύουν περισσότερο αντικειμενικές και αλλότριες αξιώσεις και λιγότερο οι προσωπικές επιθυμίες.
Σπυρίδων Κ. Κούτρας, Πειστικός Λόγος

Τα είδη των ορισμών

Οι ορισμοί μπορούν να ταξινομηθούν με διάφορους τρόπους, π.χ. ανάλογα με τον τρόπο που παρουσιάζουν την οριστέα έννοια. Από αυτή την άποψη διακρίνουμε τους ορισμούς σε αναλυτικούς και συνθετικούς.

Αναλυτικός λέγεται ο ορισμός που παριστάνει την ουσία μιας έννοιας εκθέτοντας τα γνωρίσματα που περιέχονται στην έννοια αυτή.  

[Οι παραλογές είναι δημοτικά τραγούδια πολύστιχα και αφηγηματικά. Μοιάζουν δηλαδή με μικρά έπη, όπως και τα ακριτικά, με τη διαφορά όμως ότι δεν εξυμνούν ηρωικά κατορθώματα, αλλά αφηγούνται τις δραματικές κυρίως περιπέτειες της ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών.]

Συνθετικός ή γενετικός λέγεται ο ορισμός, όταν περιγράφεται η διαδικασία της γένεσης μιας έννοιας/ενός πράγματος από τα αναγκαία και ουσιώδη συστατικά της/του μέρη.

[Έκλειψη λέγεται το φαινόμενο με το οποίο κάποιο ουράνιο σώμα γίνεται αφανές είτε όταν παρεμβληθεί ένα άλλο σώμα ανάμεσα σ’ αυτό και τη γη είτε όταν το ουράνιο σώμα είναι ετερόφωτο και εισέρχεται σε σκιά.]

Οι ορισμοί μπορούν ακόμη να ταξινομηθούν, με κριτήριο την έκταση τους, σε σύντομους και εκτεταμένους. Οι σύντομοι, όπως είναι συνήθως οι ορισμοί των λεξικών και των σχολικών εγχειριδίων, εκτείνονται σε μερικούς στίχους, ενώ οι εκτεταμένοι μπορούν να καλύψουν μία ή περισσότερες παραγράφους. Υπάρχει ακόμη η περίπτωση ένα ολόκληρο κείμενο να ασχολείται με τον ορισμό μιας έννοιας, όπως γίνεται συνήθως σ’ ένα δοκίμιο, ένα επιστημονικό κείμενο κτλ.

2. Διαίρεση
Με τη διαίρεση αναλύουμε μια έννοια (γένος – διαιρετέα έννοια) στα μέρη της (είδη) με βάση κάποιο ουσιώδες γνώρισμά τους (διαιρετική βάση).

Παράδειγμα:
Πρόταση (διαιρετέα έννοια) λέγεται το συντομότερο τμήμα του λόγου που εκφράζει μια σκέψη, μια επιθυμία ή ένα συναίσθημα. Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενό τους (διαιρετική βάση) είναι: α) προτάσεις κρίσεως με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη, ή δίνεται μια πληροφορία β) προτάσεις επιθυμίας με τις οποίες εκφράζεται μια επιθυμία, προσταγή, ευχή γ) προτάσεις επιφωνηματικές με τις οποίες εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα και δ) προτάσεις ερωτηματικές με τις οποίες διατυπώνεται μια ερώτηση (είδη).

Η διαίρεση μιας έννοιας μπορεί να εκτείνεται σε λίγες γραμμές, οπότε απλώς αναφέρονται τα «είδη» της διαιρετέας έννοιας. Ωστόσο συχνά η διαίρεση καλύπτει μία ή περισσότερες παραγράφους ή ένα εκτεταμένο κείμενο, οπότε στην αρχή δίνεται μια πρωτοβάθμια διαίρεση και στη συνέχεια αναπτύσσονται πιο αναλυτικά τα «είδη» της διαιρετέας έννοιας.

Παράδειγμα:
Σύμφωνα με μία από τις ταξινομήσεις της, η αξιολόγηση (διαιρετέα έννοια) μπορεί να διακριθεί σε ατομική και συγκριτική (είδη), ανάλογα με το αν περιορίζεται σε ένα άτομο, ή αντίθετα επεκτείνεται στη σύγκριση των ικανοτήτων του ενός μαθητή με των άλλων μαθητών της τάξης, του σχολείου, της ηλικίας του κτλ. (διαιρετική βάση) Πιο συγκεκριμένα, η ατομική αξιολόγηση στοχεύει στο άτομο και την ιδιαιτερότητά του· στα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει, στη βελτίωση ή όχι της προσπάθειάς του κτλ. Φυσικά μια αξιολόγηση τέτοιου είδους δεν μπορεί να στηρίζεται σε βαθμούς, αλλά εκφράζεται με σχόλια. Μολονότι ακατάλληλη για κάθε είδους εξετάσεις, αποτελεί μια προσωπική επικοινωνία ανάμεσα στο μαθητή και στον καθηγητή και είναι εμφανής η σπουδαιότητά της για τη διαγνωστική αξιολόγηση. Η συγκριτική αξιολόγηση, απ' την άλλη μεριά, καλύπτει τις τυπικές ανάγκες της αξιολόγησης στην εκπαίδευση: οι μαθητές τοποθετούνται σε μια βαθμολογική κλίμακα, και οι «ικανότεροι» (αυτοί που βρίσκονται στις υψηλότερες βαθμίδες της κλίμακας) επιλέγονται τελικά για κάποιες θέσεις σε ΑΕΙ (Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα).

