Προτεινόμενο θέμα για τον Κρητικό του Σολωμού (ii)

Philip Straub

Προτεινόμενο θέμα για τον Κρητικό του Σολωμού (ii)

Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»

5 [22]

Aλλά το πλέξιμ’ άργουνε, και μου τ’ αποκοιμούσε, 

Ηχός, γλυκύτατος ηχός, οπού με προβοδούσε. 

Δεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν, 

Και βγαίνει τ’ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουν, 

Και τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάει, 

Του δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει. 

Δεν είν’ αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά του

Σε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ’ έχει τη φωλιά του, 

Κι αντιβουΐζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδα

Η θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά η πεδιάδα, 

Ώστε που πρόβαλε η Aυγή και έλιωσαν τ’ αστέρια, 

Κι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέρια. 

Δεν είν’ φιαμπόλι το γλυκό οπού τ’ αγρίκαα μόνος

Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ’ ετράβουνεν ο πόνος, 

Κι έβλεπα τ’ άστρο τ’ ουρανού μεσουρανίς να λάμπει

Και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι· 

Κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδα

Κι εφώναζα: «ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα» 

Κι άπλωνα κλαίοντας κατ’ αυτή τα χέρια με καμάρι· 

Καλή ’ν’ η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι. 

Λαλούμενο, πουλί, φωνή, δεν είναι να ταιριάζει, 

Ίσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζει· 

Δεν είναι λόγια· ήχος λεπτός . . . . . . . 

Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά του. 

Aν είν’ δεν ήξερα κοντά, αν έρχονται από πέρα· 

Σαν του Mαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέρα, 

Γλυκύτατοι, ανεκδιήγητοι . . . . . . . 

Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Xάρος. 

M’ άδραχνεν όλη την ψυχή, και νά ’μπει δεν ημπόρει

Ο ουρανός κι η θάλασσα, κι η ακρογιαλιά, κι η κόρη· 

Με άδραχνε, και μ’ έκανε συχνά ν’ αναζητήσω

Τη σάρκα μου να χωριστώ για να τον ακλουθήσω. 

Έπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου, 

Που εστέναξε κι εγιόμισεν οχ την καλή μου· 

Και τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη, 

Την απιθώνω με χαρά, κι ήτανε πεθαμένη. 

Ερωτήσεις

Α1. Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της Επανάστασης του 1821 στο Σολωμό και πώς ενσωματώνεται στο συγκεκριμένο έργο;

Μονάδες 10

Ο Διονύσιος Σολωμός θεωρούσε τον αγώνα των Ελλήνων επαναστατών μια ιερή πράξη πατριωτισμού και ήθελε με τους στίχους του να ενισχύσει το αγωνιστικό τους πνεύμα. Η ποίησή του για το λόγο αυτό διατρέχεται από πνεύμα εθνικής υπερηφάνειας και απόλυτου σεβασμού για το δύσκολο έργο που είχαν αναλάβει οι σκλαβωμένοι Έλληνες.

Ο ποιητής αντιλαμβάνεται πλήρως την ένταση της ανάγκης που ωθεί τους συμπατριώτες του να θυσιάσουν ακόμη και τη ζωή τους, προκειμένου να βοηθήσουν την πατρίδα τους να απαλλαγεί από το επαχθές καθεστώς δουλείας. Έτσι, συνθέτει τα μεγάλα εθνικά του έργα: «Ύμνος εις την Ελευθερίαν», «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», «Εις το θάνατο του Λορδ Μπάιρον», καθώς και μικρότερης έκτασης ποιήματα, εμπνεόμενος από τον άσβεστο πόθο που υποκινεί το μεγαλειώδη εθνικό αγώνα.
Η πεποίθηση του Σολωμού πως το ηθικό του χρέος ως ποιητή ήταν να ενθαρρύνει και να στηρίξει με κάθε τρόπο το φρόνιμα των αγωνιστών, διαφαίνεται και στο πρώτο από τα μεγάλα έργα της ώριμης περιόδου του, τον Κρητικό. Εδώ, ο ποιητής επιλέγει ως ήρωα έναν Κρητικό αγωνιστή, ο οποίος έχει πολεμήσει με άκρατο ηρωισμό για την απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας του, κι έχει χάσει σ’ αυτόν τον αγώνα ολόκληρη την οικογένειά του. Ο Σολωμός διανθίζει την ξεχωριστή αυτή ποιητική σύνθεση με συνεχείς αναφορές στα πολεμικά κατορθώματα του ήρωά του, αλλά και τις μεγάλες απώλειες που υπέστη, τονίζοντας έτσι το ηθικό μεγαλείο που χαρακτηρίζει τους συμμετέχοντες στην ελληνική επανάσταση.

