Μανόλης Αναγνωστάκης «Ο νεκρός» [Τράπεζα Θεμάτων]

Martin Stranka

Μανόλης Αναγνωστάκης «Ο νεκρός» [Τράπεζα Θεμάτων]

ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ (1925-2005)

Ο νεκρός

Ήρθαν τα πρώτα τηλεγραφήματα

σταμάτησαν τα πιεστήρια και περίμεναν

έγιναν οι παραγγελίες στις αρμόδιες αρχές.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

Όλοι φόρεσαν τις μαύρες γραβάτες

δοκίμασαν στον καθρέφτη τις συντριμμένες πόζες

ακούστηκαν οι πρώτοι λυγμοί τα θλιβερά εγκώμια.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

Στο τέλος οι ώρες γινήκαν μέρες

εκείνες οι φριχτές μέρες της αναμονής

οι φίλοι άρχισαν να διαμαρτύρονται

έκλεισαν τα γραφεία τους σταμάτησαν τις πληρωμές

γυρνούσαν τα παιδιά τους αδέσποτα στους δρόμους.

Έβλεπαν τα λουλούδια να μαραίνονται.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

(Τόσα και τόσα πράγματα πού δεν προβλέπονται

Τόσες συνέπειες ανυπολόγιστες, τόσες θυσίες,

Σε ποιους υπεύθυνους να διαμαρτυρηθείς, πού να φωνάξεις;)

Και ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

(Η Συνέχεια 3, 1963)

Το ποίημα «Ο νεκρός» πρέπει να γίνει κατανοητό στα πλαίσια της εποχής κατά την οποία δημιουργήθηκε∙ ο Αναγνωστάκης είναι ποιητής της μεταπολεμικής γενιάς και η ποίησή του καλύτερα από κάθε άλλη αποδίδει «… την ατμόσφαιρα και το αίσθημα ενός συγκεκριμένου τόπου και μιας συγκεκριμένης εποχής: της Κατοχής (1941-1945) και της περιόδου που ακολούθησε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Εμφύλιος 1945-1949), με όλα τα τραγικά για την Ελλάδα γεγονότα. Ο Αναγνωστάκης θεωρείται ο πλέον αντιπροσωπευτικός από την ομάδα εκείνη των ποιητών που αποκαλούνται πολιτικοί ή μαρξιστές ή ποιητές της ήττας ή ιδεολογικοί ή κοινωνικοί ποιητές, οι οποίοι καθορίζουν τη μία από τις τρεις κατευθύνσεις της μεταπολεμικής μας ποίησης (οι άλλες δύο είναι η υπαρξιακή και η υπερρεαλίζουσα)» (Νάσος Βαγενάς)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

α.1. Να κατατάξετε το ποίημα στην παραδοσιακή ή τη μοντέρνα ποιητική γραφή. (5 μονάδες)

Το ποίημα του Αναγνωστάκη εντάσσεται στην μοντέρνα ποίηση.

α.2. Να αιτιολογήσετε την παραπάνω επιλογή σας εντοπίζοντας τέσσερα σχετικά χαρακτηριστικά στο ποίημα. (12 μονάδες)

ð ο ελεύθερος στίχος,

ð η χρήση λεξιλογίου καθημερινής ομιλίας (οι φίλοι άρχισαν να διαμαρτύρονται),

ð απουσία μέτρου,

ð απουσία ομοιοκαταληξίας.

α.3. Να σχολιάσετε τον τίτλο του ποιήματος σε σχέση με το περιεχόμενο.(8 μονάδες)

Ο τίτλος αναφέρεται στο πρόσωπο/γεγονός που αποτελεί το βασικό σημείο του ποιήματος. Ο νεκρός ή καλύτερα η αναμονή του θανάτου του, λειτουργεί ως κεντρικός συμβολισμός στο ποίημα σχετικά με τα γεγονότα εκείνα που είτε δεν πραγματώθηκαν στην ώρα τους είτε προέκυψαν εντελώς απρόσμενα, χωρίς κανείς να τα αποζητήσει. Ο ποιητής σχολιάζει επί της ουσίας -μέσω του νεκρού που δεν πέθανε την ορισμένη ώρα-, όλα εκείνα τα απρόβλεπτα γεγονότα κι όλες εκείνες τις ακούσιες θυσίες, στις οποίες εξαναγκάστηκαν οι πολίτες κατά το διάστημα των δύσκολων για τη χώρα ιστορικών περιόδων, που επέφεραν σημαντικές και ανυπολόγιστες συνέπειες στη ζωή τους.

Γεγονότα και θυσίες που ανέτρεψαν τη ζωή των ανθρώπων, χωρίς κανείς να μπορεί στην πραγματικότητα να αναζητήσει τους ενόχους και να αποδώσει ευθύνες, όπως ακριβώς στην περίπτωση του νεκρού που δεν πέθανε την ορισμένη ώρα, αφού η φύση δεν λαμβάνει υπόψη της τους προγραμματισμούς των ανθρώπων.

β.1. Να εντοπίσετε στο ποίημα: α) τρεις (3) μεταφορές, β) μια οπτική εικόνα και γ) μια ακουστική εικόνα. (10 μονάδες)

α:

ð συντριμμένες πόζες

ð οι ώρες γινήκαν μέρες

ð γυρνούσαν τα παιδιά τους αδέσποτα στους δρόμους

β: «Όλοι φόρεσαν τις μαύρες γραβάτες

δοκίμασαν στον καθρέφτη τις συντριμμένες πόζες»

γ: «ακούστηκαν οι πρώτοι λυγμοί τα θλιβερά εγκώμια»

β.2. Να εντοπίσετε το σχήμα της επανάληψης και να αιτιολογήσετε τη χρήση του. (10 μονάδες)

Ο στίχος-μοτίβο που επαναλαμβάνεται 4 φορές στο ποίημα είναι ο ακόλουθος: «Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα». Τις τρεις πρώτες φορές ο στίχος επαναλαμβάνεται απαράλλαχτος, ενώ την 4^η παρουσιάζει μια μικρή διαφοροποίηση: «Και ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα».

