Η Αλεξάνδρεια στα ποιήματα του Καβάφη
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης όντας Αλεξανδρινός έχει ιδιαίτερη αγάπη για την πόλη στην οποία γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του γι’ αυτό και η Αλεξάνδρεια αποτελεί το χώρο στον οποίο διαδραματίζονται αρκετά ποιήματά του. Ο Καβάφης, βέβαια, αφενός συνηθίζει να μεταθέτει τη δράση των ποιημάτων του στο παρελθόν, οπότε οι αναφορές στην πόλη αυτή περιορίζονται στα ελληνιστικά χρόνια και στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Κι αφετέρου δε συνηθίζει να μας δίνει πλούσιες περιγραφές του περιβάλλοντα χώρου, οπότε στα ποιήματά του παρέχονται ελάχιστες πληροφορίες για την πόλη. Άλλωστε, στην ποίηση του Καβάφη η αναφορά και μόνο στην Αλεξάνδρεια αρκεί για να εμπλουτιστούν οι στίχοι του με πολλούς και ποικίλους συνειρμούς σχετικά με την ιδιαίτερη ομορφιά, αλλά και την έντονη ζωή της αγαπημένης πόλης του. Η Αλεξάνδρεια, δηλαδή, λειτουργεί στην ποίηση του Καβάφη ως ένας πολυσήμαντος χώρος, γεμάτος γνώσεις, ελληνικότητα, ερωτικές εμπειρίες καθώς και μια πλούσια ιστορία, στοιχεία που της προσδίδουν μια ιδιαίτερη δυναμικότητα.
Στην Αλεξάνδρεια των χρόνων που οι γιοι και διάδοχοι του Μεγάλου Κωνσταντίνου βρίσκονταν σε σύγκρουση, μας μεταφέρει το ποίημα «Μύρης Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ.». Στο ερωτικό αυτό ποίημα η Αλεξάνδρεια λειτουργεί ως αντίβαρο της χριστιανικής αναφοράς του τίτλου, μιας και παρά την παραπομπή του αναγνώστη στα χρόνια που ο Χριστιανισμός είχε πλέον επικρατήσει και ήδη οι δογματικές διαφορές της νέα θρησκείας ταλάνιζαν τους πιστούς, η πόλη διατηρεί ακόμη στοιχεία ελληνικότητας, παγανισμού και ανορθόδοξου ερωτισμού. Το ποιητικό υποκείμενο, που παρουσιάζεται ως φίλος του νεαρού Μύρη, μας μιλά για το θάνατο του όμορφου νέου, για την αγάπη που είχε γι’ αυτόν, αλλά και για τη βεβήλωση της αγάπης αυτής από την έντονη θρησκευτικότητα των συγγενών του νεκρού νέου, που με τόση αποφασιστικότητα διακηρύσσουν την πίστη του στο Χριστό, ώστε ακόμη κι ο φίλος του αρχίζει να αμφιβάλει για την προσήλωση του Μύρη στον έκλυτο τρόπο ζωής τους. Ο φίλος του Μύρη παρασυρμένος από τις διαβεβαιώσεις των συγγενών του για την αγάπη που είχε στο Χριστό, αρχίζει να εξετάζει εκ νέου τις κοινές τους εμπειρίες, αποκαλύπτοντας παράλληλα στον αναγνώστη στοιχεία για τη ζωή στην Αλεξάνδρεια εκείνα τα χρόνια. Ολονύχτια ξενύχτια, συγκρούσεις νεανικών ομάδων, εκδρομές και τελετές προσευχής στους παγανιστικούς θεούς, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν μια ζωή γεμάτη ένταση, διασκέδαση και ανενόχλητη πίστη τους παλιούς θεούς. Μέσα από τις αναμνήσεις του φίλου του Μύρη αναδύεται μια πόλη που σφύζει από ζωή κι οι νέοι της είναι δοσμένοι στις απολαύσεις, στις άνομες απολαύσεις και στην ειδωλολατρία. Σημαντική είναι άλλωστε και η αναφορά στο Σεράπειο, στον εντυπωσιακό ναό της Αλεξάνδρειας που ήταν αφιερωμένος στο θεό Σέραπη και που καταστράφηκε το 391 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄. Η αναφορά αυτή τοποθετεί το ποίημα σε μια περίοδο παρακμής του παγανισμού καθώς λίγα χρόνια μετά ο χριστιανισμός θα αρχίσει να επιβάλλεται με επιθετικό τρόπο στην Αλεξάνδρεια.
