Arthur Antille
Ο έρωτας στα ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης στα ποιήματά του αναφέρεται στον έρωτα μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, εναλλάσσοντας όμως τον τρόπο με τον οποίο οι ήρωές του αντιμετωπίζουν την ερωτική τους επιλογή. Κάποιες φορές τα πρόσωπα που σκιαγραφεί ο ποιητής βιώνουν από κοινού τον έρωτά τους, χωρίς τύψεις και χωρίς ενοχές, ενώ άλλες φορές, το ένα από τα δύο πρόσωπα μοιάζει να μετανιώνει για την άνομη μορφή του έρωτα που έχουν επιλέξει. Παράλληλα, ο ποιητής στα ερωτικά του ποιήματα εναλλάσσει διαφορετικά χρονικά επίπεδα, κάποτε δηλαδή αποδίδει την ερωτική σχέση ή εμπειρία ως παρόν και άλλοτε ως μακρινό παρελθόν, το οποίο επιχειρεί να ανακαλέσει στη μνήμη του.
Η ομόφυλη ερωτική εμπειρία δεν είναι βέβαια πάντοτε σαφής στα ποιήματα του Καβάφη, μιας και ο ποιητής κάποιες φορές δεν διευκρινίζει το φύλο του προσώπου στο οποίο αναφέρεται. Συνηθίζουμε, όμως, να προσεγγίζουμε όλα τα ερωτικά του ποιήματα ως ομόφυλα επηρεασμένοι από το γεγονός ότι η πλειονότητα των ποιημάτων αυτών μιλά για νέους άντρες ή ωραίους εφήβους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός ερωτικού ποιήματος, στο οποίο ο Καβάφης δεν αναφέρει ξεκάθαρα το φύλο του αγαπημένου προσώπου, είναι το «Γκρίζα». Στο ποίημα αυτό η σύντομη ερωτική σχέση τοποθετείται είκοσι χρόνια πριν και επανέρχεται τυχαία στη μνήμη του ποιητικού υποκειμένου χάρη σ’ ένα οπάλιο. Το χρώμα του πολύτιμου λίθου αποτελεί το ερέθισμα που ξυπνά τη μνήμη του περασμένου αυτού έρωτα κι ο ποιητής αναλογίζεται τη φθορά που θα έχει επιφέρει στο αγαπημένο πρόσωπο το πέρασμα του χρόνου. Γι’ αυτό και ζητά από τη μνήμη του να διατηρήσει τα γκρίζα μάτια και το ωραίο πρόσωπο όπως ήταν τότε που δεν τα είχε αγγίξει ακόμη ο αδυσώπητος χρόνος. Μέσα λοιπόν στους στίχους αυτούς η αίσθηση της ομορφιάς που αποπνέουν τα γκρίζα αυτά μάτια παραμένει αναλλοίωτη και ο Καβάφης κατορθώνει να κρατήσει τόσο στη δική του μνήμη όσο και στη δική μας μια εικόνα άφθαρτης ομορφιάς.
Η εξύμνηση της ομορφιάς αποτελεί, άλλωστε, βασική θεματική για τον ποιητή μας ο οποίος αρκετά συχνά αφιερώνει τους στίχους τους σε όμορφους νέους, οι οποίοι μαγνητίζουν τη φαντασία του. Μια τέτοια αποτύπωση της ομορφιάς βρίσκουμε στο ποίημα «Ήλθε για να διαβάσει», όπου ο Καβάφης μας περιγράφει έναν ωραίο νέο που μισοκοιμάται στον καναπέ, παραδομένος στην ερωτική επιθυμία. Η ερωτική θέρμη έχει κυριεύσει τον όμορφο νέο, ο οποίος εκείνο το απόγευμα γεύτηκε τον έρωτα χωρίς καθόλου να αισθάνεται ενοχές για τη μορφή της απόλαυσης. Το ποίημα αυτό είναι ενδεικτικό των προτιμήσεων του ποιητή, ο οποίος συνηθίζει να δημιουργεί με τους στίχους του πορτρέτα όμορφων νέων που απολαμβάνουν χωρίς αστεία αισθήματα ντροπής τον ομόφυλο έρωτα. Ο Καβάφης, δηλαδή, στα ποιήματα αυτά όχι μόνο επιλέγει να μας περιγράψει νέους που έχουν αρμονικά σώματα και όμορφα πρόσωπα, αλλά φροντίζει παράλληλα να μας διαβεβαιώσει ότι οι νέοι αυτοί είναι δοσμένοι χωρίς καμία ενοχή στον ομόφυλο έρωτα.
