Η αίσθηση εγκλωβισμού στα ποιήματα του Καβάφη (Κλειστός χώρος)
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης στην ποίησή του συχνά ασχολείται με το θέμα του εγκλωβισμού των ανθρώπων και της εκμηδένισης των ευκαιριών τους για αλλαγή. Τα άτομα στην ποίηση του Καβάφη είτε αδυνατούν να ξεφύγουν από τους περιορισμούς που τους θέτει η κοινωνία είτε κατατρύχονται από τη σχεδόν προαποφασισμένη καταδίκη των προσπαθειών τους για μια καλύτερη ζωή είτε παραμένουν ακινητοποιημένοι εξαιτίας των δικών τους ελλείψεων, εξαιτίας της δικής τους αδυναμίας να ξεπεράσουν τα εγγενή τους ελαττώματα ώστε να μπορέσουν να βελτιώσουν τη ζωή τους. Το αίσθημα αυτό του εγκλωβισμού διατρέχει σε μεγάλο βαθμό την ποίηση του Καβάφη και μας δίνεται με ποικίλους τρόπους, δημιουργώντας μας σταδιακά την εντύπωση ότι τελικά είμαστε παγιδευμένοι σε μια αναπόδραστη πορεία αποτυχίας και δυστυχίας.
Μια πρώτη και εξαιρετικά υποβλητική εικόνα εγκλωβισμού μας δίνει ο ποιητής στο ποίημα «Τείχη», όπου το ποιητικό υποκείμενο παρουσιάζεται να έχει παγιδευτεί μέσα σε τείχη που έχουν χτίσει ολόγυρά του, χωρίς ποτέ ο ίδιος να το αντιληφθεί. Τα τείχη αυτά, όπως και εκείνοι που τα έχτισαν, ανταποκρίνονται σε κάθε δυνατή ερμηνεία του αναγνώστη. Τα τείχη αποτελούν, δηλαδή, ένα σύμβολο που μπορεί να αντιπροσωπεύει για κάθε αναγνώστη και κάτι διαφορετικό. Ο εγκλωβισμός ενδέχεται να έχει προκύψει από την κοινωνία γενικότερα, από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον ή πολύ απλά κι από τους περιορισμούς που θέτει το ίδιο το άτομο στον εαυτό του. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο ποιητής μας μεταφέρει με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο ένα αίσθημα εγκλωβισμού που μπορεί να εκφράσει συναισθήματα που κατά καιρούς έχουν βιώσει οι περισσότεροι άνθρωποι. Κάποτε παύει να υφίσταται η ψευδαίσθηση της ελευθερίας που μας συνοδεύει και αρχίζει η συνειδητοποίηση ότι τελικά είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε μέσα σε όρια, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι πολύ πιο στενά απ’ όσο ίσως πιστεύουμε.
Ο εγκλωβισμός, όμως, του ανθρώπου δεν αποτελεί για τον ποιητή μόνο το έργο άλλων ανθρώπων που εκφράζεται με περιορισμούς και απαγορεύσεις. Κάποιες φορές ακόμη κι ο ίδιος ο άνθρωπος ευθύνεται για την αδυναμία του να ξεφύγει από τα λάθη του, για την αδυναμία του να φτιάξει μια καινούρια ζωή. Το μήνυμα αυτό μας το περνά ο ποιητής με εκπληκτικό τρόπο στο ποίημα «Η πόλις». Στο ποίημα αυτό η επιθυμία που εκφράζει ο ένας συνομιλητής να φύγει από την πόλη όπου τώρα μένει, για να μπορέσει να ξεκινήσει από την αρχή τη ζωή του κάπου αλλού, διαψεύδεται πλήρως. Η απάντηση που έρχεται με απόλυτο τρόπο είναι ότι δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ξεφύγει από αυτή την πόλη, γιατί πολύ απλά την πόλη την κουβαλά μέσα του. Τα λάθη που κάνουμε, οι ελλείψεις και τα ελαττώματά μας, μας ακολουθούν όπου κι αν πάμε, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε στην πραγματικότητα να ξεφύγουμε από αυτά. Δεν μπορούμε, μας λέει ο ποιητής, να αλλάξουμε τη ζωή μας φεύγοντας απλά από την πόλη, μιας και η πόλη είμαστε εμείς οι ίδιοι. Η πόλη είναι όλες οι λάθος επιλογές μας, είναι η αναποτελεσματικότητά μας, είναι κάθε τι από το οποίο θα θέλαμε να ξεφύγουμε, αλλά εν τέλει δεν μπορούμε.