Βαθύτερα στο παρελθόν της Αλεξάνδρειας, αλλά και πάλι σε μια μεταβατική για την ιστορία της πόλης περίοδο μας μεταφέρει το ποίημα «Αλεξανδρινοί Βασιλείς». Εδώ βρίσκουμε την Κλεοπάτρα Ζ΄ την τελευταία βασίλισσα της ελληνιστικής ιστορίας της Αιγύπτου, το 34 π.Χ., δηλαδή, λίγο προτού ηττηθεί από τους Ρωμαίους και η Αίγυπτος γίνει πια τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στο ποίημα αυτό η Αλεξάνδρεια παρουσιάζεται για μια τελευταία φορά με όλη τη λαμπρότητα που την καθιέρωσε ως μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαιότητας αλλά και των ελληνιστικών χρόνων. Η Κλεοπάτρα διοργανώνει την τελετή των δωρεών, την τελετή δηλαδή κατά την οποία διένειμε στα παιδιά της τα εδάφη της υποτιθέμενης επικράτειάς της και ο ποιητής βρίσκει την ευκαιρία να μας χαρίσει εικόνες της Αλεξάνδρειας γεμάτες ποιητικότητα και ομορφιά. Η τελετή πραγματοποιείται στο Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας, το οποίο όπως μας λέει ο ποιητής είναι ένα θριαμβικό κατόρθωμα της τέχνης, ο ουρανός είναι καθαρός με ένα ανοιχτό γαλάζιο που προσδίδει μια αίσθηση ξεγνοιασιάς σε όλη την περιγραφή και οι Αλεξανδρινοί, που αποτελούν ένα συνονθύλευμα εθνοτήτων σπεύδουν να θαυμάσουν από κοντά όλη την πολυτέλεια των αυλικών, αλλά και των παιδιών της Κλεοπάτρας. Παρόλο που το ποίημα αυτό έχει ως βασικό του στόχο να επικρίνει την Κλεοπάτρα, παράλληλα λειτουργεί κι ως μέσο εξύμνησης της πόλης του ποιητή, καθώς τόσο η αναφορά στο εξαίσιο Γυμνάσιο όσο και η γενικότερη παρουσία του πλούτου της βασίλισσας και του ενθουσιασμού των κατοίκων, κατορθώνουν να περάσουν στον αναγνώστη μια εικόνα μοναδικής ομορφιάς και αρμονίας για την Αλεξάνδρεια εκείνης της περιόδου.