Στην παράγραφο που αναπτύσσεται με διαίρεση, τα είδη της διαιρετέας έννοιας ενδέχεται να καταγράφονται, χωρίς να υπάρχει αναφορά στη διαιρετική βάση.

Παράδειγμα:
Τα βλαστικά κύτταρα διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα εμβρυϊκά και τα ενήλικα. Τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα απομονώνονται από πολύ πρώιμα έμβρυα, πριν από την εμφύτευσή τους στη μήτρα, που βρίσκονται σε ένα στάδιο που ονομάζεται βλαστοκύστη. Τα ενήλικα βλαστοκύτταρα υπάρχουν στους ιστούς του οργανισμού παιδιών και ενηλίκων, αρκετά σε αριθμούς κυρίως σε ορισμένους ιστούς του οργανισμού, όπως ο μυελός των οστών και το αίμα του ομφάλιου λώρου (αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα). Μπορούν επίσης να ληφθούν από το δέρμα ή τον λιπώδη ιστό, που αφαιρείται με λιποαναρρόφηση. Υπάρχουν επίσης σε περιορισμένες ποσότητες, στο συκώτι, στην καρδιά και στο νευρικό σύστημα (ενήλικα νευρικά βλαστοκύτταρα).
[Φωτεινή Στυλιανοπούλου
Καθηγήτρια βιολογίας στο τμήμα νοσηλευτικής του πανεπιστημίου Αθηνών]

3. Αιτιολόγηση
Στην ανάπτυξη με αιτιολόγηση η θεματική περίοδος της παραγράφου αποτελεί μια γενική θέση ή διαπίστωση, που απαιτεί τεκμηρίωση. Συνήθως η άποψη που εκφράζεται στην αρχή της παραγράφου προκαλεί εύλογα την απορία γιατί συμβαίνει αυτό. Ενώ, αρκετές φορές, ακολουθούν μετά τη θεματική περίοδο, ως δείκτες, λέξεις που εκφράζουν την έννοια της αιτιολόγησης, όπως: γιατί, επειδή, διότι, αφού, καθώς κτλ.

Το ποδόσφαιρο είναι, κατά γενική παραδοχή, ο βασιλιάς των σπορ. Παιχνίδι με υψηλή αισθητική, που παράγεται από τη χορογραφία της σύγκρουσης - πότε αυθόρμητης, πότε προσχεδιασμένης - δύο ομάδων πάνω σε πράσινο γκαζόν. Θέαμα για γερά νεύρα. Τα σοκ των φάσεων διαδέχονται συνεχώς το ένα το άλλο. Ένας θεατής, σύμφωνα με άλλες μετρήσεις, μπορεί να νιώσει στα ενενήντα λεπτά ενός παιχνιδιού περισσότερες συγκινήσεις, από ό,τι σε πολλά χρόνια εκτός γηπέδου. Υποκειμενικά ζει έτσι 2,3 περισσότερες ζωές. Η θεά μπάλα κάνει και τον ίδιο αθάνατο.
Νίκος Χειλάς, Δημοσιογράφος

4. Αίτιο και αποτελέσματα
Στην παράγραφο που αναπτύσσεται με αίτιο και αποτελέσματα δίνεται στη θεματική περίοδο το αίτιο ενός φαινομένου και στη συνέχεια παρατίθενται τα αποτελέσματά του ή το αντίστροφο, στην αρχή, δηλαδή, παρουσιάζεται κάποια συνέπεια/αποτέλεσμα και κατόπιν καταγράφονται τα γενεσιουργά αίτια αυτού του αποτελέσματος.

Για παράδειγμα, στην ακόλουθη παράγραφο, εντοπίζουμε στη θεματική περίοδο το αποτέλεσμα μιας σειράς αιτιών, που αναλύονται έπειτα στα σχόλια της παραγράφου.

