Κική Δημουλά «Τα μισανθή χέρια» παράλληλο για το «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Guido Borelli

Κική Δημουλά «Τα μισανθή χέρια» παράλληλο για το «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Άγαλμα στον κήπο του Λουξεμβούργου – Παρίσι

Σε παράγγειλαν υπεύθυνα νέα και δυνατή

κι η σάρκα σου παράδειγμα κανένα

απ’ τη δική μας σάρκα να μην πάρει.

Απαγορευτική να σμιλευτείς

σε κάθε αλλαγή και παραμόρφωση,

μια προστασία που δεν δόθηκε από καμία Τέχνη

στη δική μας ανθηρότητα και δύναμη.

Το ένα χέρι σου σμιλεύτηκε χτένα

στ’ ανάκατα μαλλιά σου, ενώ το άλλο

φαίνεται σαν μόνο του να διάλεξε το ρόλο:

ακουμπισμένο χάδι στην κοιλιά,

στην απαγορευμένη γονιμότητα

- δεν παραιτείται ούτε η πέτρα από τη μήτρα.

Υπεύθυνα Άγρυπνη προπάντων σε παράγγειλαν,

ποτέ να μη σε πάρει ύπνος,

ποτέ να μη σου μάθει όνειρο

τι δεν πραγματοποιείται.

Άγρυπνη για να επιτηρείς τις ποικιλίες των ρόδων,

μη και τα κόψουν χέρια μισανθή.

Άχ, αγαλματένια μου επιστάτισσα,

άδικα ξαγρυπνάς και δεν κοιμάσαι και δεν αφήνεις

να σου μάθει τ’ όνειρο

τι δεν πραγματοποιείται:

δεν βρέθηκε ακόμα επιστάτης, ούτε πλάνη

ούτε καν ποιητής που να μπορέσει

τα μισανθή των φθινοπώρων χέρια να εμποδίσει

τις τόσες ποικιλίες των ρόδων και του βίου

μανιακά να αφανίζουν.

Το άγαλμα μιας γυναίκας στον κήπο του Λουξεμβούργου δίνει στην ποιήτρια την ευκαιρία να σχολιάσει την αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στην αναλλοίωτη ομορφιά των αγαλμάτων και την εφήμερη νεότητα των ανθρώπων που πολύ γρήγορα έρχονται αντιμέτωποι με τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος. Παράλληλα, η ποιήτρια εμπνεόμενη από το γεγονός ότι το άγαλμα παρασταίνει μια γυναίκα που κοιτάζει προς το μέρος του κήπου, παρουσιάζει τη γυναίκα-άγαλμα ως επιστάτισσα του κήπου, αλλά και ως μόνιμα αποκλεισμένη από τη δύναμη των ονείρων.

Αναλυτικότερα:

Η ποιήτρια δίνει έμφαση στο γεγονός ότι η μορφή του αγάλματος καθορίστηκε από την παραγγελία που δόθηκε στον γλύπτη, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το άγαλμα στο Σημείο Αναγνωρίσεως. Και στις δύο περιπτώσεις τα αγάλματα δεν αποτελούν ελεύθερα δημιουργήματα του καλλιτέχνη αλλά έχουν δημιουργηθεί σύμφωνα με το τι τους ζητήθηκε να φτιάξουν.

Το άγαλμα έχει τη μορφή μιας νέας και δυνατής γυναίκας, η οποία δεν πρέπει αλλά και δεν μπορεί να παραδειγματιστεί από τους φθειρόμενους θνητούς. Η μορφή της θα παραμείνει σταθερά ίδια, χωρίς να υποστεί τις αλλοιώσεις που προκαλεί το πέρασμα του χρόνου.

Η δυνατότητα αυτή της αντίστασης στο πέρασμα του χρόνου είναι ένα πλεονέκτημα του αγάλματος που δεν υπάρχει στους ανθρώπους, καθώς δεν βρέθηκε καμία δημιουργός Τέχνη να μας προσφέρει μια ανάλογη ευλογία.

Η κίνηση του ενός χεριού του αγάλματος, αυτού δηλαδή που αγγίζει τα ανακατωμένα μαλλιά της, είναι κατά την ποιήτρια επιλογή του γλύπτη. Η κίνηση του άλλου χεριού είναι όμως καθοδηγημένη από την ίδια τη φύση της γυναίκας, καθώς ακόμα κι από πέτρα να είναι φτιαγμένη μια γυναίκα, ποτέ δεν παραιτείται από το δικαίωμά της στη δυνατότητα αναπαραγωγής – από τη μήτρα. Η αναφορά στη γονιμότητα συναντάται και στο ποίημα «Σημείο Αναγνωρίσεως», με τη διαφορά ότι εδώ η ποιήτρια θεωρεί ότι για το άγαλμα-γυναίκα είναι απαγορευμένη κάθε δυνατότητα αναπαραγωγής, ενώ στη γυναίκα-άγαλμα του Σημείου Αναγνωρίσεως η ποιήτρια αναγνωρίζει τη δυνατότητα να γεννήσει, έστω κι αν οι απόγονοί της θα είναι εγκλωβισμένοι όπως και η ίδια.