Ο ποιητής θέλοντας να σχολιάσει πως πολλά γεγονότα και πολλές καταστάσεις στη ζωή των ανθρώπων δεν είναι υπό τον έλεγχο των ενδιαφερομένων -με όσες συνέπειες μπορεί να προκύπτουν απ’ αυτή την απουσία ουσιαστικού ελέγχου-, επιλέγει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα· τον επικείμενο θάνατο ενός ανθρώπου, που καθυστερεί περισσότερο από το αναμενόμενο. Έτσι, ενώ όλοι περιμένουν από στιγμή σε στιγμή το θάνατο του ανθρώπου αυτού κι ετοιμάζονται για την κηδεία του, σταματώντας εν τω μεταξύ κάθε άλλη δραστηριότητα, ο νεκρός δεν πεθαίνει την ορισμένη ώρα, παρατείνοντας κατά πολύ την αναμονή των συγγενών και των φίλων.

Προκύπτει, επομένως, μια διάθεση αγανάκτησης κι ένας εκνευρισμός -οι φίλοι άρχισαν να διαμαρτύρονται-, ακόμη και σε σχέση μ’ ένα γεγονός τόσο δυσάρεστο, μόνο και μόνο γιατί αυτό δεν συμβαίνει ακριβώς τη στιγμή που όλοι περίμεναν πως θα συμβεί (Στο τέλος οι ώρες γινήκαν μέρες). Οι φίλοι του, λοιπόν, ενόσω ανέμεναν τον θάνατό του, παύουν κάθε άλλη προσωπική ή επαγγελματική δραστηριότητα (έκλεισαν τα γραφεία τους σταμάτησαν τις πληρωμές / γυρνούσαν τα παιδιά τους αδέσποτα στους δρόμους). Όμως, ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

Η επανάληψη, οπότε, τη φράσης-μοτίβου ακολουθείται από τις συνέπειες που έχει η παράταση της αναμονής και φανερώνει με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο πώς επηρεάζεται η ζωή των ανθρώπων από γεγονότα και καταστάσεις που δεν μπορούν ούτε να ελέγξουν, αλλά ούτε και να προγραμματίσουν.

β.3. Να δικαιολογήσετε τη χρήση της παρένθεσης στο κείμενο. (5 μονάδες)

(Τόσα και τόσα πράγματα πού δεν προβλέπονται

Τόσες συνέπειες ανυπολόγιστες, τόσες θυσίες,

Σε ποιους υπεύθυνους να διαμαρτυρηθείς, πού να φωνάξεις;)

Ο ποιητής έχοντας δείξει μέσα από το παράδειγμα ενός νεκρού που δεν πεθαίνει την ορισμένη ώρα πώς και πόσο επηρεάζεται η ζωή των ανθρώπων, έρχεται με τους παρενθετικούς στίχους να επεξηγήσει το μήνυμα του όλου ποιήματος.

Όπως, λοιπόν, υπάρχουν γεγονότα που εξαρτώνται από τη φύση και για τα οποία κανείς δεν μπορεί να ζητήσει ευθύνες ή να διαμαρτυρηθεί, αφού η φύση βρίσκεται πέρα από τον έλεγχο των ανθρώπων. Έτσι, υπάρχουν και υπήρξαν πολλά γεγονότα, πολλές επώδυνες καταστάσεις που κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει· καταστάσεις, όμως, που είχαν ανυπολόγιστες συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων (παγκόσμιος πόλεμος, εμφύλιος πόλεμος κ.ά.), και εξανάγκασαν τους πολίτες σε πλήθος αθέλητων θυσιών. Πρόκειται για εξαιρετικά δύσκολες εμπειρίες, που σημάδεψαν τη ζωή των πολιτών, μα για τις οποίες δεν μπορούν επί της ουσίας να αναζητήσουν τον «υπεύθυνο» ή να διαμαρτυρηθούν σε κάποιον συγκεκριμένα.

Η ζωή είναι γεμάτη απρόβλεπτες καταστάσεις κι απρόσμενα γεγονότα, που χωρίς κανείς να τα επιδιώκει, προκύπτουν αιφνιδίως και ανατρέπουν πλήρως τα σχέδια και τις προσδοκίες των ανθρώπων. Γεγονότα, όμως, που έχουν κάποτε τέτοια έκταση και τόσες συνέπειες -όπως για παράδειγμα ένας πόλεμος- όπου καθίσταται αδύνατο να αναζητηθεί ένας υπεύθυνος ή να αποδοθούν ευθύνες σε συγκεκριμένα πρόσωπα.

Τα λόγια του ποιητή στην παρένθεση αποτελούν, λοιπόν, ένα ευρύτερο σχόλιο για την ανθρώπινη κατάσταση και δεν σχετίζονται άμεσα με την περίπτωση του νεκρού που δεν πέθανε την ορισμένη ώρα. Ο ποιητής με αφορμή την περίπτωση του νεκρού αυτού, προχωρά σ’ ένα γενικότερο συμπέρασμα, που αφορά πολύ σημαντικότερα γεγονότα, τα οποία είχαν και έχουν συνέπειες πολύ μεγαλύτερης έκτασης. 

Κωνσταντίνος Καβάφης «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου• ποιητού εν Kομμαγηνή• 595 μ.X.»

David Olkarny

Κωνσταντίνος Καβάφης «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Kομμαγηνή· 595 μ.X.»

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.

Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάπως ξέρεις από φάρμακα·

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.—

Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάμνουνε —για λίγο— να μη νοιώθεται η πληγή.

[1921]

ð Είναι ένας από τους εκτενέστερους τίτλους ποιημάτων που έγραψε ποτέ ο Καβάφης. Όχι χωρίς λόγο γιατί το ιστορικό άλλοθι αυτού του εσωτερικού μονολόγου περιορίζεται στον τίτλο, και έτσι η ταύτιση των δύο ποιητών γίνεται σχεδόν αναπόφευκτη» (Γ.Π. Σαββίδης).

ð Ο Ιάσων Κλέανδρος· πρόσωπο φανταστικό. Πρόκειται για έναν ιστορικοφανή μονόλογο.

ð Κομμαγηνή· άλλοτε (164 π.Χ.-72 μ.Χ.) ανεξάρτητο κρατίδιο στα βορειοανατολικά της Συρίας και ως το 638 μ.Χ., οπότε καταλήφθηκε από τους Άραβες, τμήμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η χρονολογία του τίτλου τοποθετεί τον μονόλογο του Ιάσονος 53 χρόνια μετά το διαγούμισμα της Κομμαγηνής από τον Χοσρόη Α΄ της Περσίας, και τέσσερα χρόνια μετά την συνθήκη ειρήνης του βυζαντινού αυτοκράτορα Μαυρικίου με τον Χοσρόη Β΄ (Γ. Π. Σαββίδης).

Στο κρατίδιο της Κομμαγηνής γίνεται αναφορά και στον Τελευταίο Σταθμό του Σεφέρη.