Ένα καίριο πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης είναι η απομάκρυνση - ψυχική και συναισθηματική- τού μαθητή από το σχολείο. Αυτό συμβαίνει στο ελληνικό σχολείο είτε λόγω τού καταπιεστικού προγράμματος είτε λόγω της συναίσθησης των μαθητών ότι τελικά δεν μαθαίνουν στο σχολείο ό,τι θα τους είναι χρήσιμο είτε διότι αισθάνονται ότι λειτουργούν καθαρώς παθητικά, αναπαράγοντας απομνημονευτικά όγκους πληροφοριών χωρίς καμιά δική τους συμμετοχή, χωρίς βιβλιοθήκες, χωρίς κάτι που να τους τονώνει το ηθικό ή να τους προσφέρει δημιουργική απασχόληση, να τους αρέσει, να τους προσελκύει και να τους δίνει χαρά. Το γεγονός ότι τρέχουν ατέλειωτες ώρες στα φροντιστήρια για ξένες γλώσσες ή για τις Πανελλαδικές, ότι βλέπουν τους γονείς τους να ξοδεύουν πολλά χρήματα (που δεν έχουν), ενώ μαθαίνουν ότι η Παιδεία είναι δωρεάν(!), αυξάνει την ανησυχία τους και την έλλειψη εμπιστοσύνης στο σχολείο. Γενικά, έχουν την αίσθηση ότι το σχολείο, ιδίως το δημόσιο, είναι ξεχασμένο από την Πολιτεία, ενίοτε και από τη φροντίδα των δασκάλων τους, και ότι ελάχιστα παίρνουν από αυτό. Έχουν την οδυνηρή αίσθηση της χαμένης προσπάθειας και τού χαμένου χρόνου. Και το ιδιαίτερα δυσάρεστο: έχουν αρχίσει να καταλογίζουν μεγάλες ευθύνες στους δασκάλους τους και να χάνουν την εμπιστοσύνη τους, ενίοτε και τον σεβασμό σ’ αυτούς.
Γιώργος Μπαμπινιώτης
Καθηγητής της γλωσσολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών

5. Παραδείγματα
Στην ανάπτυξη της παραγράφου με παραδείγματα η αποσαφήνιση ή η τεκμηρίωση της θεματικής περιόδου γίνεται μέσα από παραδείγματα που αντλούνται από την εμπειρία του κοινωνικού (οικονομικού, πολιτικού ή και επιστημονικού) βίου.
Σαφείς δείκτες αυτού του τρόπου ανάπτυξης, αν και δεν χρησιμοποιούνται πάντοτε, είναι τα ακόλουθα: για παράδειγμα, λόγου χάρη, π.χ., χαρακτηριστικό παράδειγμα κτλ.

Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέρον είναι. Για την αθηναϊκή εφημερίδα η διακοπή του ρεύματος στην Αθήνα είναι η πρώτη είδηση, για τους «Τάιμς της Ν. Υόρκης» δεν είναι ούτε μονόστηλο. Οι δέκα πρόσκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για μας σπουδαίο θέμα, ενώ οι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χάθηκαν στα Ιμαλάια πάνε κατευθείαν στο καλάθι. Η έδρα της εφημερίδας ή του πρακτορείου ειδήσεων παίζει αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή και την ιεράρχηση των ειδήσεων. Για την τοπική εφημερίδα της Καλλιθέας πρώτο θέμα είναι ο θάνατος του δημάρχου της και όχι ο θάνατος του Μπρέζνιεφ. Το δεύτερο, λοιπόν, αστέρι της είδησης είναι η εγγύτητα.
(Χ. Πασαλάρης, Μια ζωή τίτλοι)

Η κατάρρευση των βεβαιοτήτων που αφορούν την εργασία είναι ίσως η πιο επώδυνη από όλες τις ανατροπές που βιώνουμε, καθώς η εργασία αποτελεί τον πυρήνα της ευημερίας στον δυτικό κόσμο. Η ρευστότητα της απασχόλησης και των εργασιακών σχέσεων, συνιστά μια νέα απειλή, η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα παραδοσιακά εργαλεία και τις συμβατικές πολιτικές, αφού οι πολιτικές αυτές στηρίζονται σε σταθερές και παραδοχές που έχουν πάψει πλέον να υφίστανται, όπως π.χ. η πλήρης και σταθερή εργασία ως τη συνταξιοδότηση, το υπόδειγμα της μαζικής παραγωγής, η εξασφάλιση των εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων, η οικονομική ανάπτυξη, το κοινωνικό κράτος κ.λπ.
Αλίκη Μουρίκη
Κοινωνιολόγος