Πέραν από τη νεότητα, η δεύτερη πτυχή της παραγγελίας είναι η μόνιμη αγρύπνια του αγάλματος, στο οποίο δεν παρέχεται η δυνατότητα να κοιμηθεί και να γνωρίσει έτσι μέσα από τα όνειρα, όλες εκείνες τις γοητευτικές ελπίδες που δεν μπορούν ποτέ να πραγματοποιηθούν. Το άγαλμα δεν έχει το δικαίωμα να ονειρεύεται, είναι υποχρεωμένο να παραμένει διαρκώς άγρυπνο για να επιτηρεί τον κήπο μήπως και βρεθούν χέρια που μισούν τα άνθη και θελήσουν να κόψουν τα όμορφα λουλούδια του κήπου. Η αναφορά στα όνειρα υπάρχει και στο Σημείο Αναγνωρίσεως, όπου το άγαλμα δίνει την αίσθηση όταν το πρωτοβλέπεις ότι έχει ανακαθίσει για να θυμηθεί κάποιον όνειρο που είδε και πως είναι σα να παίρνει φόρα να ζήσει το όνειρο αυτό. Παράλληλα, η αναφορά στην αδυναμία του αγάλματος, που βρίσκουμε στο ποίημα «Τα μισανθή χέρια», να ονειρευτεί και να ελπίσει όλα όσα δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν, ανταποκρίνεται στην αναφορά που υπάρχει στο Σημείο Αναγνωρίσεως, ότι ακόμη κι αν κάτι πάει να αλλάξει στην πορεία των μαρμάρων, το άγαλμα θα συνεχίσει να είναι αιχμάλωτο, με τα χέρια δεμένα, χωρίς να έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει σ’ αυτή την προσπάθεια αλλαγής, σ’ αυτό το όνειρο μιας καλύτερης ζωής.

Το άγαλμα, λοιπόν, παραμένει άγρυπνο και χάνει την ευκαιρία να γνωρίσει τον κόσμο των ονείρων γιατί θα πρέπει να προσέχει τα λουλούδια του κήπου. Ένα καθήκον μάταιο, σύμφωνα με την ποιήτρια, καθώς όσο κι αν προσέχει τον κήπο, όσο κι αν παραμένει ξάγρυπνο το άγαλμα πάντοτε θα βρίσκονται τα μισανθή χέρια του φθινοπώρου που θα φέρνουν το τέλος της ανθοφορίας για τα περισσότερα λουλούδια και ακόμη παραπέρα, πάντοτε θα βρίσκονται μισανθή χέρια τα οποία θα αφανίζουν και τα λουλούδια της ζωής. Η ποιήτρια προχωρά από τον αφανισμό των λουλουδιών στον τερματισμό της ανθρώπινης ζωής, η οποία όπως μας έχει ήδη επισημάνει στην αρχή του ποιήματος δεν έχει τη χαρά να παραμένει άφθαρτη και αναλλοίωτη, όπως συμβαίνει με τα αγάλματα. Τα μισανθή χέρια επομένως απειλούν όχι μόνο τα όμορφα άνθη του κήπου αλλά και τις ζωές των ανθρώπων.

Ως προς την αντιστοιχία του ποιήματος με το Σημείο Αναγνωρίσεως θα πρέπει να αναφερθεί επίσης ότι η αίσθηση του εγκλωβισμού, η αιχμαλωσία είναι κάτι που διακρίνει και τα δύο αγάλματα, καθώς το ένα παραμένει σταθερά με τα χέρια δεμένα και μάταια προσπαθεί να ξεφύγει, και το άλλο είναι μόνιμα άγρυπνο και εμποδισμένο από τη δυνατότητα να γνωρίσει τη χαρά που προσφέρουν τα όνειρα, έστω κι αν μένουν απραγματοποίητα. Το άγαλμα αυτό, βέβαια, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να ονειρευτεί διαφυλάσσεται από την απογοήτευση που φέρνει στη ζωή των θνητών η διάψευση των ονείρων και των προσδοκιών τους.  

Η διαφορά βέβαια των δύο ποιημάτων είναι ότι ενώ στο Σημείο Αναγνωρίσεως η θεματική που διατρέχει το ποίημα είναι η μοίρα της γυναίκας να παραμένει αιχμάλωτη των πολλαπλών της υποχρεώσεων και της θέσης που έχει στην κοινωνία, στα Μισανθή χέρια η θεματική του ποιήματος σχετίζεται με την ευάλωτη ανθρώπινη φύση που φθείρεται από το χρόνο και την οποία κανείς δεν μπορεί να προφυλάξει από τα μισανθή χέρια.