ð εγκαρτέρησι καμιά· κανένα λόγο υπομονής ή ελπίδας.

ð νάρκης του άλγους δοκιμές· δοκιμές νάρκης του άλγους· απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος· απόπειρες νάρκωσης του πόνου.

ð εν Φαντασία και Λόγω· με τη δύναμη της φαντασίας που συλλαμβάνει και με τη μαγική λειτουργία του λόγου, δηλ. της γλώσσας, που πραγματοποιεί τη σύλληψη.

Σχόλιο:

Το ποίημα, της ώριμης περιόδου του ποιητή (όταν γράφεται ο Καβάφης είναι 58 ετών), παρουσιάζεται ως διάλογος ενός φανταστικού ποιητή με την Ποίηση, την οποία ικετεύει να θεραπεύσει τα σημάδια του χρόνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πρώτη γραφή (1918) το ποίημα είχε τον τίτλο Μαχαίρι.

Ανάλυση ποιήματος

Ο τίτλος

«Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Kομμαγηνή· 595 μ.X.»

Ο ποιητής θέλοντας να αποστασιοποιηθεί από την έκφραση μιας τόσο έντονης ανησυχίας για το γήρασμα της μορφής του, χρησιμοποιεί το προσωπείο του Ιάσονα Κλεάνδρου, ώστε οι σκέψεις αυτές της ανησυχίας και του πόνου να αποδοθούν στον Ιάσονα και να μη συνδεθούν με τον ίδιο. Ο Καβάφης χρησιμοποιεί παράλληλα τον εκτενή αυτό τίτλο για να μεταθέσει χρονικά τη μελαγχολική αυτή κατάσταση στο απώτατο παρελθόν και να δώσει στις σκέψεις του διαχρονικότητά αλλά και καθολικότητα. Την ίδια ανησυχία που έχει ο Καβάφης για τα γηρατειά και τη φθορά που επιφέρουν, θα μπορούσε να την έχει οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος σε οποιαδήποτε άλλη χρονική στιγμή, αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου. Έτσι, η μελαγχολία του Καβάφη αποδίδεται στον Ιάσονα Κλεάνδρου, ένα ανύπαρκτο πρόσωπο που δημιουργείται από τον ποιητή, ο οποίος υποτίθεται ότι έζησε στην Κομμαγηνή, ένα κρατίδιο βορειανατολικά της Συρίας που ήταν τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι το 638 μ.Χ., και καταγράφει αυτές του τις σκέψεις το 595 μ.Χ., χρονολογία που δεν έχει σημαδευτεί από κάποιο σημαντικό γεγονός για το μικρό αυτό κρατίδιο, και την οποία ο ποιητής επέλεξε ίσως τυχαία για να τοποθετήσει χρονικά το ποίημά του στο παρελθόν. Θα μπορούσαμε, ωστόσο, να θεωρήσουμε πως εφόσον η χρονολογία αυτή απέχει λίγες δεκαετίες από την κατάληψη της Κομμαγηνής από τους Άραβες, αφορά μια περίοδο παρακμής για το κρατίδιο αυτό.

Ο τίτλος του ποιήματος έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς είναι το μόνο μέρος του ποιήματος στο οποίο ο ποιητής μας δίνει τοπικά και χρονικά στοιχεία, οπότε αν το ποίημα διαβαστεί χωρίς αυτόν τον τίτλο ή με τον αρχικό του τίτλο «Μαχαίρι», τότε δεν υπάρχει τίποτε που να εμποδίζει τον αναγνώστη να συνδέσει τις απόψεις αυτές με τον ίδιο τον Καβάφη. Επομένως, οι λεπτομέρειες που δίνονται στον τίτλο είναι σημαντικές για να μπορέσει ο ποιητής να αποστασιοποιηθεί από τις μελαγχολικές αυτές σκέψεις που διατυπώνει στους στίχους του.

Οι πολλές λεπτομέρειες του τίτλου (πρόσωπο, ιδιότητα, τόπος, χρόνος, διάθεση) προσδίδουν αληθοφάνεια στο δημιουργούμενο σκηνικό, και άρα διαχρονική αντικειμενικότητα στα όσα θα ακολουθήσουν, ενώ συνάμα ενισχύουν τη θεατρικότητα του ποιήματος. Ο αναγνώστης μπορεί να τοποθετήσει τοπικά και χρονικά το πρωταγωνιστικό πρόσωπο του ποιήματος, γνωρίζοντας προτού καν διαβάσει το ποίημα τη συναισθηματική κατάστασή του.

Ας προσεχθεί πάντως πως παρά την προσπάθεια του Καβάφη να αποστασιοποιηθεί από όσα θα ειπωθούν, το γεγονός ότι αποδίδει στον Ιάσονα την ιδιότητα του ποιητή επιτρέπει την ταύτισή του με αυτόν.

Ενώ, ενδιαφέρον έχει και το όνομα που επέλεξε ο ποιητής για το προσωπείο του: Ιάσων < ἰᾶσθαι, απαρέμφατο του ρήματος ἰῶμαι «θεραπεύω». Η έννοια της θεραπείας μπορεί να συσχετιστεί με τα «φάρμακα» που αποζητά το ποιητικό υποκείμενο, για να απαλύνει την πληγή των γηρατειών.

[Ο Ιάσονας ήταν ο αρχηγός των Αργοναυτών, που με τη βοήθεια της Μήδειας κατόρθωσε να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ιάσων έλαβε το όνομά του από τον Κένταυρο Χείρωνα, ο οποίος τον δίδαξε τη θεραπευτική τέχνη.]

«Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.»

Το γήρασμα του σώματος και του προσώπου (μορφής) δημιουργεί στον Ιάσονα Κλέανδρο έναν τόσο έντονο ψυχικό πόνο που μόνο με τον πόνο που θα του προκαλούσε μια δυνατή μαχαιριά μπορεί να τον παρομοιάσει. Η ένταση αυτή υποδηλώνει ότι το ανήκεστο της φθοράς που επιφέρει η πάροδος του χρόνου στο σώμα και στο πρόσωπό του τον οδηγεί σε απόγνωση.

Η ψυχική διάθεση του Ιάσονα Κλεάνδρου είναι πολύ άσχημη όχι γιατί έχει γεράσει και πλησιάζει προς το τέλος της ζωής του, αλλά κυρίως γιατί τα γηρατειά έχουν φθείρει το σώμα του και έχουν ασχημίσει το πρόσωπό του. Σ’ αυτή τη διαπίστωση μπορούμε εύκολα να αναγνωρίσουμε τον αισθητιστή Καβάφη, ο οποίος θεωρεί την ομορφιά της νεότητας ως μία ύψιστη αξία και ο οποίος δεν μπορεί παρά να θλίβεται όταν βλέπει την παρακμή της δικής του μορφής.

