Ερωτήσεις ΚΕΕ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης "Όνειρο στο κύμα": Η σύνθεση των έργων του Παπαδιαμάντη είναι συνήθως απλή: έχουν περιορισμένη δράση ανύπαρκτη πλοκή και ελάχιστα πρόσωπα.

Bob Orsillo

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο Κύμα»

Η σύνθεση των έργων του Παπαδιαμάντη είναι συνήθως απλή: έχουν περιορισμένη δράση, ανύπαρκτη πλοκή και ελάχιστα πρόσωπα. Ο συγγραφέας συνηθίζει να κινεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη με ένα απρόοπτο περιστατικό. Ισχύει η παραπάνω διαπίστωση στο συγκεκριμένο διήγημα και πώς;

Το Όνειρο στο κύμα έχει μια φαινομενικά απλή σύνθεση, η οποία βασίζεται στις αναμνήσεις του ήρωα - αφηγητή από την ευτυχισμένη ζωή που είχε όταν ήταν ένας απλός βοσκός και βρισκόταν σε διαρκή επαφή με την όμορφη φύση του νησιού. Το διήγημα κινείται σε χαμηλόφωνους τόνους μέχρι τη στιγμή που ο ήρωας βρίσκεται κοντά στο σημείο όπου πέφτει να κολυμπήσει η νεαρή Μοσχούλα, η οποία αποτελεί και το αντικείμενο του ερωτικού του ενδιαφέροντος. Ο ήρωας οφείλει να αποχωρήσει από το σημείο εκείνο, αλλά σκέφτεται ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να τρομάξει την κοπέλα και να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή της. Το απρόοπτο αυτό περιστατικό ενεργοποιεί το ερωτικό πάθος του νεαρού και τον φέρνει αντιμέτωπο με τον πειρασμό. Παράλληλα, η κατάσταση περιπλέκεται όταν η αγαπημένη κατσίκα του νεαρού ήρωα, η οποία έχει το ίδιο όνομα με την κοπέλα, αρχίζει να βελάζει δηλώνοντας έτσι ότι βρίσκεται σε κίνδυνο. Ο ήρωας πλέον πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στη Μοσχούλα – κοπέλα και τη Μοσχούλα – κατσίκα κι ενώ αρχικά σπεύδει να σώσει τη Μοσχούλα – κατσίκα, η συνειδητοποίηση ότι αυτή του η κίνηση προκάλεσε ταραχή στην κοπέλα – Μοσχούλα, η οποία πλέον κινδυνεύει άμεσα, θα αλλάξει τα σχέδια του νεαρού και θα σημάνει τη θυσία της Μοσχούλας – κατσίκας.
Η ομωνυμία ανάμεσα στην κοπέλα και την κατσίκα, που κατά τον ήρωα μοιάζει με την κοπέλα, τοποθετεί ουσιαστικά την κατσίκα Μοσχούλα στα πρόσωπα του διηγήματος, καθώς για τον ήρωα το ένα πρόσωπο λειτουργεί ως υποκατάστατο για το άλλο και η εξέλιξη του διηγήματος θα τον αναγκάσει να επιλέξει ανάμεσα στις δύο. Πέρα πάντως από τη Μοσχούλα – κοπέλα και τη Μοσχούλα – κατσίκα, τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ο θείος της Μοσχούλας, ο πατέρας Σισώης και φυσικά ο ήρωας – αφηγητής, ο οποίος όμως έχει διττή παρουσία στο διήγημα, ως ενήλικας – δικηγόρος και ως νεαρός – βοσκός. Η διττή παρουσία του ήρωα – αφηγητή συνεπάγεται μια διπλή παρουσίαση της ζωής του, η οποία διακρίνεται στη δυστυχισμένη και γεμάτη ανούσιες υποχρεώσεις ζωή του ως ενήλικα και την ευτυχισμένη και γεμάτη ελευθερία ζωή του ως εφήβου. Η διπλή αυτή παρουσία του ήρωα περιπλέκει την εξέλιξη της ιστορίας υπό την έννοια ότι από την ενήλικη οπτική επιστρέφουμε στην εφηβική οπτική με κίνητρο πάντα τη νοσταλγία του ενήλικα για την ευτυχία που έχασε. Ενώ, μάλιστα, στα πλαίσια αυτής της νοσταλγικής επιστροφής ο συγγραφέας τοποθετεί και την ιστορία του πατέρα Σισώη ως ενδεικτική έκφραση της πορείας που μπορεί να ακολουθήσει η ζωή ενός ανθρώπου που επιθυμεί την επιστροφή σε μια πρότερη κατάσταση. Η ιστορία επομένως κινείται από το παρόν στο παρελθόν κι εκ νέου στο παρόν, μη έχοντας όμως κατορθώσει ο ήρωας να βρει την επιθυμητή λύση για την επιστροφή του στην πρότερη κατάστασή του.
Για να επιστρέψουμε όμως στο αρχικό ερώτημα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ενώ το Όνειρο στο Κύμα, είναι σύμφωνο προς τη συνηθισμένη τακτική του Παπαδιαμάντη να περιορίζεται σε ελάχιστα πρόσωπα, να μη φορτώνει την αφήγησή του με έντονη δράση και να μην έχει κάποια ιδιαίτερη πλοκή, εντούτοις αποκτά μια ξεχωριστή εξέλιξη χάρη στην ομωνυμία ανάμεσα στην κοπέλα και την κατσίκα που λειτουργεί ως συνεκτικός δεσμός ανάμεσα στον ήρωα και την κοπέλα, και παράλληλα εμπλουτίζεται αφηγηματικά χάρη στη διπλή παρουσία του ήρωα και την εναλλαγή ανάμεσα στην οπτική του παρόντος και του παρελθόντος.