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα του ποιήματος, για παράδειγμα, βρίσκουμε τον ήρωα να αναθυμάται τις στιγμές εκείνες, που παρασυρμένος από τον πόνο του για τη δύσκολη μοίρα της πατρίδας του, πήγαινε στον Ψηλορείτη και θαύμαζε την άπειρη ομορφιά του κρητικού τοπίου, νιώθοντας μέσα του να τον συγκλονίζει η ελπίδα για την πολυπόθητη απελευθέρωση. Ο ήρωας τότε άπλωνε, κλαίγοντας, τα χέρια του προς την αγαπημένη του πατρίδα και με καμάρι παραδεχόταν πως καθετί δικό της είναι όμορφο είτε πρόκειται για τις βασανισμένες πέτρες είτε για τα ξερά χορτάρια.

Η ηρωική ταυτότητα του Κρητικού δίνει την ευκαιρία στον ποιητή να μιλήσει για τον αγώνα των Ελλήνων και να παραστήσει με εξαίσιες λυρικές εικόνες την αγάπη τους για την ομορφιά της σκλαβωμένης πατρίδας τους, έστω κι αν η νοηματική στόχευση του ποιήματος είναι κατά πολύ ευρύτερη από το αγωνιστικό παρελθόν του ήρωα.

Β1. Ο Ερατοσθένης Καψωμένος γράφει για την ενότητα αυτή: «Ακολουθεί ισχυρότερη σύγκρουση ανάμεσα στον ήρωα και στη φύση με τον “ήχο”, που ξεσηκώνει στην ψυχή του Κρητικού το καταλυτικό διονυσιακό ένστικτο και τείνει να διαλύσει την ίδια του την ατομική ύπαρξη.» Να εξηγήσετε την άποψη αυτή και να τη στηρίξετε με παραδείγματα μέσα από το κείμενο.

Μονάδες 20

Μετά την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης ο ήρωας του ποιήματος έρχεται αντιμέτωπος με μιαν ακόμη δοκιμασία, γεννημένη από την ίδια τη φύση. Ένας γλυκύτατος ήχος, που αποτελεί ουσιαστικά την ηχητική μετουσίωση του παναρμόνιου ρυθμού που διέπει τη φύση, μαγεύει τον Κρητικό: «Aλλά το πλέξιμ’ άργουνε, και μου τ’ αποκοιμούσε, / Ηχός, γλυκύτατος ηχός, οπού με προβοδούσε». 

Ο γλυκύτατος αυτός ήχος αποκαλύπτει στον ήρωα την αρμονία του σύμπαντος και με την ομορφιά του τον κυριεύει σε απόλυτο βαθμό και τον αποσπά από τα δεσμά της πραγματικότητας: «M’ άδραχνεν όλη την ψυχή, και νά ’μπει δεν ημπόρει / Ο ουρανός κι η θάλασσα, κι η ακρογιαλιά, κι η κόρη». Μπροστά στην τελειότητα αυτού του ήχου ο ήρωας αδυνατεί πλέον να αντιληφθεί τον κόσμο γύρω του με τις αρχές της λογικής, αδυνατεί να σκεφτεί και να αφοσιωθεί στον αρχικό του σκοπό, τη διάσωση της αγαπημένης του, καθώς έχει περιέλθει πλέον σε μια κατάσταση διονυσιακής έκστασης.

Η μέχρι πρότινος βασική του επιδίωξη εκμηδενίζεται από την έξαρση ευδαιμονισμού που του προσφέρει ο εξαίσιος αυτός ήχος. Ο ήρωας δεν είναι πια σε θέση να αντισταθεί στο θεϊκό κάλεσμα της φύσης, υπό την έννοια ότι έχει καταστεί μέτοχος του αρμονικού κάλλους της συμπαντικής δημιουργίας και τίποτε άλλο δεν μπορεί να τον αποσπάσει από την εσώτατη επιθυμία του να αποσχιστεί από το ίδιο του το σώμα, ώστε να συνεχίσει να μετέχει της ιδανικής αυτής αρμονίας: «Με άδραχνε, και μ’ έκανε συχνά ν’ αναζητήσω / Τη σάρκα μου να χωριστώ για να τον ακλουθήσω». 