Ο δραματικός μονόλογος του Ιάσονα διακρίνεται για τη λιτότητα της έκφρασης, την καθαρότητα του νοήματος, και τη χρήση καθημερινών, σχεδόν αντιποιητικών, λέξεων: πληγή, φρικό, μαχαίρι.

ð Το γήρασμα του σώματος... είναι πληγή: μεταφορά

ð είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι: Στο στίχο αυτό έχουμε το σχήμα της υπαλλαγής καθώς και δύο μεταφορές. Το σχήμα της υπαλλαγής εντοπίζεται στο γεγονός ότι το επίθετο «φρικτός» που θα έπρεπε να προσδιορίζει ως επιθετικός προσδιορισμός τη λέξη πληγή, και να εκφράζει ορθότερα το νόημα, ότι είναι δηλαδή μια «φρικτή πληγή», έχει ακολουθήσει ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση το ουσιαστικό μαχαίρι και έχει γίνει δικός του επιθετικός προσδιορισμός «φρικτό μαχαίρι». Με το σχήμα αυτό ο ποιητής μετατοπίζει την προσοχή του αναγνώστη στη λέξη μαχαίρι ώστε να γίνει περισσότερο αντιληπτός ο πόνος που αισθάνεται ως φρικτή μαχαιριά.

Οι μεταφορές που υπάρχουν στον στίχο αυτό εντοπίζονται στις λέξεις πληγή και μαχαίρι, καθώς ο ποιητής τις χρησιμοποιεί για να εκφράσει τον ψυχικό πόνο που αισθάνεται πιο παραστατικά παρομοιάζοντάς τον με το σωματικό πόνο που θα του προκαλούσε μια μαχαιριά.

«Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.»

Ο Ιάσονας δηλώνει ότι «δεν έχω εγκαρτέρηση καμιά», κι αυτό είναι ενδεικτικό της απελπισίας που αισθάνεται, κυρίως γιατί γνωρίζει ότι δεν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπίσει το γήρας και ότι δεν μπορεί επί της ουσίας να αναστρέψει την αλλοίωση της μορφής του.

ð Η σαφήνεια και το απόλυτο αυτής της διαπίστωσης, υποδηλώνουν πως ό,τι θα αποτελούσε μια δύσκολη, ίσως και επιφανειακή, παραδοχή, για οποιονδήποτε άλλον, για τον Ιάσονα συνιστά μια σημαντική και επώδυνη αλήθεια. Τα αποτελέσματα του γήρατος οδηγούν τον Ιάσονα σε πλήρη απόγνωση κι αυτό φανερώνει ξεκάθαρα την απόλυτη αξία που αναγνώριζε και αναγνωρίζει στην νεότητα. Ο Ιάσονας δεν επιχειρεί να βρει παρηγοριά σε κάποια άλλη πιθανή ομορφιά ή αρετή των γηρατειών· υποφέρει και το δηλώνει κατηγορηματικά.

ð Η χρήση του δραματικού Ενεστώτα (δεν έχω) προσδίδει την αίσθηση του παρόντος στα λεγόμενα του ποιητή Ιάσονα και τονίζει τη θεατρικότητα του κειμένου.

«Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάπως ξέρεις από φάρμακα·»

Ο ποιητής Ιάσονας Κλέανδρος επικαλείται τη συνδρομή της προσωποποιημένης του τέχνης, της Τέχνης της Ποιήσεως, η οποία «κάπως» ξέρει από φάρμακα. Η πλήρης απουσία ελπίδας και απαντοχής που διατυπώθηκε στον προηγούμενο στίχο αίρεται μερικώς εδώ, καθώς ο ποιητής έχει ακόμη ως μέσο παραμυθίας την τέχνη του. Βέβαια, θα πρέπει να γίνει σαφές πως η Ποίηση μπορεί να προσφέρει μόνο μερικές στιγμές ανακούφισης και λησμονιάς στον ποιητή και τίποτε περισσότερο. Σαφές, ως προς αυτό, το επίρρημα κάπως, που υποδηλώνει πως ακόμη κι η Ποίηση ελάχιστα είναι σε θέση να βοηθήσει τον απελπισμένο Ιάσονα.

ð Η αποστροφή του Ιάσονα προς την ποιητική τέχνη, συμπληρώνεται με τη χρήση του β΄ προσώπου «σε», καθώς κι ένα ρήμα δηλωτικό ικεσίας «προστρέχω», σε δραματικό Ενεστώτα (θεατρικότητα).

ð Η χρήση του δεύτερου προσώπου υποδηλώνει την οικειότητα που αισθάνεται ο ποιητής απέναντι στην τέχνη του -την οποία και προσωποποιεί- κι αυτό δηλώνει την ειλικρινή πεποίθησή του πως μόνον εκείνη μπορεί να του παράσχει την αναγκαία παρηγοριά στην επώδυνη αυτή κατάσταση.  

ð Η αναφορά σε «φάρμακα» είναι συνεπής με την αναφορά στην πληγή απ’ το φρικτό μαχαίρι, καθώς ο ποιητής συνειδητά αντιμετωπίζει τον ψυχικό αυτό πόνο με την ένταση ενός σωματικού πόνου, και αποζητά τα φάρμακα εκείνα, όχι με τα οποία θα θεραπεύσει την πληγή, αλλά με τα οποία θα απαλύνει τον πόνο του· θα βρει λίγες στιγμές παραμυθίας.

ð Το επίρρημα κάπως σηματοδοτεί πως ο ποιητής έχει πλήρη επίγνωση πως ο πόνος του οφείλεται σε μιαν ανήκεστο κατάσταση, από την οποία δεν μπορεί να βρει λύτρωση, και για την οποία δεν υπάρχει πραγματική θεραπεία. Η σχετικότητα που δηλώνεται με το επίρρημα, και άρα η σχετικότητα της όποιας αντιμετώπισης του πόνου που αισθάνεται ο ποιητής, θα αποδοθεί και μ’ άλλους εκφραστικούς τρόπους στη συνέχεια του ποιήματος.

«νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.»

Ο Ιάσονας ζητά, λοιπόν, από την Τέχνη της Ποιήσεως, όχι θεραπεία, αλλά κάποιες απόπειρες να ναρκωθεί ο πόνος που αισθάνεται, με τη βοήθεια της Φαντασίας και του Λόγου.