Επιπλέον, ο ποιητής δε μένει μόνο στους περιορισμούς που μας θέτουν οι άλλοι και στη δική μας αδυναμία να ξεφύγουμε από τα λάθη μας, έρχεται και μας αποκλείει κάθε δυνατότητα ευτυχίας και επιτυχίας, παρομοιάζοντας τις προσπάθειές μας με τις μάταιες προσπάθειες των Τρώων. Στο αντίστοιχο ποίημα ο Καβάφης ολοκληρώνει την εικόνα εγκλωβισμού των ανθρώπων, δηλώνοντας ότι πέρα από κάθε προσδοκία, πέρα από κάθε ελπίδα που έχουμε, όλες μας οι προσπάθειες είναι καταδικασμένες να καταλήξουν σε αποτυχία. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να ξεφύγουν από την πλήρη αδυναμία της φύσης τους, η οποία είναι δομημένη πάνω στο φόβο και την ανασφάλεια. Οι άνθρωποι όσο κι αν προσπαθούν τελικά θα έρθουν αντιμέτωποι με κάποιο πρόβλημα, με κάποια δυσκολία που θα κάμψει το ηθικό τους και θα τους οδηγήσει στην εγκατάλειψη των προσπαθειών τους. Ο αγώνας για την ευτυχία ή την ουσιαστική αλλαγή της ζωής μας είναι εκ των προτέρων χαμένος, καθώς η ανθρώπινη ζωή έρχεται πάντοτε αντιμέτωπη με δυσκολίες που είτε είναι ανυπέρβλητες είτε όχι, κατορθώνουν πάντως να ματαιώσουν τις ελπίδες μας.
Ο Καβάφης μέσα στην ποίησή του έχει καταφέρει να αποδώσει με μοναδικές εικόνες εγκλωβισμού αλήθειες που όσο κι αν μας ενοχλούν, όσο κι αν δεν τις έχουμε πλήρως βιώσει, ενυπάρχουν πάντως στη φύση μας. Οι άνθρωποι είναι τόσο ελεύθεροι όσο τους το επιτρέπει η κοινωνία στην οποία ζουν κι όσο τους επιτρέπουν οι προσωπικές τους αρχές καθώς και οι ενοχές που μας περνάει το περιβάλλον μας από την αρχή κιόλας της ύπαρξής μας. Οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τη ζωή τους τόσο μόνο όσο τους επιτρέπει η προσωπική τους ικανότητα να διαχειριστούν τα δεδομένα της ζωής τους. Αν οι άνθρωποι δεν έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν σωστά όσα τους έχει προσφέρει η ζωή τους, δεν υπάρχει πλέον τρόπος να ξεφύγουν από τα λάθη και από τις ελλείψεις τους. Κι άλλωστε, ακόμη κι αν επιτύχουμε την ελευθερία, ακόμη κι αν επιφέρουμε τις επιθυμητές αλλαγές στη ζωή μας, θα έρθουμε αντιμέτωποι με τη συντριπτική επέλαση των προβλημάτων και των δυσκολιών που αναπόφευκτα θα εμφανιστούν στη ζωή μας.
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης στην ποίησή του συχνά ασχολείται με το θέμα του εγκλωβισμού των ανθρώπων και της εκμηδένισης των ευκαιριών τους για αλλαγή. Τα άτομα στην ποίηση του Καβάφη είτε αδυνατούν να ξεφύγουν από τους περιορισμούς που τους θέτει η κοινωνία είτε κατατρύχονται από τη σχεδόν προαποφασισμένη καταδίκη των προσπαθειών τους για μια καλύτερη ζωή είτε παραμένουν ακινητοποιημένοι εξαιτίας των δικών τους ελλείψεων, εξαιτίας της δικής τους αδυναμίας να ξεπεράσουν τα εγγενή τους ελαττώματα ώστε να μπορέσουν να βελτιώσουν τη ζωή τους. Το αίσθημα αυτό του εγκλωβισμού διατρέχει σε μεγάλο βαθμό την ποίηση του Καβάφη και μας δίνεται με ποικίλους τρόπους, δημιουργώντας μας σταδιακά την εντύπωση ότι τελικά είμαστε παγιδευμένοι σε μια αναπόδραστη πορεία αποτυχίας και δυστυχίας.
Μια πρώτη και εξαιρετικά υποβλητική εικόνα εγκλωβισμού μας δίνει ο ποιητής στο ποίημα «Τείχη», όπου το ποιητικό υποκείμενο παρουσιάζεται να έχει παγιδευτεί μέσα σε τείχη που έχουν χτίσει ολόγυρά του, χωρίς ποτέ ο ίδιος να το αντιληφθεί. Τα τείχη αυτά, όπως και εκείνοι που τα έχτισαν, ανταποκρίνονται σε κάθε δυνατή ερμηνεία του αναγνώστη. Τα τείχη αποτελούν, δηλαδή, ένα σύμβολο που μπορεί να αντιπροσωπεύει για κάθε αναγνώστη και κάτι διαφορετικό. Ο εγκλωβισμός ενδέχεται να έχει προκύψει από την κοινωνία γενικότερα, από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον ή πολύ απλά κι από τους περιορισμούς που θέτει το ίδιο το άτομο στον εαυτό του. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο ποιητής μας μεταφέρει με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο ένα αίσθημα εγκλωβισμού που μπορεί να εκφράσει συναισθήματα που κατά καιρούς έχουν βιώσει οι περισσότεροι άνθρωποι. Κάποτε παύει να υφίσταται η ψευδαίσθηση της ελευθερίας που μας συνοδεύει και αρχίζει η συνειδητοποίηση ότι τελικά είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε μέσα σε όρια, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι πολύ πιο στενά απ’ όσο ίσως πιστεύουμε.