6. Σύγκριση και αντίθεση
Στο συγκεκριμένο τρόπο ανάπτυξης συγκρίνονται / αντιπαρατίθενται έννοιες, ιδέες, φαινόμενα, καταστάσεις κτλ., ώστε να αναδειχθούν οι μεταξύ τους διαφορές. Η σύγκριση αυτή ξεκινά, κάποτε, με μια πρωτοβάθμια διαίρεση των αντιτιθέμενων εννοιών.
Η ανάπτυξη αυτής της μορφής μπορεί να γίνει είτε με σύγκριση σημείο προς σημείο των δύο διαφορετικών καταστάσεων (εννοιών, προσώπων κτλ.) είτε με την παράταξη πρώτα των χαρακτηριστικών του ενός όρου σύγκρισης κι ύστερα των χαρακτηριστικών του άλλου όρου.
Δείκτες αυτού του τρόπου ανάπτυξης είναι λέξεις και φράσεις που δηλώνουν αντίθεση: αντίθετα, σε αντίθεση, όμως, αλλά, από την άλλη κτλ.

Χαρακτηρολογικά οι άνθρωποι μπορούν να μοιραστούν σε δύο κατηγορίες: στους “ανθρώπους του ναι” και τους “ανθρώπους του όχι”. Οι πρώτοι, όταν προκαλούνται να εκδηλωθούν (με μιαν απάντηση, κίνηση ή προσφορά, με τη στάση τους απέναντι σ' ένα αίτημα ή σ’ ένα αντιλεγόμενο θέμα), αυθόρμητα συμπεριφέρονται θετικά έστω και αν αργότερα, άμα καλοσκεφτούν και ζυγίσουν πιο ψύχραιμα τα δεδομένα, νικηθούν από τις αμφιβολίες (τις θεωρητικές) ή τις δυσκολίες (τις πρακτικές) και αναθεωρήσουν την αρχική τους τοποθέτηση. Το “ναι” έρχεται εύκολα και τις περισσότερες φορές στο στόμα τους: “ω, βέβαια γίνεται”, “μάλιστα, δεν αποκλείεται”, “δε σας υπόσχομαι, αλλά θα προσπαθήσω”, “θα το ξαναδώ, ελπίζω να το πετύχω”, “συμφωνώ, έχει και αυτή η άποψη την αλήθεια της” κ.ο.κ. Αντίθετα, οι άνθρωποι της άλλης κατηγορίας αρχίζουν πάντα με το “όχι", η άρνηση είναι κατά κανόνα η πρώτη αντίδρασή τους, ακόμα και όταν έπειτα από ψυχραιμότερη κρίση ή επιγενέστερη συμπάθεια φανούν υποχωρητικοί. Αυτοί ξεκινούν αρνητικά: “αδύνατον, δε γίνεται”, “αποκλείεται, μην το συζητείτε”, “έχω την εντελώς αντίθετη γνώμη”, “μη ματαιοπονείτε, χαμένος ο κόπος”, “δεν είναι πολλές οι αλήθειες, αλλά μία” κ.ο.κ. Νομίζει κανείς ότι, στην κάθε περίπτωση, έχει να κάμει με ένα εντελώς διαφορετικό ψυχικό κλίμα. Εκεί αιθρία, ανοιχτός ορίζοντας, κάτι το μαλακό και το λείο. Εδώ συννεφιά, κλεισούρα, κάτι το σκληρό και το τραχύ.
(Ε. Παπανούτσου, Η κρίση του πολιτισμού μας, Μαλακοί και σκληροί χαρακτήρες, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα, 1979, σ. 231)

Στη Βρετανία είχα αρκετές φορές διαβάσει ή παρακολουθήσει συνεντεύξεις μουσουλμάνων γυναικών που υποστήριζαν ότι ο τρόπος ζωής τους είναι προσωπική τους επιλογή που κανείς δεν τους τον έχει επιβάλει. Οι γυναίκες αυτές, φορώντας τη χαρακτηριστική μπούρκα, που συνήθως εκλαμβάνεται από μη μουσουλμάνους ως σύμβολο της γυναικείας υποταγής, ισχυρίζονταν ότι οι νόμοι του Ισλάμ δεν τις καταπιέζουν αλλά τις προστατεύουν και ότι οι άνδρες τις αγαπούν περισσότερο απ’ ό,τι τις γυναίκες που έχουν μεγαλώσει με δυτικά πρότυπα. Χρησιμοποιούσαν συνήθως ως παράδειγμα ότι οι μη μουσουλμάνοι «επιτρέπουν» στις γυναίκες να εκθέτουν το σώμα τους, από αδιαφορία ή διάθεση να τις εκμεταλλευτούν, σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους που τιμούν τις γυναίκες τους με ολοκληρωτική πίστη και αφοσίωση.
Εύα Στάμου
Διδάκτωρ ψυχολογίας

7. Αναλογία
Σε αυτό τον τρόπο ανάπτυξης παρατίθεται μια παρομοίωση της εξεταζόμενης κατάστασης ή έννοιας με κάποια άλλη –κυριολεκτική ή μεταφορική- που έχει προφανείς αναλογίες, ώστε να γίνει πιο εύκολα κατανοητή η λειτουργία (ή εξέλιξη) της εξεταζόμενης έννοιας. Αν η αναλογία γίνεται σε κυριολεκτικό επίπεδο, τότε παραλληλίζονται παρεμφερείς καταστάσεις. Αν, όμως, η αναλογία είναι μεταφορική, τότε η παράλληλη κατάσταση προέρχεται από κάποιο τελείως διαφορετικό πεδίο.
Δείκτες αυτού του τρόπου ανάπτυξης είναι λέξεις που δηλώνουν παρομοίωση: όπως, σαν, έτσι κτλ.