Τα φάρμακα της ποίησης είναι άρα η πνευματική κατάσταση στην οποία περιέρχεται ο ποιητής κατά τη διάρκεια της δημιουργικής του δραστηριότητας, η οποία τον αποσπά από τις αρνητικές του σκέψεις και τον οδηγεί σ’ έναν διαρκή νοητικό συλλογισμό σχετικό με την ποιητική του ιδέα. Ο ποιητής, δηλαδή, ασχολούμενος με τη δημιουργία του ποιήματός του ξεχνά, έστω και πρόσκαιρα, όσα τον απασχολούν και αφοσιώνεται στη διαμόρφωση του ποιήματός του.

Όπως σχολιάζει και ο ίδιος ο ποιητής, η φαντασία και ο λόγος, που είναι τα μέσα για την ποιητική δημιουργία, είναι παράλληλα και τα στοιχεία που θα τον βοηθήσουν να λησμονήσει την αιτία της μελαγχολίας του. Εφόσον για να συλλάβει την ποιητική του ιδέα θα πρέπει να μπει σ’ έναν δημιουργικό κόσμο με τη βοήθεια της φαντασίας του και κατόπιν θα πρέπει να επιλέξει τις σωστές λέξεις για να μπορέσει να αποτυπώσει όσο γίνεται καλύτερα τις σκέψεις του, μπορούμε να πούμε ότι η φαντασία αλλά και ο λόγος είναι τα στοιχεία που θα τον κρατήσουν απασχολημένο και θα τον απομακρύνουν από το να σκέφτεται όσα τον ενοχλούν.

Παράλληλα, η φαντασία για τον Καβάφη είναι το πολύτιμο μέσο για να επιστρέψει στο δικό του το παρελθόν και να αναβιώσει στιγμές της νεότητάς του, ξεχνώντας το γήρασμα της μορφής του. Ο ποιητής, χάρη στη δύναμη της φαντασίας του, ξαναζεί ηδονικές στιγμές της νεότητάς του και επαναφέρει την αίσθηση της νεότητας και του ανέμελου βίου, όπου ο χρόνος υπήρχε μόνο για να προσφέρει διάρκεια στην ευτυχία της νεότητας και όχι ως φόβητρο και μέσο ανήκεστης φθοράς.

Τα φάρμακα της ποίησης, βέβαια, δεν μπορούν να βοηθήσουν τον ποιητή να αντιμετωπίσει τα γηρατειά και τις άσχημες συνέπειές τους, αλλά μπορούν να τον βοηθήσουν να ξεχαστεί για λίγο, καθώς στην προσπάθειά του να συνθέσει το ποίημά του θα είναι αφοσιωμένος στην εύρεση και στην καταγραφή της ποιητικής του ιδέας.

ð Η επίγνωση πως τα φάρμακα της ποίησης δεν επαρκούν γίνεται σαφής μέσα από τις λέξεις που επιλέγει ο ποιητής: δοκιμές (απόπειρες), νάρκης (προσωρινή νάρκωση, προσωρινός κατευνασμός του πόνου).

ð «νάρκης του άλγους δοκιμές» (δοκιμές νάρκης του άλγους = απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος): Στο στίχο αυτό εντοπίζουμε ένα σχήμα υπερβατό καθώς και το σχήμα της αναστροφής. Η αναστροφή γίνεται άμεσα εμφανής καθώς είναι σαφές ότι ο ποιητής έχει αλλάξει τη φυσική σειρά των λέξεων, ώστε να τοποθετήσει πρώτη τη λέξη «νάρκη» και να δώσει έτσι έμφαση στην έννοια του κατευνασμού και της απάλυνσης της οδύνης που θα επιχειρηθεί μέσω της ποιήσεως.

Λόγω της αναστροφής, της αλλαγής δηλαδή που έχει γίνει στην κανονική σειρά των λέξεων, παρουσιάζεται και το σχήμα υπερβατό, καθώς ανάμεσα στη λέξη «νάρκης» και στη λέξη «δοκιμές», που έχουν μεταξύ τους στενή σχέση τόσο συντακτική όσο και νοηματική, έχει παρεμβληθεί η λέξη άλγος.

ð εν Φαντασία και Λόγω: τα φάρμακα της ποίησης, όπως κι η ίδια η ποίηση προηγουμένως, προσωποποιούνται από τον ποιητή, για να τονιστεί έτσι η ιδιαίτερη αξία που έχουν γι’ αυτόν.

«Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.— »

Ο 7^ος στίχος αποτελεί επανάληψη του 2^ου, γεγονός που του προσδίδει ιδιαίτερη σημασία, μιας κι ο Καβάφης απέφευγε γενικότερα της επαναλήψεις. Καθίσταται, επομένως, σαφές πως ο πόνος που βιώνει ο ποιητής κατέχει κεντρική σημασία για το ποίημα.

ð Η χρήση των σημείων στίξης παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς η τελεία που ακολουθείται από την παύλα, μεταδίδει την αίσθηση μιας τελειωτικής και αμετάκλητης δήλωσης. Μιας αλήθειας ή μιας πραγματικότητας που δεν μπορεί να αρθεί ή να μεταβληθεί. Ενώ, η παύλα, όπως προηγουμένως το διπλό διάστημα ανάμεσα στις δύο στροφές, καλούν σε μια σύντομη παύση στην ανάγνωση, ώστε να γίνει πληρέστερα αισθητή η οδύνη κι η απόγνωση του ποιητή.

ð Ο ποιητής, άλλωστε, επαναλαμβάνει αυτόν τον στίχο, ώστε να υπονομεύσει ή και να άρει πλήρως οποιαδήποτε εντύπωση πως με τα φάρμακα της ποιήσεως μπορεί ή είναι δυνατόν να απαλυνθεί δραστικά ο φρικτός αυτός πόνος που τον ταλανίζει. Είναι, επομένως, σαφές πως όσο κι αν η Ποίηση παρηγορεί και γαληνεύει τον ποιητή, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να τον απαλλάξει απ’ το συνεχές και αδιάκοπο μαρτύριο της έλευσης των γηρατειών.

«Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάμνουνε —για λίγο— να μη νοιώθεται η πληγή.»