Ο εγκλωβισμός, όμως, του ανθρώπου δεν αποτελεί για τον ποιητή μόνο το έργο άλλων ανθρώπων που εκφράζεται με περιορισμούς και απαγορεύσεις. Κάποιες φορές ακόμη κι ο ίδιος ο άνθρωπος ευθύνεται για την αδυναμία του να ξεφύγει από τα λάθη του, για την αδυναμία του να φτιάξει μια καινούρια ζωή. Το μήνυμα αυτό μας το περνά ο ποιητής με εκπληκτικό τρόπο στο ποίημα «Η πόλις». Στο ποίημα αυτό η επιθυμία που εκφράζει ο ένας συνομιλητής να φύγει από την πόλη όπου τώρα μένει, για να μπορέσει να ξεκινήσει από την αρχή τη ζωή του κάπου αλλού, διαψεύδεται πλήρως. Η απάντηση που έρχεται με απόλυτο τρόπο είναι ότι δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ξεφύγει από αυτή την πόλη, γιατί πολύ απλά την πόλη την κουβαλά μέσα του. Τα λάθη που κάνουμε, οι ελλείψεις και τα ελαττώματά μας, μας ακολουθούν όπου κι αν πάμε, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε στην πραγματικότητα να ξεφύγουμε από αυτά. Δεν μπορούμε, μας λέει ο ποιητής, να αλλάξουμε τη ζωή μας φεύγοντας απλά από την πόλη, μιας και η πόλη είμαστε εμείς οι ίδιοι. Η πόλη είναι όλες οι λάθος επιλογές μας, είναι η αναποτελεσματικότητά μας, είναι κάθε τι από το οποίο θα θέλαμε να ξεφύγουμε, αλλά εν τέλει δεν μπορούμε.
Επιπλέον, ο ποιητής δε μένει μόνο στους περιορισμούς που μας θέτουν οι άλλοι και στη δική μας αδυναμία να ξεφύγουμε από τα λάθη μας, έρχεται και μας αποκλείει κάθε δυνατότητα ευτυχίας και επιτυχίας, παρομοιάζοντας τις προσπάθειές μας με τις μάταιες προσπάθειες των Τρώων. Στο αντίστοιχο ποίημα ο Καβάφης ολοκληρώνει την εικόνα εγκλωβισμού των ανθρώπων, δηλώνοντας ότι πέρα από κάθε προσδοκία, πέρα από κάθε ελπίδα που έχουμε, όλες μας οι προσπάθειες είναι καταδικασμένες να καταλήξουν σε αποτυχία. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να ξεφύγουν από την πλήρη αδυναμία της φύσης τους, η οποία είναι δομημένη πάνω στο φόβο και την ανασφάλεια. Οι άνθρωποι όσο κι αν προσπαθούν τελικά θα έρθουν αντιμέτωποι με κάποιο πρόβλημα, με κάποια δυσκολία που θα κάμψει το ηθικό τους και θα τους οδηγήσει στην εγκατάλειψη των προσπαθειών τους. Ο αγώνας για την ευτυχία ή την ουσιαστική αλλαγή της ζωής μας είναι εκ των προτέρων χαμένος, καθώς η ανθρώπινη ζωή έρχεται πάντοτε αντιμέτωπη με δυσκολίες που είτε είναι ανυπέρβλητες είτε όχι, κατορθώνουν πάντως να ματαιώσουν τις ελπίδες μας.
Ο Καβάφης μέσα στην ποίησή του έχει καταφέρει να αποδώσει με μοναδικές εικόνες εγκλωβισμού αλήθειες που όσο κι αν μας ενοχλούν, όσο κι αν δεν τις έχουμε πλήρως βιώσει, ενυπάρχουν πάντως στη φύση μας. Οι άνθρωποι είναι τόσο ελεύθεροι όσο τους το επιτρέπει η κοινωνία στην οποία ζουν κι όσο τους επιτρέπουν οι προσωπικές τους αρχές καθώς και οι ενοχές που μας περνάει το περιβάλλον μας από την αρχή κιόλας της ύπαρξής μας. Οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τη ζωή τους τόσο μόνο όσο τους επιτρέπει η προσωπική τους ικανότητα να διαχειριστούν τα δεδομένα της ζωής τους. Αν οι άνθρωποι δεν έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν σωστά όσα τους έχει προσφέρει η ζωή τους, δεν υπάρχει πλέον τρόπος να ξεφύγουν από τα λάθη και από τις ελλείψεις τους. Κι άλλωστε, ακόμη κι αν επιτύχουμε την ελευθερία, ακόμη κι αν επιφέρουμε τις επιθυμητές αλλαγές στη ζωή μας, θα έρθουμε αντιμέτωποι με τη συντριπτική επέλαση των προβλημάτων και των δυσκολιών που αναπόφευκτα θα εμφανιστούν στη ζωή μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου