Νίκος Καζαντζάκης "Ασκητική" ως παράλληλο για το "Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά"

 

Susi Galloway

Νίκος Καζαντζάκης "Ασκητική" ως παράλληλο για το "Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά"

Αποχαιρέτα τα πάντα κάθε στιγμή. Στύλωνε τη ματιά σου αργά, παθητικά στο καθετί και λέγε: Ποτέ πια!

Αγνάντευε γύρα σου: Όλα τούτα τα κορμιά που κοιτάς θα σαπίσουν. Σωτηρία δεν υπάρχει.

Κοίταξε: Ζούνε, δουλεύουν, αγαπούν, ελπίζουν. Κοίταξε πάλι: Τίποτα δεν υπάρχει!

Ανεβαίνουν από τα χώματα οι γενεές των ανθρώπων και ξαναπέφτουν πάλι στα χώματα.

Σωριάζεται, πληθαίνει, ανεβαίνει ως τον ουρανό η αρετή κι η προσπάθεια του ανθρώπου.

Που πάμε; Μη ρωτάς! Ανέβαινε, κατέβαινε. Δεν υπάρχει αρχή, δεν υπάρχει τέλος. Υπάρχει η τωρινή τούτη στιγμή, γιομάτη πίκρα, γιομάτη γλύκα, και τη χαίρουμαι όλη.

Καλή είναι η ζωή, καλός ο θάνατος, η Γης στρογγυλή και στερεή, σα στήθος γυναικός στις πολυκάτεχες παλάμες μου.

Νίκος Καζαντζάκης «Ασκητική» 

"Σταμάτησα. Ήθελα να πω: «Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η ποίηση», μα ο Ζορμπάς δε θα καταλάβαινε και σώπασα.
-Τι αρχίζει; ρώτησε ο Ζορμπάς με λαχτάρα. Γιατί σταμάτησες;
-...Αρχίζει ο μεγάλος κίντυνος, Ζορμπά, είπα. Άλλοι ζαλίζουνται και παραμιλούν, άλλοι μοχτούν να βρουν μιαν απάντηση, που να τους στυλώνει την καρδιά και λένε: "Θεός". Άλλοι κοιτάζουν από την άκρα του φύλλου το γκρεμό ήσυχα, παλικαρίσια και λένε: «Μου αρέσει».
Ο Ζορμπάς συλλογίστηκε κάμποση ώρα∙ βασανίζουνταν να καταλάβει.
-Εγώ, είπε τέλος, κοιτάζω κάθε στιγμή το θάνατο, τον κοιτάζω και δεν φοβούμαι. Όμως και ποτέ, ποτέ δε λέω: Μου αρέσει. Όχι, δε μου αρέσει καθόλου! Δεν είμαι λεύτερος; Δεν υπογράφω!

Σώπασε, μα γρήγορα φώναξε πάλι:
-Όχι, δε θ' απλώσω εγώ στο χάρο το λαιμό μου σαν αρνί και να του πω: «σφάξε με, αγά μου, ν' αγιάσω!»

Δε μιλούσα. Στράφηκε, με κοίταξε ο Ζορμπάς θυμωμένος.
-Δεν είμαι λεύτερος; ξαναφώναξε.
Δε μιλούσα. Να λες «Ναι»! στην ανάγκη, να μετουσιώνεις το αναπόφευγο σε δικιά σου ελεύθερη βούληση -αυτός, ίσως, είναι ο μόνος ανθρώπινος δρόμος της λύτρωσης. Το 'ξερα, και γι αυτό δε μιλούσα." 

Νίκος Καζαντζάκης "Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά" 

Πώς αντιμετωπίζει ο Καζαντζάκης το θάνατο στα δύο κείμενά του;

Ο Νίκος Καζαντζάκης στην «Ασκητική» πραγματεύεται, μεταξύ άλλων, και το σημαντικό θέμα του θανάτου, που απασχολεί πάντοτε τη σκέψη των ανθρώπων, καθώς ο θάνατος αποτελεί το φυσικό τέλος της ανθρώπινης διαδρομής. Ο θάνατος απειλεί διαρκώς την ύπαρξή μας και μπορεί εν δυνάμει να επέλθει ανά πάσα στιγμή, γεγονός που προκαλεί φόβο σε πολλούς ανθρώπους και τους αδρανοποιεί, ενώ για άλλους λειτουργεί ως κίνητρο και ως μια συνεχής υπενθύμιση πως η ζωή μας είναι επισφαλής, γι’ αυτό και πρέπει να τη γευόμαστε στην πληρότητά της, τώρα που έχουμε την ευκαιρία.

Ο Καζαντζάκης στην Ασκητική ακολουθεί τη δεύτερη επιλογή, καθώς θεωρεί ότι ο θάνατος είναι δεδομένος και αναπόφευκτος, γι’ αυτό και η μοναδική μας επιλογή είναι να τον αποδεχτούμε και να ζήσουμε το παρόν με ό,τι μας προσφέρει είτε αυτό είναι χαρά είτε λύπη. Ο συγγραφέας δεν αποζητά μόνο την ευτυχία, μιας και κάτι τέτοιο θα ήταν ουτοπικό, αλλά είναι έτοιμος να γευτεί και τις πίκρες της ζωής, οι οποίες ούτως ή άλλως είναι συνυφασμένες με την ανθρώπινη ύπαρξη.

Η σκέψη του Καζαντζάκη είναι σαφής, ο θάνατος είναι η μοναδική κατάληξη για όλους, γι’ αυτό και το μόνο που έχουμε, το μόνο που μπορούμε να θεωρήσουμε δεδομένο είναι το «τώρα», το οποίο θα πρέπει να το χαιρόμαστε και να το απολαμβάνουμε είτε μας έρχεται γεμάτο χαρές είτε γεμάτο λύπες.

Το ίδιο θέμα ο Καζαντζάκης το πραγματεύεται και στο μυθιστόρημά του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», όπου παρουσιάζει τον ήρωά του να αντιδρά μπροστά στη δήλωση του αφηγητή ότι κάποιοι άνθρωποι αποδέχονται τη θνητότητά τους και φτάνουν μάλιστα στο σημείο να λένε πως τους αρέσει. Ο Ζορμπάς, κρίνοντας το θέμα από τη δική του οπτική, ισχυρίζεται πως δε φοβάται το θάνατο, πως είναι πάντοτε έτοιμος να τον αντικρίσει, χωρίς να τον φοβηθεί, αλλά ποτέ δεν θα έφτανε στο σημείο να τον αποδεχτεί και να πει πως του αρέσει η προοπτική του θανάτου του. Ο Ζορμπάς θεωρεί απαράδεκτη τη λογική των ανθρώπων που όχι μόνο δεν τους τρομάζει η ιδέα του θανάτου, αλλά φροντίζουν κάποτε και να τον επισπεύσουν. Για τον Ζορμπά ο θάνατος είναι βέβαια κάτι που δεν μπορούμε να το αποφύγουμε, αυτό όμως δε σημαίνει ότι θα πρέπει και να το επιδιώξουμε: -Όχι, δε θ' απλώσω εγώ στο χάρο το λαιμό μου σαν αρνί και να του πω: «σφάξε με, αγά μου, ν' αγιάσω!»

Ο Ζορμπάς εδώ παρερμηνεύει τα λόγια του αφηγητή και θεωρεί πως οι άνθρωποι που μπροστά στη συνειδητοποίηση της θνητότητάς τους λένε «Μ’ αρέσει», είναι πρόθυμοι να πεθάνουν ακόμη και πρόωρα, χωρίς να αντιλαμβάνεται πως οι άνθρωποι αυτοί απλώς βρίσκουν στην ιδέα του θανάτου ένα ισχυρό κίνητρο για να ζήσουν ακόμη πληρέστερα τη ζωή τους. Οι άνθρωποι που αποδέχονται θετικά την ιδέα του θανάτου, είναι αυτοί που παρουσιάζονται έτοιμοι να ζήσουν όσο πιο έντονα γίνεται και όχι αυτοί που θα επιδιώξουν να πεθάνουν νωρίτερα απ’ ό,τι πρέπει.

Με τους ανθρώπους αυτούς ταυτίζεται και ο αφηγητής ο οποίος εκφράζει τη σκέψη ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να λένε «Ναι» στην ανάγκη, μετουσιώνοντας το αναπόφευκτο σε δική τους ελεύθερη βούληση. Με τη σκέψη αυτή ο Καζαντζάκης παρουσιάζει μια δυναμική στάση απέναντι στη ζωή, κατά την οποία οι άνθρωποι δε θα πρέπει να αντικρίζουν μοιρολατρικά την πορεία τους και να αφήνουν το φόβο του θανάτου να τους αδρανοποιεί. Οι άνθρωποι θα πρέπει να θέτουν την ελευθερία τους πάνω απ’ όλα, ακόμη κι από το θάνατο, τον οποίο θα πρέπει να τον περικλείουν στα πλαίσια της προσωπικής τους βούλησης, όχι ως κάτι το αναπόφευκτο, αλλά ως απόρροια μιας δικής τους επιλογής. Το τέλος της ζωής θα φτάσει όχι γιατί έτσι πρέπει, αλλά γιατί ο άνθρωπος θα έχει εξαντλήσει τις δυνάμεις του, θα έχει απολαύσει κάθε στιγμή της ζωής του, φτάνοντας ο ίδιος στο τέλος του, μη έχοντας πια άλλες δυνάμεις για να δοθεί στη ζωή.  Ο θάνατος για τον Καζαντζάκη δεν είναι μια κατάληξη στην οποία φτάνουμε μοιρολατρικά και αδρανείς, ο θάνατος είναι το τέλος στο οποίο οδηγούμαστε αφού πρώτα ζήσουμε τη ζωή μας όσο πληρέστερα μπορούμε.