Η εξάπλωση μιας επιδημικής αρρώστιας γίνεται όπως και η εξάπλωση μιας πυρκαγιάς. Η φωτιά ξεκινάει από ένα περιορισμένο σημείο του δάσους καίγοντας τα γύρω ξερόχορτα∙ ύστερα υψώνεται στα χαμηλά ξερόκλαδα των δέντρων, κατόπιν αναρριχιέται απειλητική στα ψηλά φυλλώματα των κοντινών δέντρων και, τέλος, βοηθούμενη από τον αέρα, αρχίζει και παίρνει διαστάσεις, καταβροχθίζοντας με τις πύρινες γλώσσες της τα δέντρα που βρίσκονται στην πορεία της. Κάπως έτσι ξεφαντώνει και η επιδημία: αρχικά εμφανίζεται σ’ ένα δύο αρρώστους∙ ύστερα κολλάει στους πιο ευαίσθητους ή λιγότερο υγιείς συγγενείς τους∙ κατόπιν εισβάλλει στα μικρά παιδιά και στους γέρους της γειτονιάς∙ τέλος, παίρνει ανεξέλεγκτα διαστάσεις σκορπίζοντας τρόμο, ρίγη, εμετούς και πυρετούς σ’ όλη τη χώρα.
(Κ. Ν. Πετρόπουλος, Έκφραση – Έκθεση, Α΄ Λυκείου)

Ανάπτυξη μιας παραγράφου με αναλογία

Μερικές φορές στην περιγραφή, για να γίνουν πιο κατανοητά ορισμένα στοιχεία του περιγραφόμενου αντικειμένου, δίνονται κάποια ανάλογα παραδείγματα από άλλους χώρους που είναι πιο οικείοι στον αναγνώστη / δέκτη. Με αυτό τον τρόπο προβάλλεται μια λανθάνουσα ομοιότητα ανάμεσα σε δύο αντικείμενα, που φαινομενικά είναι εντελώς διαφορετικά.

Στη μέθοδο αυτή, που είναι γνωστή με τον όρο αναλογία, υπάρχουν δύο μέρη / σκέλη· το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενο αντικείμενο, ενώ το άλλο σε ένα αντικείμενο που παρουσιάζει αναλογίες / ομοιότητες προς αυτό.

Η αναλογία, όπως ορίστηκε πιο πάνω, είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται μία παράγραφος.

Ο οργανισμός καταναλώνει ενέργεια όπως και μία μηχανή. Το αυτοκίνητο λ.χ. ή η θεριζοαλωνιστική μηχανή εξασφαλίζουν την αναγκαία για τη λειτουργία τους (κίνηση κτλ.) ενέργεια καίγοντας βενζίνη. Το ηλεκτρικό ψυγείο ή ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, δύο άλλες μηχανές, χρησιμοποιούν ηλεκτρική ενέργεια, ηλεκτρικό ρεύμα. Κι ο οργανισμός βρίσκει την αναγκαία για τις λειτουργίες τους ενέργεια με ανάλογο τρόπο, καίγοντας ή διασπώντας χημικές ενώσεις. Ο μηχανισμός αυτός της παραγωγής ενέργειας λέγεται κ α τ α β ο λ ι σ μ ό ς. Είναι φανερό πως ο καταβολισμός είναι φαινόμενο κοινό και για τους οργανισμούς και για ορισμένες μηχανές, αφού και στις δύο περιπτώσεις για τη λειτουργία τους καταναλώνεται ενέργεια που παράγεται από τη διάσπαση χημικών ενώσεων ...
(Κ. Κριμπά, Ι. Καλοπίση, Μαθήματα Γενικής Βιολογίας, Β΄ Λυκείου) 

8. Συνδυασμός μεθόδων
Ο συνηθέστερος τρόπος ανάπτυξης παραγράφου είναι ο συνδυασμός δύο ή και περισσότερων μεθόδων, προκειμένου η ανάπτυξη της θεματικής περιόδου να δοθεί με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο.