Η λογική θέαση του κόσμου που υπαγόρευε στον ήρωα ως κυρίαρχη αποστολή του τη διάσωση της αγαπημένης του, υποχωρεί μπροστά στο θελκτικό κάλεσμα του γλυκύτατου ήχου. Έτσι,  ο Κρητικός χάνει τη δυνατότητά του να ελέγχει τον εαυτό του και τίθεται σε μια κατάσταση όπου τον κυρίαρχο λόγο έχουν οι επιθυμίες και οι παρορμήσεις του. Η πρότερη ιεράρχηση των στόχων του καταλύεται και μια νέα ανάγκη προβάλλει ως πρώτιστο μέλημά του. Ο ήρωας νιώθει πλέον πως το μόνο που έχει αξία είναι να απομακρυνθεί από το ίδιο του το σώμα που τον κρατά δέσμιο στο περιορισμένο επίπεδο της φυσικής ύπαρξης και του στερεί τη διαρκή συνένωση με την τέλεια αρμονία που συνέχει το σύμπαν.

Το διονυσιακό ένστικτο που αποζητά το συνεχή ευδαιμονισμό και την αποδέσμευση από τον έλεγχο της λογικής, υπερισχύει και ωθεί τον ήρωα σε μια λυτρωτική απόδραση από την καταπιεστική σωματική του υπόσταση.

Β2. Να εντοπίσετε στο κείμενο πέντε σχήματα λόγου και να εξηγήσετε το ρόλο και τη λειτουργία τους.

Μονάδες 20

Και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι· 

Στο στίχο αυτό ο ποιητής προσωποποιεί τρία φυσικά στοιχεία που καλύπτουν την επιφάνεια της γης, τα βουνά, τα πέλαγα και τους κάμπους.

Με την προσωποποίηση επιτυγχάνεται η εναργέστερη αποτύπωση της ευδαιμονίας και της ομορφιάς που χάριζε στο κρητικό τοπίο η λάμψη του ήλιου. Ενώ, παράλληλα, με την αναφορά στα τρία αυτά στοιχεία που επί της ουσίας αποδίδουν το γεωγραφικό σκηνικό ολόκληρου του ελληνικού χώρου, ο ποιητής κατορθώνει να διευρύνει καθολικά την εικόνα ομορφιάς που δημιουργεί και να συμπεριλάβει σε αυτή κάθε σημείο της αγαπημένης του πατρίδας.

Κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδα

Στο στίχο αυτό έχουμε μια συνεκδοχή, καθώς το μέρος ενός συνόλου (τα σπλάχνα) χρησιμοποιείται για να δηλώσει το σύνολο, δηλαδή τον Κρητικό.

Με τη συνεκδοχή ο ποιητής εδράζει την ταραχή που προκαλείται στον ήρωα, στα σπλάχνα του, στο κέντρο του σώματός του, ώστε να τονιστεί πως η επιθυμία για την απελευθέρωση της πατρίδας του, δεν αποτελεί κάτι το επιφανειακό, αλλά μια ανάγκη βαθιά ριζωμένη.

Σε αντίθεση με τη μέτρια εντύπωση που θα προκαλούσε η διατύπωση «Με τάραζε», ο στίχος αυτός παρουσιάζει με ιδιαίτερη έμφαση πόσο καίρια, βαθιά και ισχυρή είναι η επιθυμία του ήρωα.

Σαν του Mαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέρα, 

Στο στίχο αυτό ο ποιητής παρομοιάζει τους ήχους που έχουν κατακυριεύσει την ατμόσφαιρα με τις ευωδιές της ανοιξιάτικης φύσης που γεμίζουν τον αέρα.