Η Αλεξάνδρεια, όμως, για τον Καβάφη είναι τόσο σημαντική ώστε δε θα μπορούσε να αποτελεί μόνο τον τόπο στον οποίο διαδραματίζονται τα διάφορα γεγονότα που αναφέρει. Στο αριστουργηματικό «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» ο Καβάφης αποδεσμεύει την Αλεξάνδρεια από τον απλό ρόλο του τόπου δράσης και της χαρίζει διαστάσεις συμβόλου. Η Αλεξάνδρεια σε αυτό το ποίημα συγκεντρώνει όλα όσα ο Αντώνιος πόθησε ποτέ στη ζωή του, όλα εκείνα για τα οποία αγωνίστηκε και τώρα πια τα χάνει μιας και ο Οκταβιανός είναι προ των πυλών. Κι ενώ για τον Αντώνιο η Αλεξάνδρεια συμβολίζει τη δύναμη, τον πλούτο και φυσικά τον έρωτα της Κλεοπάτρας, για κάθε αναγνώστη η Αλεξάνδρεια αποκτά κι ένα διαφορετικό νόημα. Ο ποιητής σηματοδοτεί με την Αλεξάνδρεια το όνειρο κάθε ανθρώπου, το όνειρο που έστω για λίγο έγινε πραγματικότητα και τώρα χάνεται. Εδώ ο ποιητής εστιάζει την προσοχή του τη στιγμή της απώλειας, τη στιγμή που η Αλεξάνδρεια φεύγει και ζητά αυτοσυγκράτηση και διατήρηση με κάθε τρόπο του ύστατου αγαθού για κάθε άνθρωπο, της αξιοπρέπειάς του. Το ποίημα αυτό λειτουργεί επομένως ως οδηγός για το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ήττα και την απώλεια στη ζωή μας, μιας και στη θέση του Αντώνιου, στη θέση του ηττημένου, μπορεί να βρεθεί οποιοσδήποτε άνθρωπος. Παράλληλα, βέβαια, με το ποίημα αυτό ο ποιητής κατόρθωσε να επιβάλει διαχρονικά την Αλεξάνδρεια ως σύμβολο των πολυτιμότερων αποκτημάτων που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος.
Η Αλεξάνδρεια ως μια όμορφη πόλη, η Αλεξάνδρεια ως ένας τόπος πλούσιος σε ιστορικές μεταβολές, δοσμένη όμως πάντοτε στον έρωτα, στον παγανισμό και στη ζωή, και φυσικά η Αλεξάνδρεια ως σύμβολο των σημαντικότερων επιτευγμάτων και ονείρων κάθε ανθρώπου, είναι μερικές από τις εκφάνσεις της αγαπημένης αυτής πολιτείας στο έργο του Καβάφη. Ο Αλεξανδρινός ποιητής κατορθώνει όχι μόνο να ταυτίσει την πόλη αυτή με το έργο του, αλλά και να την εντάξει στον κόσμο της ποίησης καθιστώντας την ένα από τα ωραιότερα σύμβολα του ποιητικού του έργου.
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης όντας Αλεξανδρινός έχει ιδιαίτερη αγάπη για την πόλη στην οποία γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του γι’ αυτό και η Αλεξάνδρεια αποτελεί το χώρο στον οποίο διαδραματίζονται αρκετά ποιήματά του. Ο Καβάφης, βέβαια, αφενός συνηθίζει να μεταθέτει τη δράση των ποιημάτων του στο παρελθόν, οπότε οι αναφορές στην πόλη αυτή περιορίζονται στα ελληνιστικά χρόνια και στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Κι αφετέρου δε συνηθίζει να μας δίνει πλούσιες περιγραφές του περιβάλλοντα χώρου, οπότε στα ποιήματά του παρέχονται ελάχιστες πληροφορίες για την πόλη. Άλλωστε, στην ποίηση του Καβάφη η αναφορά και μόνο στην Αλεξάνδρεια αρκεί για να εμπλουτιστούν οι στίχοι του με πολλούς και ποικίλους συνειρμούς σχετικά με την ιδιαίτερη ομορφιά, αλλά και την έντονη ζωή της αγαπημένης πόλης του. Η Αλεξάνδρεια, δηλαδή, λειτουργεί στην ποίηση του Καβάφη ως ένας πολυσήμαντος χώρος, γεμάτος γνώσεις, ελληνικότητα, ερωτικές εμπειρίες καθώς και μια πλούσια ιστορία, στοιχεία που της προσδίδουν μια ιδιαίτερη δυναμικότητα.