Ο Ιάσονας προχωρά εκ νέου σε μιαν αποστροφή προς την προσωποποιημένη Τέχνη της Ποιήσεως, αποζητώντας, αν όχι ικετεύοντας, τη συνδρομή της. Η χρήση του δραματικού Ενεστώτα (φέρε) καθιστά την ικεσία αυτή παραστατικότερη, ως παροντικό γεγονός, κι ενισχύει τη θεατρικότητα του ποιήματος.

Ωστόσο, τα φάρμακα της ποίησης δεν μπορούν να θεραπεύσουν την πληγή του ποιητή, το μόνο που είναι ικανά να πετύχουν είναι να προσφέρουν ένα προσωρινό ξέχασμα του πόνου. Έτσι, για λόγους έμφασης, ο ποιητής τοποθετεί τον χρονικό προσδιορισμό «για λίγο» μέσα σε παύλες, ενώ χρησιμοποιεί σκοπίμως το ρήμα «να μη νοιώθεται», ώστε να καταστεί σαφές πως δεν γίνεται λόγος για θεραπεία, αλλά για σύντομο κατευνασμό του πόνου.

Η αλήθεια είναι ότι παρά την ευεργετική επίδραση που μπορεί να έχει στον ποιητή η ενασχόληση με την τέχνη του και η αφοσίωσή του στην προσπάθειά του να συνθέσει ένα ποίημα, τίποτε από αυτά δεν μπορεί στην πραγματικότητα να αναιρέσει την αιτία της μελαγχολίας και του πόνου του. Το γήρασμα της μορφής του είναι κάτι που έχει συντελεστεί και θα συνεχίσει να συντελείται κι αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει ή να αποτραπεί, οπότε ο ποιητής έστω κι αν ξεχάσει για λίγο την οδύνη του, σύντομα θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει εκ νέου την πραγματικότητα.

Όσο κι αν ο ποιητής αφεθεί στο κάλεσμα της φαντασίας του, όσο κι αν αφοσιωθεί στο παιχνίδι των λέξεων, θα υπάρξει κατ’ ανάγκη κάποια στιγμή που θα πρέπει να αφήσει κατά μέρους την ενασχόλησή του με την ποιητική δημιουργία κι επομένως θα έρθει πάλι αντιμέτωπος με τον πόνο του. Επομένως, τα φάρμακα της ποιήσεως είναι σύντομα σε διάρκεια, καθώς σύντομο είναι και το διάστημα που μπορεί κάθε φορά ο ποιητής να βρίσκεται σε μια κατάσταση δημιουργίας και να διατηρεί τη σκέψη του μακριά από τα καθημερινά του προβλήματα και τις στεναχώριες του. Η ποιητική τέχνη, όπως και κάθε πνευματική δραστηριότητα, είναι αρκετά απαιτητική γι’ αυτό και δεν μπορεί να παρατείνεται επί πολύ ώρα.

ð Εμφανής και στους καταληκτικούς στίχους η χρησιμοποίηση του β΄ προσώπου («σου»), που φανερώνει την οικειότητα του ποιητή απέναντι στην τέχνη του. Ενώ, συνάμα, γίνεται αισθητή η θεατρικότητα του όλου κειμένου, καθώς ο αναγνώστης μπορεί να ανασυνθέσει νοερά την εικόνα της ικεσίας του απελπισμένου και απαρηγόρητου ποιητή.  

ð Το ποίημα κλείνει σκοπίμως με τη λέξη πληγή (3^η επανάληψη της λέξης), ώστε να παραμείνει ως τελευταία εντύπωση η αίσθηση μιας σωματικής πληγής, προσδίδοντας έτσι έντονη έμφαση στο πόσο πολύ υποφέρει ο ποιητής. Συναίσθημα που καθιστά πρόδηλη την ταύτιση του Καβάφη με τον Ιάσονα. 

Οδυσσέας Ελύτης, Το άξιον εστί «Άσμα Γ΄» [Μόνος κυβέρνησα τη θλίψη μου]

Οδυσσέας Ελύτης, Το άξιον εστί «Άσμα Γ΄» [Μόνος κυβέρνησα τη θλίψη μου]

Μόνος κυβέρνησα T τη θλίψη μου

Μόνος αποίκησα T τον εγκαταλειμμένο Μάιο

Μόνος εκόλπωσα T τις ευωδίες

Επάνω στον αγρό T με τις αλκυονίδες

Τάισα τα λουλούδια κίτρινο T βουκόλισα τους λόφους

Επυροβόλησα την ερημιά T με κόκκινο!

Είπα: δε θα ‘ναι η μαχαιριά T βαθύτερη από την κραυγή

Και είπα: δε θα ‘ναι το Άδικο T τιμιότερο απ’ το αίμα!

Το χέρι των σεισμών T το χέρι των λιμών

Το χέρι των εχτρών T το χέρι των δικών

Μου, εφρένιασαν εχάλασαν T ερήμαξαν αφάνισαν

Μία και δύο T και τρεις φορές

Προδόθηκα κι απόμεινα T στον κάμπο μόνος

Πάρθηκα και πατήθηκα T σαν κάστρο μόνος

Το μήνυμα που σήκωνα T τ’ άντεξα μόνος!

Μόνος απέλπισα T το θάνατο

Μόνος εδάγκωσα T μες στον Καιρό με δόντια πέτρινα

Μόνος εκίνησα T για το μακρύ

Ταξίδι σαν της σάλ T πιγγας μες στους αιθέρες!

Ήταν στη δύναμή μου η Νέμεση T το ατσάλι κι η ατιμία

Να προχωρήσω με τον κορνιαχτό T και τ’ άρματα

Είπα: με μόνο το σπαθί T του κρύου νερού θα παραβγώ

Και είπα: με μόνο το Άσπιλο T του νου μου θα χτυπήσω!

Στο πείσμα των σεισμών T στο πείσμα των λιμών

Στο πείσμα των εχτρών T στο πείσμα των δικών

Μου, ανάντισα κρατήθηκα T ψυχώθηκα κραταιώθηκα

Μία και δύο T και τρεις φορές

Θεμελίωσα τα σπίτια μου T στη μνήμη μόνος

Πήρα και στεφανώθηκα T την άλω μόνος

Το στάρι που ευαγγέλισα T το ‘δρεψα μόνος!