Με την παρομοίωση αυτή επιτυγχάνεται αφενός να δοθεί παραστατικά η αίσθηση του ήρωα πως οι ήχοι που τον μαγεύουν έρχονται από παντού γύρω του, χωρίς να είναι σε θέση να προσδιορίσει ακριβώς την πηγή τους, κι αφετέρου να τονίσει την γλυκιά επίδραση που του προκαλούν, παρομοιάζοντάς τους με τις μεθυστικές μυρωδιές που γεμίζουν την ατμόσφαιρα κάθε άνοιξη με το άνθισμα πολλών και διαφορετικών λουλουδιών.

Παράλληλα, σ’ αυτό το στίχο έχουμε και το σχήμα λόγου της συναισθησίας, υπό την έννοια πως ο ήρωας επιχειρεί να περιγράψει τη μαγεία ενός ηχητικού ερεθίσματος με την επίδραση που του προκαλούν οι μυρωδιές της φύσης. Έχουμε, δηλαδή, τη σύμφυρση δύο διαφορετικών αισθήσεων.

Έπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου, 

Που εστέναξε κι εγιόμισεν οχ την καλή μου· 

Στους στίχους αυτούς έχουμε την αντίθεση που δημιουργείται ανάμεσα στα ρήματα άδειασεν και εγιόμισεν. Το σταμάτημα του ήχου, αδειάζει την ψυχή του ήρωα από τον ανεξέλεγκτο εκείνο ευδαιμονισμό που τον είχε κάνει να ξεχάσει την αγαπημένη του και τη γεμίζει εκ νέου με τη σκέψη της καλής του.

Η αντίθεση αυτή έχει ως στόχο να αναδείξει την έντονη διαφορά ανάμεσα στη διονυσιακή έκσταση στην οποία είχε περιέλθει ο ήρωας και στην επαναφορά του σε μια κατάσταση λογικού ελέγχου των σκέψεων και συναισθημάτων του. Η πλήρης παραμέληση, άλλωστε, της διάσωσης της αγαπημένης του, προέκυψε εξαιτίας της μαγευτικής επίδρασης του ήχου.

Την απιθώνω με χαρά, κι ήτανε πεθαμένη. 

Το κλείσιμο του ποιήματος γίνεται μέσα από την τραγική αντίθεση της χαράς του ήρωα για την επιτυχή μεταφορά της αγαπημένης του στο ακρογιάλι και τη συνειδητοποίηση της σκληρής πραγματικότητας. Το πρώτο μέρος της αντίθεσης εκφράζει τη χαρά του ήρωα και το γέννημα της ελπίδας ότι θα ξεκινήσει μια νέα ζωή με την αγαπημένη του, ενώ το δεύτερο την πραγματικότητα της αποτυχίας του να αντιμετωπίσει τις δοκιμασίες που του παρουσιάστηκαν και να διασώσει την αγαπημένη του.

Η αντίθεση αυτή εκφράζει, άλλωστε, την κατάσταση πλάνης στην οποία βρισκόταν ο ήρωας κατά τη διάρκεια του βασικών του δοκιμασιών, όπου δεν είχε κατορθώσει να διαγνώσει τον κίνδυνο που κρυβόταν πίσω από τις εκφάνσεις ομορφιάς που του παρουσιάστηκαν.

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους:

α) Λαλούμενο, πουλί, φωνή, δεν είναι να ταιριάζει, 

Ίσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζει· 

(Σε μια παράγραφο 80-100 λέξεις)

Με μια τριπλή σύγκριση ο ποιητής επαναλαμβάνει αντίστροφα τις αντιπαραθέσεις που παρουσίασε εκτενέστερα προηγουμένως, σχετικά με την υπεροχή του γλυκύτατου ήχου. Τίποτε δε δημιουργεί αρμονία τόσο τέλεια, ούτε κάποιο όργανο, ούτε κάποιο πουλί, ούτε η ανθρώπινη φωνή.

Το άκουσμα του γλυκύτατου ήχου δημιουργούσε μιαν εντύπωση ανεκδιήγητη, που κανείς ίσως δε δοκίμασε εκτός από τον πρώτο άνθρωπο, όταν ανέπνευσε για πρώτη φορά, και ο ουρανός, η γη και η θάλασσα, που ήταν πλασμένα γι’ αυτόν, βρίσκονταν ακόμη σε όλη τους την τελειότητα και αναγαλλιάζανε μέσα στην ψυχή του. Του προσέφεραν δηλαδή μιαν αίσθηση ευδαιμονίας που μόνο ο Αδάμ είχε την ευκαιρία να ζήσει.

β) Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Xάρος. 

(Σε μια παράγραφο 80-100 λέξεις)

Η επίδραση που ασκεί ο γλυκύτατος ήχος στην ψυχή του ήρωα είναι τόσο ισχυρή, ώστε μόνο ο Έρωτας και ο Χάρος μπορούν να συγκριθούν μαζί του. Οι δύο αυτές αντιθετικές δυνάμεις, το έναυσμα για τη δημιουργία της ζωής από τη μία και ο τερματισμός κάθε ύπαρξης από την άλλη, που ορίζουν τον κύκλο της ζωής, αποτελούν τα μοναδικά ισοδύναμα, της επίδρασης που ασκεί σ’ έναν άνθρωπο η αποκάλυψη του κάλλους της αρμονίας που συνέχει τη συμπαντική δημιουργία.

Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί πως στο στίχο αυτό έχουμε τη συνοπτική διατύπωση του θέματος του Αδάμ∙ της επιθυμίας του ποιητή να συγκρίνει την καταλυτική επίδραση του γλυκύτατου ήχου με τον ολέθριο αφανισμό του πρωτόπλαστου ζεύγους.

γ) Με άδραχνε, και μ’ έκανε συχνά ν’ αναζητήσω

Τη σάρκα μου να χωριστώ για να τον ακλουθήσω. 

(Σε μια παράγραφο 80-100 λέξεις)

Μονάδες 30  

Ο γλυκύτατος ήχος ασκεί με την αρμονική ομορφιά του τέτοια μαγεία στον ήρωα, ώστε του δημιουργεί την επιθυμία να αποσχιστεί από το σώμα του και με την άυλη πλέον υπόσταση της ψυχής να τον ακολουθήσει σε μια διαρκή κατάσταση εκστατικής ευδαιμονίας. Η αποχωρισμός της ψυχής του από το σώμα, θα του προσέφερε άλλωστε και την απαλλαγή από τη φθορά και το βάρος που συνοδεύει τη σωματική υπόσταση. Η επιθυμία αυτή του ήρωα, μάλιστα, μας παραπέμπει στη δυιστική αντίληψη (σώμα-ψυχή) που είναι διάχυτη σε όλη την ελληνική και δυτική παράδοση, από τις φιλοσοφικές θεωρίες ως τις λαϊκές δοξασίες.

Δ1. Αφού μελετήστε το απόσπασμα που σας δίνεται από το Β΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Σολωμού: α) να εντοπίσετε ομοιότητες στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η φύση και β) να εξηγήσετε τη λειτουργία που επιτελεί η φύση στα δύο ποιήματα.

Μονάδες 20

Ὁ Ἀπρίλης μὲ τὸν Ἔρωτα χορεύουν καὶ γελοῦνε,

κι ὅσ᾿ ἄνθια βγαίνουν καὶ καρποὶ τόσ᾿ ἄρματα σὲ κλειοῦνε.

Λευκὸ βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει

Καὶ μὲς τὴ θάλασσα βαθειὰ ξαναπετειέται πάλι,

Κι᾿ ὁλόλευκο ἐσύσμιξε μὲ τ᾿ οὐρανοῦ τὰ κάλλη.

Καὶ μὲς τῆς λίμνης τὰ νερά, ὅπ᾿ ἔφθασε μ᾿ ἀσπούδα

Ἔπαιξε μὲ τὸν ἴσκιο τῆς γαλάζια πεταλούδα,

Ποὺ εὐωδίασε τὸν ὕπνο της μέσα στὸν ἄγριο κρίνο·

Τὸ σκουληκάκι βρίσκεται σ᾿ ὥρα γλυκειὰ κ᾿ ἐκεῖνο.

Μάγεμα ἡ φύσις κι᾿ ὄνειρο στὴν ὀμορφιὰ καὶ χάρη,

Ἡ μαύρη πέτρα ὁλόχρυση καὶ τὸ ξερὸ χορτάρι·

Μὲ χίλιες βρύσες χύνεται, μὲ χίλιες γλῶσσες κρένει:

Ὅποιος πεθάνῃ σήμερα χίλιες φορὲς πεθαίνει.

Τρέμ᾿ ἡ ψυχὴ καὶ ξαστοχᾶ γλυκὰ τὸν ἑαυτό της.

α) Ο ποιητής με τη διάχυση του γλυκύτατου ήχου επιχειρεί να παρουσιάσει την αρτιότητα της ομορφιάς της φύσης, αντικρίζοντάς τη όχι στο εύκολα προσιτό επίπεδο του φαίνεσθαι, αλλά στο εσώτερο επίπεδο της δημιουργίας όπου συναντά κανείς μια αξεπέραστη αρμονία. Προκειμένου, βέβαια, να καταστήσει σαφή την άπειρη ομορφιά της εσωτερικής αρμονίας, καταφεύγει στη σύγκρισή της με εκφάνσεις του ορατού κόσμου. Έτσι, έχουμε και στον Κρητικό εξαίσιες εικόνες φυσικής ομορφιάς, όπως και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους.

Η εύθυμη ευδαιμονία της φύσης που καθίσταται κυρίαρχη στους Ελεύθερους Πολιορκημένους: «Ὁ Ἀπρίλης μὲ τὸν Ἔρωτα χορεύουν καὶ γελοῦνε», συναντάται και στον Κρητικό: «Και του γελούσαν τα βουνά, τα πέλαγα κι οι κάμποι».

Ο άρρηκτος συνδυασμός της γης, της θάλασσας και του ουρανού, όπου η ομορφιά του ενός στοιχείου παρουσιάζεται πάντοτε σε συνδυασμό με την ομορφιά του άλλου, είναι εμφανής και στα δύο ποιήματα. Έτσι, στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, έχουμε την γαλήνια εικόνα ενός κοπαδιού λευκών προβάτων που κινούνται στη γη να καθρεφτίζονται στη θάλασσα κι αμέσως να βρίσκουν το αντίστοιχό τους στα λευκά σύννεφα του ουρανού: «Λευκὸ βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει / Καὶ μὲς τὴ θάλασσα βαθειὰ ξαναπετειέται πάλι, / Κι᾿ ὁλόλευκο ἐσύσμιξε μὲ τ᾿ οὐρανοῦ τὰ κάλλη.» Με παρόμοιο τρόπο έχουμε στον Κρητικό τη μαγευτική εικόνα ενός αηδονιού που κελαηδεί στα ψηλά και άγρια βουνά που έχει τη φωλιά του, κι από εκεί το γλυκό του τραγούδι αντηχεί στις πεδιάδες και στη θάλασσα, μέχρι που προβάλλει η αυγή κι από τη γλυκάδα του τραγουδιού της πέφτουν τα τριαντάφυλλα απ’ τα χέρια, στολίζοντας τον ουρανό με τα χαρακτηριστικά ρόδινα χρώματα του ξημερώματος: «Δεν είν’ αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά του

Σε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ’ έχει τη φωλιά του, 

Κι αντιβουΐζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδα

Η θάλασσα πολύ μακριά, πολύ μακριά η πεδιάδα, 

Ώστε που πρόβαλε η Aυγή και έλιωσαν τ’ αστέρια, 

Κι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέρια.»

Επίσης, διακρίνουμε και στα δύο ποιήματα την πρόθεση του ποιητή να τονίσει την ομορφιά της φύσης, όχι μόνο με αναφορές στην ειδυλλιακή αρμονία του φυσικού τοπίου, αλλά και στα πιο ταπεινά στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος: «Ἡ μαύρη πέτρα ὁλόχρυση καὶ τὸ ξερὸ χορτάρι», «Καλή ’ν’ η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι». Ο στίχος σχεδόν ίδιος και στα δύο ποιήματα, εκφράζει τόσο την ομορφιά του τοπίου σε κάθε του λεπτομέρεια, όσο και την απόλυτη αγάπη για την πατρίδα από τα ψηλά βουνά και την απέραντη θάλασσα, μέχρι και το ξερό της χορτάρι.