Στην Αλεξάνδρεια των χρόνων που οι γιοι και διάδοχοι του Μεγάλου Κωνσταντίνου βρίσκονταν σε σύγκρουση, μας μεταφέρει το ποίημα «Μύρης Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ.». Στο ερωτικό αυτό ποίημα η Αλεξάνδρεια λειτουργεί ως αντίβαρο της χριστιανικής αναφοράς του τίτλου, μιας και παρά την παραπομπή του αναγνώστη στα χρόνια που ο Χριστιανισμός είχε πλέον επικρατήσει και ήδη οι δογματικές διαφορές της νέα θρησκείας ταλάνιζαν τους πιστούς, η πόλη διατηρεί ακόμη στοιχεία ελληνικότητας, παγανισμού και ανορθόδοξου ερωτισμού. Το ποιητικό υποκείμενο, που παρουσιάζεται ως φίλος του νεαρού Μύρη, μας μιλά για το θάνατο του όμορφου νέου, για την αγάπη που είχε γι’ αυτόν, αλλά και για τη βεβήλωση της αγάπης αυτής από την έντονη θρησκευτικότητα των συγγενών του νεκρού νέου, που με τόση αποφασιστικότητα διακηρύσσουν την πίστη του στο Χριστό, ώστε ακόμη κι ο φίλος του αρχίζει να αμφιβάλει για την προσήλωση του Μύρη στον έκλυτο τρόπο ζωής τους. Ο φίλος του Μύρη παρασυρμένος από τις διαβεβαιώσεις των συγγενών του για την αγάπη που είχε στο Χριστό, αρχίζει να εξετάζει εκ νέου τις κοινές τους εμπειρίες, αποκαλύπτοντας παράλληλα στον αναγνώστη στοιχεία για τη ζωή στην Αλεξάνδρεια εκείνα τα χρόνια. Ολονύχτια ξενύχτια, συγκρούσεις νεανικών ομάδων, εκδρομές και τελετές προσευχής στους παγανιστικούς θεούς, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν μια ζωή γεμάτη ένταση, διασκέδαση και ανενόχλητη πίστη τους παλιούς θεούς. Μέσα από τις αναμνήσεις του φίλου του Μύρη αναδύεται μια πόλη που σφύζει από ζωή κι οι νέοι της είναι δοσμένοι στις απολαύσεις, στις άνομες απολαύσεις και στην ειδωλολατρία. Σημαντική είναι άλλωστε και η αναφορά στο Σεράπειο, στον εντυπωσιακό ναό της Αλεξάνδρειας που ήταν αφιερωμένος στο θεό Σέραπη και που καταστράφηκε το 391 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄. Η αναφορά αυτή τοποθετεί το ποίημα σε μια περίοδο παρακμής του παγανισμού καθώς λίγα χρόνια μετά ο χριστιανισμός θα αρχίσει να επιβάλλεται με επιθετικό τρόπο στην Αλεξάνδρεια.
Βαθύτερα στο παρελθόν της Αλεξάνδρειας, αλλά και πάλι σε μια μεταβατική για την ιστορία της πόλης περίοδο μας μεταφέρει το ποίημα «Αλεξανδρινοί Βασιλείς». Εδώ βρίσκουμε την Κλεοπάτρα Ζ΄ την τελευταία βασίλισσα της ελληνιστικής ιστορίας της Αιγύπτου, το 34 π.Χ., δηλαδή, λίγο προτού ηττηθεί από τους Ρωμαίους και η Αίγυπτος γίνει πια τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στο ποίημα αυτό η Αλεξάνδρεια παρουσιάζεται για μια τελευταία φορά με όλη τη λαμπρότητα που την καθιέρωσε ως μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαιότητας αλλά και των ελληνιστικών χρόνων. Η Κλεοπάτρα διοργανώνει την τελετή των δωρεών, την τελετή δηλαδή κατά την οποία διένειμε στα παιδιά της τα εδάφη της υποτιθέμενης επικράτειάς της και ο ποιητής βρίσκει την ευκαιρία να μας χαρίσει εικόνες της Αλεξάνδρειας γεμάτες ποιητικότητα και ομορφιά. Η τελετή πραγματοποιείται στο Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας, το οποίο όπως μας λέει ο ποιητής είναι ένα θριαμβικό κατόρθωμα της τέχνης, ο ουρανός είναι καθαρός με ένα ανοιχτό γαλάζιο που προσδίδει μια αίσθηση ξεγνοιασιάς σε όλη την περιγραφή και οι Αλεξανδρινοί, που αποτελούν ένα συνονθύλευμα εθνοτήτων σπεύδουν να θαυμάσουν από κοντά όλη την πολυτέλεια των αυλικών, αλλά και των παιδιών της Κλεοπάτρας. Παρόλο που το ποίημα αυτό έχει ως βασικό του στόχο να επικρίνει την Κλεοπάτρα, παράλληλα λειτουργεί κι ως μέσο εξύμνησης της πόλης του ποιητή, καθώς τόσο η αναφορά στο εξαίσιο Γυμνάσιο όσο και η γενικότερη παρουσία του πλούτου της βασίλισσας και του ενθουσιασμού των κατοίκων, κατορθώνουν να περάσουν στον αναγνώστη μια εικόνα μοναδικής ομορφιάς και αρμονίας για την Αλεξάνδρεια εκείνης της περιόδου.