Πανελλήνιες 2004
Αξιοπρόσεχτη η παρατήρηση. Δεν αληθεύει όμως στη δική μας εποχή. Γιατί σήμερα και τα παιδιά είναι πολύ διαφορετικά από άλλοτε και ο αέρας, το «κλίμα» του σχολείου έχει αλλάξει. Παλαιότερα ο μαθητής περίμενε να φωτιστεί αποκλειστικά και μόνο από το Δάσκαλό του. Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση) ρέουν μέσα στο σπίτι. Μπορεί λοιπόν ο μαθητής, ανάλογα με τη δύναμη και την όρεξή του, να προμηθεύεται ελεύθερα και απεριόριστα «ειδήσεις» από όλες τις περιοχές της ανθρώπινης περιέργειας: ιστορικές, γεωγραφικές, βιολογικές, ανθρωπολογικές, φυσικής, χημείας, κοσμογραφίας, ηλεκτρολογίας, κάθε λογής «τεχνικής».

Να βρείτε τη δομή και τους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου.
Η δομή της παραγράφου είναι τριμερής. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Αξιοπρόσεχτη η παρατήρηση... στη δική μας εποχή.
Σχόλια: Γιατί σήμερα... μέσα στο σπίτι.
Κατακλείδα: Μπορεί λοιπόν ο μαθητής... κάθε λογής «τεχνικής».
[Παρατηρούμε πως με τη χρήση του «λοιπόν» καταγράφεται στην κατακλείδα ένα συμπέρασμα.]

Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Ειδικότερα:
Αιτιολόγηση: Η διαπίστωση της θεματικής περιόδου «Δεν αληθεύει όμως στη δική μας εποχή», αιτιολογείται: Γιατί σήμερα...
Σύγκριση και αντίθεση: Εντοπίζουμε σύγκριση ανάμεσα στην κατάσταση που επικρατούσε στο παρελθόν και την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί σήμερα. Παλαιότερα ο μαθητής... ≠ Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών...
Παραδείγματα: Παρατίθενται παραδείγματα για να διευκρινιστεί η αναφορά ότι μπορεί να προμηθευτεί ο μαθητής ειδήσεις απ’ όλες τις περιοχές της ανθρώπινης περιέργειας: ιστορικές, γεωγραφικές, βιολογικές κτλ.

Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2007
Η Ελευθερία, καθώς αισθάνεται πως βρίσκεται αδιάκοπα σε κίνδυνο, είναι γ ρ η γ ο ρ ο ύ σ α. Δεν επαναπαύεται σ’ όσα απόχτησε. Δεν εθελοτυφλεί μπροστά στις δυνάμεις που την απειλούν. Δε βυθίζεται στη βλάσφημη απόλαυση των αγαθών. Ανησυχεί, διαλογίζεται, προβληματίζεται. Κρατεί πάντα γυμνό και πάντα όρθιο το τρομερό της σπαθί γιατί αν το σπαθί χαμηλώσει, αν δισταγμός ή ατολμία την κυριέψουν, η Ελευθερία θα ’χει χαθεί.

Στη συγκεκριμένη παράγραφο να διερευνήσετε και να αιτιολογήσετε: Έναν τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου.
Ένας τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου είναι με αίτιο και αποτελέσματα. Μπορούμε να εντοπίσουμε στη θεματική περίοδο το αίτιο (επειδή η Ελευθερία αισθάνεται πως βρίσκεται σε κίνδυνο), και στην πορεία καταγράφονται αποτελέσματα αυτού του αιτίου (Δεν εθελοτυφλεί... Δε βυθίζεται... Ανησυχεί... κτλ.).

Πανελλήνιες Εσπερινών Λυκείων 2008
Ίσως είναι περιττό να υπογραμμιστεί πόσο και η βία και η τρομοκρατία, διεθνής ή επιχώρια, βρίσκεται μέσα στον ποταμό του ψεύδους που μουσκεύει και σαπίζει τη ζωή μας. Γιατί λύσεις δεν γεννούν· γεννούν περιπλοκές και οξύνουν το καθεστώς της βαρβαρότητας που μας ταλανίζει. Ψευτίζουν τον άνθρωπο,αφού τον αναγκάζουν να πράττει, να λέει, και με τη χρήση των μαζικών μέσων δημοσιότητας, τελικά και να σκέφτεται, όσα ελεύθερος, ανεπηρέαστος κι αληθινός ποτέ δεν θα έπραττε, ούτε θα έλεγε, ούτε θα στοχαζόταν. Γιατί μοιάζει να λύνουν τα προβλήματα εκείνων, ατόμων ή παρατάξεων, που ασκούν τη βία και την τρομοκρατία σε βάρος των άλλων, των αντιπάλων. Όταν όμως βρισκόμαστε στη λαίλαπα μιας κρίσης του πολιτισμού, αντίπαλοι δεν υπάρχουν. Υπάρχει ο άνθρωπος ως όν ζωικό που ψάχνει να ξαναβρεί τη χαμένη ταυτότητά του, τη χαμένη ψυχή του στο πηκτό αυτό σκοτάδι.