β) Η φύση και στα δύο ποιήματα λειτουργεί ως πειρασμός που θέτει σε δοκιμασία την αποφασιστικότητα των ηρώων να ολοκληρώσουν τον αρχικό τους στόχο. Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι μη θέλοντας να πεθάνουν ατιμωτικά από την ασιτία, έχουν αποφασίσει να προχωρήσουν σε μια ηρωική έξοδο από το πολιορκημένο Μεσολόγγι, ώστε ο θάνατος να τους βρει μαχόμενους. Οι γενναίοι αυτοί Έλληνες γνωρίζουν ότι δεν έχουν καμία ελπίδα να νικήσουν τους πάνοπλους και πολυάριθμους εχθρούς τους, αλλά δε θέλουν κιόλας να ηττηθούν, χωρίς να δώσουν τουλάχιστον μια τελευταία μάχη. Την ώρα, λοιπόν, που αποφασίζουν να θυσιάσουν τη ζωή τους στην ύστατη αυτή έξοδο, η ανοιξιάτικη φύση στολίζεται με κάθε δυνατή ομορφιά, καθιστώντας την απόφασή τους να πεθάνουν ολοένα και πιο δύσκολη. Η ανθισμένη φύση, τα όμορφα προβατάκια που καθρεφτίζονται στη γαλήνια λιμνοθάλασσα, ο γαλανός ουρανός με τα λευκά του σύννεφα, η ξέγνοιαστη πεταλούδα και το σκουληκάκι, ακόμη κι η μαύρη πέτρα και το ξερό χορτάρι, όλα βρίσκονται στην καλύτερη στιγμή τους και η φύση στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στους πολιορκημένους: «Μὲ χίλιες βρύσες χύνεται, μὲ χίλιες γλῶσσες κρένει: /Ὅποιος πεθάνῃ σήμερα χίλιες φορὲς πεθαίνει». Είναι τέτοια η ομορφιά του τοπίου κι είναι τόσο ισχυρό το ευδαιμονικό κάλεσμα της φύσης για ζωή, ώστε η απόφαση των ηρώων να πεθάνουν καθίσταται χίλιες φορές δυσκολότερη. Ο θάνατος, δηλαδή, τη στιγμή που η φύση έχει φτάσει στην αρτιότερη ομορφιά της, μοιάζει με πολλαπλή αυτοθυσία, με χίλιους θανάτους. Γι’ αυτό και η αποφασιστικότητα των ανθρώπων του Μεσολογγίου κλονίζεται: «Τρέμ᾿ ἡ ψυχὴ καὶ ξαστοχᾶ γλυκὰ τὸν ἑαυτό της.» Η ψυχή των ηρώων λυγίζει προς στιγμήν και ξεχνά τον εαυτό της, ξεχνά δηλαδή την απόφασή της να θυσιαστεί, και μάλιστα με τρόπο γλυκό, καθώς δελεάζεται από τη γλυκύτητα και την εξαίσια ομορφιά της φύσης.

Αντίστοιχα, στον Κρητικό, η φύση προκειμένου να δελεάσει τον ήρωα και να τον απομακρύνει από τον αρχικό του στόχο, που είναι η διάσωσή της αγαπημένης του, του παρέχει την ευκαιρία να ακούσει τη γλυκύτητα που έχει ο εσωτερικός ρυθμός που συνέχει τη σύστασή της. Ένας ήχος απόλυτα μεθυστικός, μιας και αποδίδει την τελειότητα της θεϊκής δημιουργίας, που αναπόφευκτα μαγεύει τον ήρωα και τον αποσπά πλήρως από κάθε επίγεια σκέψη και ανησυχία του. Ο Κρητικός πλέον δεν έχει τη δυνατότητα να αναλογιστεί το χρέος του απέναντι στην αγαπημένη του, μιας και περιέρχεται σε μια διονυσιακή έκσταση, που τον κυριεύει σε τόσο απόλυτο βαθμό, ώστε να επιθυμεί να χωριστεί από το ίδιο του το σώμα: «Με άδραχνε, και μ’ έκανε συχνά ν’ αναζητήσω / Τη σάρκα μου να χωριστώ για να τον ακλουθήσω». 

Παρατηρούμε, λοιπόν, πως και στις δύο ποιητικές συνθέσεις του Σολωμού, το ηθικό χρέος και η δύναμη της ηθικής βούλησης των ηρώων, έρχεται σε σύγκρουση με τη φύση, η οποία προβάλλοντας την αρτιότητα της ομορφιάς της, επιχειρεί να κάμψει την αποφασιστικότητά τους και να τους απομακρύνει από την επίτευξη του πρωταρχικού τους στόχου.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός "Ο Κρητικός"