Οι ενοχές βέβαια για το είδος της ερωτικής επιλογής δεν είναι κάτι που ο ποιητής αποφεύγει ή αποκρύπτει. Σε αρκετά ποιήματά του ασχολείται με το θέμα αυτό και βάζει τους ήρωές του να προβληματίζονται για τις επιλογές τους και για τον αντίκτυπο που έχουν αυτές στην κοινωνία που ζουν. Ως παράδειγμα αυτού του προβληματισμού μπορούμε να αναφέρουμε το ποίημα «Δύο νέοι, 23 έως 24 ετών», στο οποίο ο ένας ήρωας που αναγκάζεται να περιμένει τον φίλο του για ώρες στο καφενείο, αρχίζει να έχει ενοχλητικές σκέψεις για την παραστρατημένη του ζωή. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι τα πρόσωπα που βιώνουν τις ομόφυλες σχέσεις στα ποιήματα του Καβάφη δεν βρίσκονται σε μια λογοτεχνική σφαίρα όπου δεν φτάνουν οι επικρίσεις και η άρνηση της κοινωνίας να αποδεχτεί τον έρωτα αυτής της μορφής. Ενώ, δηλαδή, ο ποιητής θα μπορούσε να αδιαφορήσει για τις κρατούσες κοινωνικές απόψεις και να δημιουργήσει ένα δικό του ποιητικό κόσμο όπου τα πρόσωπά του θα μπορούσαν ανενόχλητα να συνάπτουν ομόφυλες σχέσεις, προτιμά να εισάγει στην ποίησή του τις ενοχές και τις τύψεις των ανθρώπων που δεν επιλέγουν το συνηθισμένο στην ερωτική τους ζωή.
Η τολμηρή επιλογή του Καβάφη να συνθέσει ποιήματα αφιερωμένα σε ωραίους εφήβους και άνομες ερωτικές εμπειρίες, ενόχλησε και συνεχίζει να ενοχλεί όσους θεωρούν ότι δεν υπάρχει χώρος στην ποιητική δημιουργία για την αποτύπωση διαφορετικών ερωτικών επιλογών. Παρόλα αυτά ο Καβάφης κατόρθωσε να διατηρήσει στους στίχους του τη μνήμη όλων εκείνων των ωραίων προσώπων που αγάπησε ή φαντάστηκε, συνθέτοντας ποιήματα που θα μείνουν στη λογοτεχνία μας ως διαχρονική έκφραση της ομορφιάς.
Η ομόφυλη ερωτική εμπειρία δεν είναι βέβαια πάντοτε σαφής στα ποιήματα του Καβάφη, μιας και ο ποιητής κάποιες φορές δεν διευκρινίζει το φύλο του προσώπου στο οποίο αναφέρεται. Συνηθίζουμε, όμως, να προσεγγίζουμε όλα τα ερωτικά του ποιήματα ως ομόφυλα επηρεασμένοι από το γεγονός ότι η πλειονότητα των ποιημάτων αυτών μιλά για νέους άντρες ή ωραίους εφήβους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός ερωτικού ποιήματος, στο οποίο ο Καβάφης δεν αναφέρει ξεκάθαρα το φύλο του αγαπημένου προσώπου, είναι το «Γκρίζα». Στο ποίημα αυτό η σύντομη ερωτική σχέση τοποθετείται είκοσι χρόνια πριν και επανέρχεται τυχαία στη μνήμη του ποιητικού υποκειμένου χάρη σ’ ένα οπάλιο. Το χρώμα του πολύτιμου λίθου αποτελεί το ερέθισμα που ξυπνά τη μνήμη του περασμένου αυτού έρωτα κι ο ποιητής αναλογίζεται τη φθορά που θα έχει επιφέρει στο αγαπημένο πρόσωπο το πέρασμα του χρόνου. Γι’ αυτό και ζητά από τη μνήμη του να διατηρήσει τα γκρίζα μάτια και το ωραίο πρόσωπο όπως ήταν τότε που δεν τα είχε αγγίξει ακόμη ο αδυσώπητος χρόνος. Μέσα λοιπόν στους στίχους αυτούς η αίσθηση της ομορφιάς που αποπνέουν τα γκρίζα αυτά μάτια παραμένει αναλλοίωτη και ο Καβάφης κατορθώνει να κρατήσει τόσο στη δική του μνήμη όσο και στη δική μας μια εικόνα άφθαρτης ομορφιάς.