Ο Οδυσσέας Ελύτης στο 3^ο Άσμα συνεχίζει τη θεματική της μοναξιάς που παρουσίασε στον 4οΨαλμό. Η πορεία του ποιητή είναι μοναχική, αφού απαρνείται τη συντροφικότητα που θα του διασφάλιζε η ένταξη σε συμβατικές δομές της κοινωνίας, όπως είναι ο γάμος. Αφοσιώνεται πλήρως στην ποιητική του αποστολή, πληρώνοντας ωστόσο το υψηλό τίμημα που αυτή συνεπάγεται. Χωρίς την παρουσία φίλων, χωρίς την ευεργετική στήριξη μιας συντρόφου, στέκει μόνος απέναντι στις προκλήσεις της αδιαπραγμάτευτης εναντίωσής του στο Άδικο.

Μόνος κυβέρνησα T τη θλίψη μου

Μόνος αποίκησα T τον εγκαταλειμμένο Μάιο

Μόνος εκόλπωσα T τις ευωδίες

Επάνω στον αγρό T με τις αλκυονίδες

Τάισα τα λουλούδια κίτρινο T βουκόλισα τους λόφους

Επυροβόλησα την ερημιά T με κόκκινο!

Ο ποιητής βιώνοντας την εκούσια ερημία του αντιμετωπίζει και ελέγχει μόνος του τη θλίψη που συνοδεύει τη ζωή του. Γίνεται αυτός ο μόνος άποικος μιας άνοιξης εγκαταλελειμμένης απ’ τους άλλους ανθρώπους. Μόνος υποδέχεται και ενστερνίζεται τις ευωδιές του αγρού που φέρνουν οι αλκυονίδες του χειμώνα.

Ο ποιητής, όχι μόνο δεν κάμπτεται απ’ τη θλίψη της μοναχικής του πορείας, μα καταφέρνει κιόλας να αντικρίσει την ομορφιά των πραγμάτων εκεί όπου οι άλλοι έχουν χάσει πια κάθε ελπίδα. Γίνεται, έτσι, εκείνος που λαμβάνει και υιοθετεί το μήνυμα της επερχόμενης άνοιξης/αναγέννησης και προσφέρει στα λουλούδια την αναγκαία γύρη, την πνευματική, ώστε να λάβουν για χάρη του μια νέα ανώτερη ύπαρξη.

Η εγκαταλελειμμένη φύση λαμβάνει ζωή από τον μοναχικό ποιητή, ο οποίος υμνεί και τραγουδά τους λόφους, και συνάμα προσφέρει στην ερημιά τον πόθο για ζωή, το δυναμισμό του φλεγόμενου αίματος· εκείνου που αντικρίζει τη δυναμική της αναδημιουργίας, ακόμη και σ’ εκείνα που οι άλλοι έχουν πια εγκαταλείψει.

Στην έρημη φύση ο ποιητής βρίσκει και βιώνει πληρέστερα το νόημα της δικής του αποστολής. Δεν πρόκειται ν’ αφήσει ακατάγγελτη την αδικία που βλέπει γύρω του.

Είπα: δε θα ‘ναι η μαχαιριά T βαθύτερη από την κραυγή

Και είπα: δε θα ‘ναι το Άδικο T τιμιότερο απ’ το αίμα!

Ο ποιητής αποφασίζει πως δεν θα επιτρέψει στη μαχαιριά, δεν θα επιτρέψει στο εχθρικό χτύπημα να είναι βαθύτερο απ’ την ένταση της κραυγής που θα έρθει να φανερώσει αυτό που συνέβη. Δεν θα επιτρέψει στο Άδικο να γνωρίσει τιμές και αποδοχή εις βάρος του αίματος· εις βάρος των θυμάτων επί των οποίων εδραίωσε την κυριαρχία του.  

Ο ποιητής δεν δέχεται να τιμώνται και να απολαμβάνουν οφέλη οι αδικητές, χωρίς κανείς να τολμά να φανερώνει την αλήθεια των πράξεών τους.

Το χέρι των σεισμών T το χέρι των λιμών

Το χέρι των εχτρών T το χέρι των δικών

Μου, εφρένιασαν εχάλασαν T ερήμαξαν αφάνισαν

Η εικόνα καταστροφής της χώρας δίνεται με σχήμα ασύνδετο προκειμένου να τονιστεί ο γοργός ρυθμός των γεγονότων που την έφεραν σ’ αυτό το σημείο. Το χέρι ως φορέας ενέργειας -εδώ φθοροποιού ενέργειας- λαμβάνει κυρίαρχη θέση και συνοδεύεται από τα αντίστοιχα ποιητικά αίτια: των σεισμών, των λιμών, των εχτρών, των δικών.

Οι σεισμοί -εκτεταμένες καταστροφές- και οι λιμοί -γενικευμένη έλλειψη τροφίμων- είναι έργο, όχι μόνο των εχθρών, μα και των δικών. Οι αίτιοι των δυστυχιών της χώρας δεν θα πρέπει να αναζητηθούν μόνο σε εξωτερικούς εχθρούς, αλλά και στη δράση εκείνων των Ελλήνων που έθεσαν τα ατομικά τους συμφέροντα πάνω απ’ το κοινό καλό και τη συλλογική ωφέλεια.

Η αντωνυμία «μου» τίθεται στην αρχή του στίχου, λαμβάνοντας διττή ερμηνεία, καθώς μπορεί να διαβαστεί είτε ως συμπλήρωμα της προηγούμενης φράσης, άρα «των δικών μου», αποδίδοντας έτσι το καταστροφικό έργο σε οικείους ανθρώπους του ποιητή, είτε χωριστά, οπότε λαμβάνει την έννοια πως όσα καταστροφικά ακολούθησαν έγιναν εις βάρος του ποιητή· το ποιητικό υποκείμενο, δηλαδή, υποδέχεται ως προσωπικά πλήγματα, όσα δεινά συνέβησαν στη χώρα του.

Το χέρι της καταστροφής -το χέρι των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών της χώρας- επέφερε την οργή της απελπισίας, την καταστροφή, το ρήμαγμα κι εν τέλει τον αφανισμό στην πολύπαθη πατρίδα του ποιητή.

Μία και δύο T και τρεις φορές

Προδόθηκα κι απόμεινα T στον κάμπο μόνος

Πάρθηκα και πατήθηκα T σαν κάστρο μόνος

Το μήνυμα που σήκωνα T τ’ άντεξα μόνος!

Οι αλλεπάλληλες προδοσίες της χώρας, που γίνονται τόσο από εξωτερικούς εχθρούς όσο και από ομοεθνείς -ακόμη και οικείους του ποιητή-, επιτείνουν την αίσθηση ερημίας του. Ο ποιητής απομένει μόνος του, έχοντας βιώσει τον πόνο των συνεχών αλώσεων της χώρας του· απομένει μόνος του, έχοντας γνωρίσει συνεχείς προδοσίες από ανθρώπους της ίδιας του της πατρίδας.