Να αναφέρετε τους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου εντοπίζοντας τα σχετικά χωρία.
Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, καθώς στα σχόλια με τη χρήση αιτιολογικών συνδέσμων τεκμηριώνεται γιατί συμβαίνει το φαινόμενο που δηλώνεται στη θεματική περίοδο (Γιατί λύσεις δεν γεννούν... αφού τον αναγκάζουν...  Γιατί μοιάζει να λύνουν...).  

Πανελλήνιες 2010
Η εκπαίδευση δεν νοείται πια ως η απλή, κανονιστική μετάδοση γνώσεων από τις μεγαλύτερες γενιές στις νεότερες, όπως την όριζε ο E. Durkheim κατά τον 19ο αιώνα. Και τούτο επειδή, τόσο το περιεχόμενο της εκάστοτε εκπαιδευτικής πράξης όσο και ο χρόνος που αφιερώνεται σε αυτήν, αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές, τα δύο φύλα και τις διαφορετικές κουλτούρες των ανθρώπων, γεγονός που παρατηρείται σε όλες τις σύγχρονες πρακτικές της καθημερινής ζωής. Η εκπαιδευτική πράξη καθίσταται επομένως μια διαδικασία που δεν περιορίζεται στο χώρο (το σχολείο) και το χρόνο (περίοδος της νεότητας), αλλά επεκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής και πέραν των σχολικών τειχών.

α) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η παράγραφος;
β) Να εντοπίσετε τα δομικά της μέρη.

α) Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, εφόσον στα σχόλια (Και τούτο επειδή...) αιτιολογείται η διαπίστωση της θεματικής περιόδου πως η εκπαίδευση δεν νοείται πια ως απλή μετάδοση γνώσεων.

β) Η δομή της παραγράφου είναι τριμερής. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Η εκπαίδευση δεν νοείται... κατά τον 19ο αιώνα.
Σχόλια: Και τούτο επειδή... της καθημερινής ζωής.
Κατακλείδα: Η εκπαιδευτική πράξη... των σχολικών τειχών.
[Προσέχουμε πως με τη χρήση του «επομένως» παρουσιάζεται στην κατακλείδα ένα συμπέρασμα.]

Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2010
Οι φτωχότεροι, οι οποίοι ευθύνονται λιγότερο για το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, σηκώνουν τώρα το βαρύτερο φορτίο των επιπτώσεων. Το 97% των θανάτων που σχετίζονται με φυσικές καταστροφές καταγράφεται ήδη σε αναπτυσσόμενες χώρες. Στη Νότια Ασία, τα 17 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν επάνω σε αμμώδεις όχθες των ποταμών του Μπανγκλαντές θα μπορούσαν να μείνουν άστεγοι ως το 2030, καθώς τα νερά που προέρχονται από το λιώσιμο των πάγων στα Ιμαλάια πλημμυρίζουν τα σπίτια τους. Στη Νότια Αμερική, η μείωση των χιονοπτώσεων μέσα στα επόμενα 15-20 χρόνια θα θέσει σε σοβαρό κίνδυνο περισσότερα από 9 εκατομμύρια άτομα, τα οποία ζουν στη Λίμα, τη μεγαλύτερη πόλη του Περού.

α) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η παράγραφος;
β) Να εντοπίσετε τα δομικά της μέρη.

α) Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, καθώς στα σχόλια παρατίθενται τεκμήρια τα οποία αιτιολογούν τη διαπίστωση της θεματικής περιόδου πως οι φτωχότεροι σηκώνουν το βαρύτερο φορτίο της κλιματικής αλλαγής.

β) Η δομή της παραγράφου είναι διμερής, εφόσον δεν υπάρχει κατακλείδα στην παράγραφο. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος: Οι φτωχότεροι... τη μεγαλύτερη πόλη του Περού.