Η εξύμνηση της ομορφιάς αποτελεί, άλλωστε, βασική θεματική για τον ποιητή μας ο οποίος αρκετά συχνά αφιερώνει τους στίχους τους σε όμορφους νέους, οι οποίοι μαγνητίζουν τη φαντασία του. Μια τέτοια αποτύπωση της ομορφιάς βρίσκουμε στο ποίημα «Ήλθε για να διαβάσει», όπου ο Καβάφης μας περιγράφει έναν ωραίο νέο που μισοκοιμάται στον καναπέ, παραδομένος στην ερωτική επιθυμία. Η ερωτική θέρμη έχει κυριεύσει τον όμορφο νέο, ο οποίος εκείνο το απόγευμα γεύτηκε τον έρωτα χωρίς καθόλου να αισθάνεται ενοχές για τη μορφή της απόλαυσης. Το ποίημα αυτό είναι ενδεικτικό των προτιμήσεων του ποιητή, ο οποίος συνηθίζει να δημιουργεί με τους στίχους του πορτρέτα όμορφων νέων που απολαμβάνουν χωρίς αστεία αισθήματα ντροπής τον ομόφυλο έρωτα. Ο Καβάφης, δηλαδή, στα ποιήματα αυτά όχι μόνο επιλέγει να μας περιγράψει νέους που έχουν αρμονικά σώματα και όμορφα πρόσωπα, αλλά φροντίζει παράλληλα να μας διαβεβαιώσει ότι οι νέοι αυτοί είναι δοσμένοι χωρίς καμία ενοχή στον ομόφυλο έρωτα.
Οι ενοχές βέβαια για το είδος της ερωτικής επιλογής δεν είναι κάτι που ο ποιητής αποφεύγει ή αποκρύπτει. Σε αρκετά ποιήματά του ασχολείται με το θέμα αυτό και βάζει τους ήρωές του να προβληματίζονται για τις επιλογές τους και για τον αντίκτυπο που έχουν αυτές στην κοινωνία που ζουν. Ως παράδειγμα αυτού του προβληματισμού μπορούμε να αναφέρουμε το ποίημα «Δύο νέοι, 23 έως 24 ετών», στο οποίο ο ένας ήρωας που αναγκάζεται να περιμένει τον φίλο του για ώρες στο καφενείο, αρχίζει να έχει ενοχλητικές σκέψεις για την παραστρατημένη του ζωή. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι τα πρόσωπα που βιώνουν τις ομόφυλες σχέσεις στα ποιήματα του Καβάφη δεν βρίσκονται σε μια λογοτεχνική σφαίρα όπου δεν φτάνουν οι επικρίσεις και η άρνηση της κοινωνίας να αποδεχτεί τον έρωτα αυτής της μορφής. Ενώ, δηλαδή, ο ποιητής θα μπορούσε να αδιαφορήσει για τις κρατούσες κοινωνικές απόψεις και να δημιουργήσει ένα δικό του ποιητικό κόσμο όπου τα πρόσωπά του θα μπορούσαν ανενόχλητα να συνάπτουν ομόφυλες σχέσεις, προτιμά να εισάγει στην ποίησή του τις ενοχές και τις τύψεις των ανθρώπων που δεν επιλέγουν το συνηθισμένο στην ερωτική τους ζωή.
Η τολμηρή επιλογή του Καβάφη να συνθέσει ποιήματα αφιερωμένα σε ωραίους εφήβους και άνομες ερωτικές εμπειρίες, ενόχλησε και συνεχίζει να ενοχλεί όσους θεωρούν ότι δεν υπάρχει χώρος στην ποιητική δημιουργία για την αποτύπωση διαφορετικών ερωτικών επιλογών. Παρόλα αυτά ο Καβάφης κατόρθωσε να διατηρήσει στους στίχους του τη μνήμη όλων εκείνων των ωραίων προσώπων που αγάπησε ή φαντάστηκε, συνθέτοντας ποιήματα που θα μείνουν στη λογοτεχνία μας ως διαχρονική έκφραση της ομορφιάς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου