Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»: Η περιορισμένη δράση και οι σύντομοι διάλογοι των ηρώων του Παπαδιαμάντη συμπληρώνονται με εκτεταμένες ψυχολογικές αναλύσεις από τον αφηγητή.

Marco Busoni 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Όνειρο στο κύμα»

Η περιορισμένη δράση και οι σύντομοι διάλογοι των ηρώων του Παπαδιαμάντη συμπληρώνονται με εκτεταμένες ψυχολογικές αναλύσεις από τον αφηγητή. Σε ποια χωρία διακρίνετε αυτή την τεχνική του συγγραφέα και ποιο είναι το αισθητικό της αποτέλεσμα;

Ο νεαρός αφηγητής μας αποκαλύπτει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του σε όλη τη διάρκεια της αφήγησής του, καθώς με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας κατορθώνει να εμπλουτίσει την εσωτερική τουλάχιστον δράση του κειμένου, δίνοντάς του εξαιρετικό ενδιαφέρον ως προς την ψυχολογική εξέλιξη του ήρωα.
Στη δεύτερη ενότητα του διηγήματος οι σκέψεις του αφηγητή αποκτούν μια εμφανή διάσταση ψυχολογικής ανάλυσης από την πρώτη στιγμή που συνειδητοποιεί πως η Μοσχούλα έχει πέσει στη θάλασσα και κολυμπάει γυμνή. «Δὲν θὰ ἐρριψοκινδύνευᾳ νὰ ἔλθω τόσον σιμὰ εἰς τὰ σύνορά της, ἐγὼ ὁ σατυρίσκος τοῦ βουνοῦ, νὰ λουσθῶ, ἐὰν ἤξευρα ὅτι ἐσυνήθιζε νὰ λούεται καὶ τὴν νύκτα μὲ τὸ φῶς τῆς σελήνης.» Ο αφηγητής γνωρίζει πως από τη στιγμή που βρίσκεται εκεί που κολυμπά η κοπέλα θα θεωρηθεί ένοχος, έστω κι αν ο ίδιος βρέθηκε εκεί συμπτωματικά και χωρίς να γνωρίζει πως η Μοσχούλα συνήθιζε να κολυμπά και τις νύχτες. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι αποκαλεί τον εαυτό του σατυρίσκο, καθώς γνωρίζει πως αυτή την εντύπωση θα δώσει στους άλλους αν αποκαλυφθεί πως βρίσκεται στο σημείο που κολυμπά η κοπέλα.
Ο αφηγητής προβληματίζεται για το τι να κάνει και πώς να φύγει από το σημείο εκείνο, έχοντας πάντοτε κατά νου τη σκέψη ότι αν τον δει η Μοσχούλα, αμέσως θα του αποδοθούν ανήθικα κίνητρα και προθέσεις, χωρίς ο ίδιος να έχει τέτοιες σκέψεις: «Ἐκεῖ ἡ κόρη θὰ μὲ ἔβλεπε, καθὼς ἦταν ἐστραμμένη πρὸς τὰ ἐδῶ. Ὤ! πῶς θὰ ἐξαφνίζετο. θὰ ἐτρόμαζεν εὐλόγως, θὰ ἐφώναζεν, εἶτα θὰ μὲ κατηγόρει διὰ σκοποὺς ἀθεμίτους, καὶ τότε ἀλλοίμονον εἰς τὸν μικρὸν βοσκόν!» Ο νεαρός αντιλαμβάνεται πως παρά το τυχαίο του περιστατικού, οι ενδείξεις είναι εις βάρος του και φοβάται για τις συνέπειες αυτού του γεγονότος.
Ο νεαρός βασανίζει το μυαλό του με πιθανούς τρόπους διαφυγής, προβληματίζεται με τις δυσκολίες κάθε σχεδίου, αλλά δεν απομακρύνεται και εν τέλει ενδίδει στον πειρασμό. Γνωρίζει πως αυτό που κάνει δεν είναι σωστό, αλλά δεν μπορεί να ξεφύγει από τη μαγεία που του ασκεί η ομορφιά της Μοσχούλας: «Οὔτε μου ᾖλθε τότε ἡ ἰδέα ὅτι, ἂν ἐπάτουν ἐπάνω εἰς τὸν βράχον, ὄρθιος ἢ κυρτός, μὲ σκοπὸν νὰ φύγω, ἦτον σχεδὸν βέβαιον, ὅτι ἡ νέα δὲν θὰ μ ἔβλεπε, καὶ θὰ ἠμποροῦσᾳ ν᾿ ἀποχωρήσω ἐν τάξει. Ἐκείνη ἔβλεπε πρὸς ἀνατολᾶς, ἐγὼ εὑρισκόμην πρὸς δυσμᾶς ὄπισθέν της. Οὔτε ἡ σκιά μου δὲν θὰ τὴν ἐτάραττεν. Αὕτη, ἐπειδὴ ἡ σελήνη ἦτον εἰς τ᾿ ἀνατολικά, θὰ ἔπιπτε πρὸς τὸ δυτικὸν μέρος, ὄπισθεν τοῦ βράχου μου, κ᾿ ἐντεῦθεν τοῦ ἄντρου.» Από τη στιγμή που αντικρίζει το γυμνό σώμα της Μοσχούλας δεν σκέφτεται πλέον να φύγει, παρόλο που έχει την ευκαιρία να το κάνει χωρίς να γίνει αντιληπτός. Κι όχι μόνο δε φεύγει, αλλά αρχίζει να πλάθει στο νου του και σενάρια διάσωσης της κοπέλας σε περίπτωση που από ευτυχή συγκυρία συνέβαινε κάτι κι εκείνη κινδύνευε: «Δὲν δύναμαι νὰ εἴπω ἂν μοῦ ἦλθον πονηροί, καὶ συνάμα παιδικοὶ ἀνόητοι λογισμοί, ἐν εἴδει εὐχῶν κατάραι. «Να ἐκινδύνευεν ἔξαφνα! νὰ ἔβαζε μιὰ φωνή! νὰ ἔβλεπε κανένα ροφὸν εἰς τὸν πυθμένα, τὸν ὁποῖον νὰ ἐκλάβῃ διὰ θηρίον, διὰ σκυλόψαρον, καὶ νὰ ἐφώναζεν βοήθειαν!»
Η τακτική του Παπαδιαμάντη να μας αποκαλύπτει τις ιδιαίτερες σκέψεις και τους προβληματισμούς του νεαρού ήρωα, μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την ιδιοσυγκρασία του νεαρού βοσκού και την συναισθηματική σύγκρουση που βιώνει όταν οι αρχές που έχει λάβει έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις επιθυμίες του «Κ᾿ ἐνθυμήθην τότε τὸν Σισώην, καὶ τὸν πνευματικὸν τοῦ μοναστηρίου, τὸν παπα-Γρηγόριον, οἵτινες πολλάκις μὲ εἶχον συμβουλεύσει νὰ φεύγω, πάντοτε, τὸν γυναικεῖον πειρασμόν!». Ο νεαρός ήρωας βρίσκεται σ’ ένα δίλημμα που αποκαλύπτει τη δύναμη της επιθυμίας και του πειρασμού.
Ένα περιστατικό απλό στη σύλληψή του, μια κοπέλα που κολυμπά γυμνή κι ένα αγόρι που βρίσκεται σ’ ένα σημείο απ’ όπου μπορεί να την παρακολουθήσει, γίνεται με την πένα του Παπαδιαμάντη ένα δυνατό κείμενο, όπου οι ψυχολογικές εντάσεις του ήρωα μας αποκαλύπτουν έναν ιδιαίτερο κόσμο, όπου η ερωτική επιθυμία κυριαρχεί και κατευθύνει πράξεις και συλλογισμούς.