Η Αλεξάνδρεια, όμως, για τον Καβάφη είναι τόσο σημαντική ώστε δε θα μπορούσε να αποτελεί μόνο τον τόπο στον οποίο διαδραματίζονται τα διάφορα γεγονότα που αναφέρει. Στο αριστουργηματικό «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» ο Καβάφης αποδεσμεύει την Αλεξάνδρεια από τον απλό ρόλο του τόπου δράσης και της χαρίζει διαστάσεις συμβόλου. Η Αλεξάνδρεια σε αυτό το ποίημα συγκεντρώνει όλα όσα ο Αντώνιος πόθησε ποτέ στη ζωή του, όλα εκείνα για τα οποία αγωνίστηκε και τώρα πια τα χάνει μιας και ο Οκταβιανός είναι προ των πυλών. Κι ενώ για τον Αντώνιο η Αλεξάνδρεια συμβολίζει τη δύναμη, τον πλούτο και φυσικά τον έρωτα της Κλεοπάτρας, για κάθε αναγνώστη η Αλεξάνδρεια αποκτά κι ένα διαφορετικό νόημα. Ο ποιητής σηματοδοτεί με την Αλεξάνδρεια το όνειρο κάθε ανθρώπου, το όνειρο που έστω για λίγο έγινε πραγματικότητα και τώρα χάνεται. Εδώ ο ποιητής εστιάζει την προσοχή του τη στιγμή της απώλειας, τη στιγμή που η Αλεξάνδρεια φεύγει και ζητά αυτοσυγκράτηση και διατήρηση με κάθε τρόπο του ύστατου αγαθού για κάθε άνθρωπο, της αξιοπρέπειάς του. Το ποίημα αυτό λειτουργεί επομένως ως οδηγός για το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ήττα και την απώλεια στη ζωή μας, μιας και στη θέση του Αντώνιου, στη θέση του ηττημένου, μπορεί να βρεθεί οποιοσδήποτε άνθρωπος. Παράλληλα, βέβαια, με το ποίημα αυτό ο ποιητής κατόρθωσε να επιβάλει διαχρονικά την Αλεξάνδρεια ως σύμβολο των πολυτιμότερων αποκτημάτων που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος.
Η Αλεξάνδρεια ως μια όμορφη πόλη, η Αλεξάνδρεια ως ένας τόπος πλούσιος σε ιστορικές μεταβολές, δοσμένη όμως πάντοτε στον έρωτα, στον παγανισμό και στη ζωή, και φυσικά η Αλεξάνδρεια ως σύμβολο των σημαντικότερων επιτευγμάτων και ονείρων κάθε ανθρώπου, είναι μερικές από τις εκφάνσεις της αγαπημένης αυτής πολιτείας στο έργο του Καβάφη. Ο Αλεξανδρινός ποιητής κατορθώνει όχι μόνο να ταυτίσει την πόλη αυτή με το έργο του, αλλά και να την εντάξει στον κόσμο της ποίησης καθιστώντας την ένα από τα ωραιότερα σύμβολα του ποιητικού του έργου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου