Κωνσταντίνος Καβάφης «Θάλασσα του πρωϊού»

Ellen Henneke

Κωνσταντίνος Καβάφης «Θάλασσα του πρωϊού»

Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ’ εγώ την φύσι λίγο.

Θάλασσας του πρωϊού κι ανέφελου ουρανού

λαμπρά μαβιά, και κίτρινη όχθη∙ όλα

ωραία και μεγάλα φωτισμένα.

Εδώ ας σταθώ. Κι ας γελασθώ πως βλέπω αυτά

(τα είδ’ αλήθεια μια στιγμή σαν πρωτοστάθηκα)∙

κι όχι κ’ εδώ τες φαντασίες μου,

τες αναμνήσεις μου, τα ινδάλματα της ηδονής.

Οι αναφορές του Καβάφη στη φύση είναι ελάχιστες, καθώς το ποιητικό του έργο είναι κατά βάση ανθρωποκεντρικό. Σε αντίθεση με άλλους ποιητές που αντλούν απ’ τη φύση βαθιά ευδαιμονία, ο Καβάφης διατηρεί σταθερά το ενδιαφέρον του επικεντρωμένο στον άνθρωπο, αναδεικνύοντας αρετές, πάθη και προβληματισμούς, που καλύπτουν τελικά όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ψυχής.

Ακόμη και το ποίημα «Θάλασσα του πρωϊού», που με τον τίτλο του μας παραπέμπει στη φύση, στην πραγματικότητα αποτελεί έναν εσωτερικό μονόλογο με τον οποίο ο ποιητής αποκαλύπτει τις σκέψεις του και μας επιτρέπει να γνωρίσουμε τη συγκρουσιακή κατάσταση που βιώνει. Η επιθυμία του, άλλωστε, να σταθεί για λίγο και να παρατηρήσει κι εκείνος τη φύση, δεν είναι παρά μια προσπάθεια να αποσπάσει την προσοχή του από τις έμμονες εκείνες σκέψεις που κυριαρχούν στη ζωή του και φυσικά στο ποιητικό του έργο.

Ο ποιητής θαυμάζει τη θάλασσα και τον ανέφελο ουρανό, το γαλάζιο τους χρώμα που δημιουργεί μια υπέροχη αρμονία με την κίτρινη άμμο της ακτής, όλα φωτισμένα με ένταση απ’ τον πρωινό ήλιο. Παρατηρεί την εξαιρετική αυτή εικόνα της φύσης, αλλά επί της ουσίας αδυνατεί να αφεθεί πλήρως στη μαγεία της. Ας σταθώ εδώ, μας λέει, κι ας προσπαθήσω να γελαστώ πως βλέπω και πάλι τις φαντασίες μου, τις αναμνήσεις μου, τα ινδάλματα της ηδονής.

Τα τρία αυτά στοιχεία αποτελούν τις βασικές πηγές έμπνευσης των ερωτικών ποιημάτων του Καβάφη και συνάμα καλύπτουν όλο και σημαντικότερο τμήμα της προσωπικής ζωής του ποιητή, καθώς όσο περνούν τα χρόνια του τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τη βίωση νέων ερωτικών εμπειριών. Με τις φαντασίες και τις αναμνήσεις του, αναβιώνει εμπειρίες της νεότητας, αλλά και αναπληρώνει την έλλειψη των κατοπινών χρόνων, διατηρώντας πάντοτε στη σκέψη -και στην ποίησή του- τα ινδάλματα, τις ιδανικές δηλαδή εκφάνσεις της ηδονής.

Στο συγκεκριμένο ποίημα, βέβαια, ο ποιητής εκφράζει την επιθυμία του να ξεφύγει για λίγο απ’ τη συνεχή επιστροφή της σκέψης του στις εικόνες του έρωτος. Επιθυμεί να στρέψει την προσοχή του στην ομορφιά που με τόση αφθονία παρέχει η φύση, στην ομορφιά που ξεπερνά με το μεγαλείο της το ανθρώπινο κάλλος, μα η προσπάθειά του είναι μάταιη. Μπροστά στο κυρίαρχο γαλάζιο της θάλασσας και τ’ ουρανού ο ποιητής βλέπει και πάλι τα ινδάλματα της ηδονής. Ο παρενθετικός στίχος μας διαβεβαιώνει για την αδυναμία του ποιητή να παρασυρθεί πλήρως από την αρμονία και την ωραιότητα της φύσης. Η σκέψη του παραμένει επίμονα προσηλωμένη στον έρωτα και στις ιδανικές μορφές που τον συγκινούν κι ενεργοποιούν τη φαντασία του πολύ δραστικότερα απ’ ότι θα μπορούσε να το κάνει η φύση.  

Ο Καβάφης δεν είναι ο ποιητής που θα εξυμνήσει τη φύση, το γνωρίζει και μας παρουσιάζει με πλήρη ειλικρίνεια την αδυναμία του. Ακόμη κι όταν αντικρίζει τη γαλήνια ομορφιά της πρωινής θάλασσας και συνειδητά επιχειρεί να απομακρυνθεί για λίγο από τις ηδονικές μορφές που κυριαρχούν στη σκέψη του, δεν το κατορθώνει.