Μα αυτό δεν τον οδηγεί στην παραίτηση. Το μήνυμα που μεταφέρει, το μήνυμα της ποιητικής του αποστολής, το διατηρεί και το συνεχίζει μόνος του. Ο ποιητής δεν αφήνει την εγκατάλειψη και την προδοσία να κάμψουν την ηθική του δύναμη και την αφοσίωσή του στον πολύτιμο αγώνα του.  

Μόνος απέλπισα T το θάνατο

Μόνος εδάγκωσα T μες στον Καιρό με δόντια πέτρινα

Μόνος εκίνησα T για το μακρύ

Ταξίδι σαν της σάλ T πιγγας μες στους αιθέρες!

Μόνος του συνεχίζει το ποιητικό του έργο καταγράφοντας και αποτυπώνοντας όσα δεινά συνέβησαν, και κερδίζει τη μάχη με το θάνατο, αφού η ποίηση είναι η μόνη δυνατή ελπίδα διαχρονικής ή και αθάνατης παρουσίας. Έτσι, αντιμέτωπος με τη λήθη που επιφέρει το πέρασμα του χρόνου, ο ποιητής μάχεται με άκαμπτο πείσμα. Δαγκώνει με πέτρινα δόντια, και δεν αποδέχεται την παραίτηση απέναντι στις δυνάμεις εκείνες που αφανίζουν καθετί στο πέρασμά τους. Ο ποιητής δεν λυγίζει, λοιπόν, ούτε απέναντι στον Καιρό ούτε απέναντι στον Θάνατο.

Μόνος του, με μόνο του όπλο την ποίηση, ξεκινά το μακρινό και δύσκολο ταξίδι του πνευματικού ανθρώπου, του ποιητή· ταξίδι ανάλογης δυσκολίας μ’ εκείνο του σαλπίγματος που μεταφέρεται στους αιθέρες, γνωρίζοντας την ενδεχόμενη εξασθένισή του.   

Ο λόγος του ποιητή -το σάλπιγμα- είναι λόγος καταγγελίας, κι έρχεται ως απάντηση στη δράση των αδίκων και των εκμεταλλευτών.

Ήταν στη δύναμή μου η Νέμεση T το ατσάλι κι η ατιμία

Να προχωρήσω με τον κορνιαχτό T και τ’ άρματα

Είπα: με μόνο το σπαθί T του κρύου νερού θα παραβγώ

Και είπα: με μόνο το Άσπιλο T του νου μου θα χτυπήσω!

Στη δύναμη του ποιητή βρίσκεται η Νέμεση, η τιμωρία των ανθρώπων που στράφηκαν κατά της πατρίδας του, αλλά και κατά των αθώων και των αδύναμων. Μια τιμωρία που μπορούσε να γεννηθεί και να χρησιμοποιήσει όπλα παρόμοια μ’ εκείνα των εχθρών του· το ατσάλι και την ατιμία. Ο ποιητής μπορούσε να κινηθεί μέσα στη σκόνη του πολέμου, έχοντας κι ο ίδιος άρματα καταστροφής, μα δεν το θέλησε.

Ο ποιητής επιλέγει να πολεμήσει το Άδικο με όπλο την αγνότητα των πραγμάτων -με το σπαθί του κρύου νερού- και με μόνο αρωγό το Άσπιλο, το αμόλυντο των σκέψεών του. Ο ποιητής αντιπαραθέτει στην αδικία των εχθρών του, την αγνότητα της ψυχής και της σκέψης του. Απρόσβλητος απ’ τα στοιχεία εκείνα που διέβρωσαν και κηλίδωσαν τις συνειδήσεις και τις ενέργειες εκείνων, ο ποιητής ασκεί και χαλυβδώνει την εντιμότητα του νου του.  

Στο πείσμα των σεισμών T στο πείσμα των λιμών

Στο πείσμα των εχτρών T στο πείσμα των δικών

Μου, ανάντισα κρατήθηκα T ψυχώθηκα κραταιώθηκα

Σε πείσμα όλων των καταστροφών που κλόνισαν τη χώρα του· σε πείσμα των εχθρών, μα και των δικών του ανθρώπων -τα δεινά, άλλωστε, δεν προήλθαν μόνο από τη δράση εξωτερικών αντιπάλων, μα κι από τη διαφθορά ομοεθνών του ποιητή-, εκείνος στάθηκε δυνατός. Ο ποιητής ακολουθεί, έτσι, και παρά τις πολλαπλές δυσκολίες και τους πολλούς αντιπάλους, ανοδική πορεία· αντιστέκεται, δυναμώνει εσωτερικά και ισχυροποιείται, προκειμένου να αντεπεξέλθει σ’ αυτό τον δύσκολο αγώνα.

Μία και δύο T και τρεις φορές

Θεμελίωσα τα σπίτια μου T στη μνήμη μόνος

Πήρα και στεφανώθηκα T την άλω μόνος

Το στάρι που ευαγγέλισα T το ‘δρεψα μόνος!

Ξανά και ξανά ο ποιητής επαναφέρει και διασώζει απ’ τη λήθη όλα εκείνα που δεν θέλει να ξεχαστούν· διασώζει την ανάμνηση της αδικίας και του αθώου αίματος, παρά την αντίθετη θέληση των ισχυρών.

Θεμελιώνει τα σπίτια των ιδεών του και των γεγονότων εκείνων που θέλει να διαφυλάξει μόνος του, κι αντίστοιχα, μόνος του λαμβάνει το φωτοστέφανο που φανερώνει την εκούσια και συνειδητή του επιλογή ν’ αφιερωθεί σ’ έναν δύσκολο αγώνα προς τιμή όσων υπέφεραν, αδικήθηκαν και χάθηκαν.

Κι είναι αυτός ένας αγώνας χωρίς ανταμοιβή, γι’ αυτό κι ο ποιητής δρέπει μόνος του τους καρπούς των λόγων του (το στάρι που ευαγγέλισα). Είναι, ωστόσο, ένας αγώνας τόσο σημαντικός, ώστε ο ποιητής δεν απογοητεύεται, ούτε θεωρεί πως ματαιοπόνησε, έστω κι αν υπήρξε ο μόνος αποδέκτης των ίδιων του των λόγων.

Βιβλιογραφία:

Οδυσσέας Ελύτης, Το άξιον εστί, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία

Τάσος Λιγνάδης, Το άξιον εστί του Ελύτη, Εκδόσεις Πορεία