Πανελλήνιες 2011
Σ’ αυτόν τον υπαρκτό εκδημοκρατισμό της γνώσης ορθώνονται τρεις γκρίνιεςΗ μία είναι η άρνηση της τεχνολογίας, εξαιτίας των πιθανών κινδύνων που έχει η ανάπτυξή της. Ο Πολ Βιρίλιο, για παράδειγμα, έγραψε την «Πληροφοριακή Βόμβα». Είναι σίγουρος ότι η κοινωνία της γνώσης ενέχει κινδύνους, αλλά άγνωστους. Δεν τους ξέρει, αλλά... υπάρχουν. Η δεύτερη γκρίνια έχει να κάνει με τα «παιδάκια της Αφρικής». Το ακούμε για κάθε νέα τεχνολογία: «Τι να το κάνω εγώ το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδιά της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον πυρετό;». Το επιχείρημα έχει εν μέρει λογική. Πραγματικά «τι να το κάνεις το εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, αν δεν έχεις Αλτσχάιμερ;». Αν όμως αποκτήσεις, το πρώτο που ξεχνάς είναι τα «παιδάκια της Αφρικής». Η τρίτη γκρίνια έχει να κάνει με το διαβόητο «ψηφιακό χάσμα». Βέβαια, καμιά τεχνολογία, καμιά επιστημονική επανάσταση δεν διαχέεται αμέσως σε όλη την υφήλιο. Ο Γουτεμβέργιος τύπωσε την πρώτη Βίβλο το 1455· ωστόσο στην Ελλάδα η τυπογραφία ήρθε στις αρχές του 19ου αιώνα. Όσο για το τυπωμένο βιβλίο, ακόμη πασχίζουμε να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι η επανάσταση έγινε και ακόμη προχωρεί. Εξάλλου, αυτοί που μιλούν για ψηφιακό χάσμα στην Αφρική πρέπει να αναλογιστούν ποιο είναι το τυπογραφικό χάσμα του δυτικού κόσμου με την Αφρική.

α) Να αναφέρετε δύο τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου.
β) Να βρείτε τη δομή της ίδιας παραγράφου.

α) Η παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση, καθώς και με τη χρήση παραδειγμάτων.
Διαίρεση: Στη θεματική περίοδο γίνεται αναφορά στις τρεις γκρίνιες που ορθώνονται στον εκδημοκρατισμό της γνώσης, και κατόπιν στα σχόλια προσεγγίζονται χωριστά οι τρεις αυτές ενστάσεις.
Παραδείγματα: Ο συγγραφέας για να ενισχύσει τις θέσεις του χρησιμοποιεί παραδείγματα. Ενδεικτικά, αναφέρεται στο βιβλίο του Πολ Βιρίλιο (χρησιμοποιώντας μάλιστα τη φράση «για παράδειγμα), ενώ στη συνέχεια δίνει και το παράδειγμα με το τύπωμα της πρώτης Βίβλου από τον Γουτεμβέργιο, σε σχέση με το πότε εν τέλει έφτασε η τυπογραφία στην Ελλάδα.

β) Η δομή της παραγράφου είναι διμερής, καθώς δεν υπάρχει κατακλείδα. Ειδικότερα:
Θεματική περίοδος:  Σ’ αυτόν τον υπαρκτό... τρεις γκρίνιες.
Σχόλια: Η μία είναι η άρνηση... του δυτικού κόσμου με την Αφρική.

Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2011
Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας μέσα σε μια ασθμαίνουσα εποχή και ο ρυθμός του βίου που μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες μιας πρωτοφανούς εξοντώσεως. Είναι και η παθολογία του καιρού μας που συμβάλλει στην εξαθλίωσή μας. Όλοι συνθλίβουμε τον ελάχιστο χρόνο που μας μένει, για να κατοχυρώσουμε την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση. Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις, ο άλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες, ο τρίτος στις υπηρεσίες για να «κυνηγήσει» τις υποθέσεις του, ένας άλλος να δικτυωθεί σε μια ομάδα ή έναν όμιλο που θα τον στηρίξει κ.λπ. Επιδιώκουν οι άνθρωποι θέσεις και πάλι άλλες θέσεις και συμμετοχές σε συμβούλια και σε επιτροπές, επιδιώκουν γνωριμίες, που κοστίζουν χρόνο και ταπείνωση, προσπαθούν να επιβάλουν ένα −συχνότατα− μίζερο εαυτό, που με άγχος βαδίζει στη φθορά.

Να αναφέρετε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η παράγραφος.

Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο και αποτελέσματα, καθώς και με παραδείγματα.
Αίτιο – αποτελέσματα: Στη θεματική περίοδο δίνεται το αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής (μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες μιας πρωτοφανούς εξοντώσεως), και στα σχόλια παρουσιάζονται τα αίτια (η παθολογία του καιρού μας... για να κατοχυρώσουμε την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση... Επιδιώκουν οι άνθρωποι θέσεις... κτλ.).

Παραδείγματα: Ο συγγραφέας προκειμένου να αιτιολογήσει τη διαπίστωσή του πως οι άνθρωποι συνθλίβουν τον ελάχιστο χρόνο τους, για να κατοχυρώσουν την επαγγελματική τους θέση, παρέχει ανάλογα παραδείγματα: (Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις, ο άλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες, ο τρίτος στις υπηρεσίες για να «κυνηγήσει» τις υποθέσεις του, ένας άλλος να δικτυωθεί σε μια ομάδα ή έναν όμιλο που θα τον στηρίξει κ.λπ.) 
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...