Απαντήσεις στα θέματα των Πανελληνίων 2012: Νεοελληνική Γλώσσα

Erik Johansson 

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2012

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

 Πανανθρώπινο μήνυμα τέχνης

Κάθε πολιτισμός έχει τα όρια και το στίγμα του στον ιστορικό χώρο και χρόνο. Μέσα ωστόσο στην ιστορία του κόσμου, το αρχαιοελληνικό αισθητικό επίτευγμα σημαδεύει την καταγωγή μιας τέχνης με πανανθρώπινο μήνυμα και με διαστάσεις παγκόσμιες, θα έλεγα σχεδόν εξωχρονικές. Πρώτη έκφραση της αποστασιοποίησης του ανθρώπου από την αναγκαιότητα της φύσης, χάρη στη μεταμόρφωση της ύλης σε πνεύμα, το ελληνικό πλαστικό κατόρθωμα δηλώνει την επίμονη και έλλογη προσπάθεια του καλλιτέχνη να δαμάσει το πάθος και τη μοίρα με τα έργα του νου και της καρδιάς, αυτά που φέρνουν τον άνθρωπο όλο και πιο κοντά στο Θεό, αυτά που τον οδηγούν δίπλα στο συνάνθρωπο.

Αποκρυστάλλωμα μιας ορθής και όρθιας σκέψης, το αρχαίο άγαλμα (μεμονωμένο ή ως αναπόσπαστο μέρος αρχιτεκτονικού συμπλέγματος) καθαγιάζει και αγλαΐζει1 τους χώρους της πόλης. Σήμα ανάτασης ψυχικής και ορόσημο πανάρχαιας μνήμης, θυμίζει στους πολίτες την αμέριστη ευθύνη τους για τη συνοχή της κοινωνικής ομάδας και ορθώνεται εγγυητής της ιστορικής αλληλεγγύης του συνόλου. Διαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας, έτσι όπως την ονειρευόταν η νεογέννητη δημοκρατία και έτσι όπως την ορίζει η πλατιά ειρηνευτική κίνηση του θεϊκού βραχίονα στο αέτωμα του ολυμπιακού ναού. Κίνηση που αναδεικνύει τον Απόλλωνα ρυθμιστή στη διαμάχη του ανθρώπου με το ζώο, με το μυθικό Κένταυρο, στην Ολυμπία, και οργανωτή της ζωής μέσα στο φως του λόγου. Το πέρασμα από το μύθο στο λόγο έγινε, χάρη στην τέχνη, άγαλμα, θέαμα και θεωρία. […]

Το πέρασμα από το ζώο, την άγρια φύση και τους αγρούς, στο δομημένο άστυ και στην οργανωμένη πόλη, ας πούμε τη θεϊκή μετάβαση από την κυνηγέτιδα Άρτεμι στην πολιάδα Αθηνά, δηλώνει με κάθε της μορφή και σε κάθε της βήμα η αρχαία ελληνική τέχνη, πρώτη αυτή εγρήγορση του ανθρώπου στον κόσμο του ελεύθερου πνεύματος. Αυτό ίσως είναι το συνοπτικό μέγιστο μάθημα του αρχαιοελληνικού βιώματος, των ανθρώπων που πρώτοι σμίλευσαν στο ξύλο, στην πέτρα και στο μάρμαρο, τη μορφή της εσωτερικής ενατένισης, συνδυασμένη με την ιδεατή πληρότητα της φυσικής ομορφιάς. Μαρτυρεί για τα λεγόμενά μου το αινιγματώδες χαμόγελο του αρχαϊκού κούρου και η ανείπωτη έκπληξη στο βλέμμα της κόρης μέσα στην πολύπτυχη φορεσιά της.

Ιδού η απαρχή της προσπάθειας για γνώση και για αυτογνωσία, ιδού το πρώτο ερωτηματικό, το για πάντα αναπάντητο, ιδού η αυγή του μυστηρίου που οδήγησε τον άνθρωπο να γίνει πλάστης αθάνατου έργου, δημιουργός δηλαδή θεών. Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο. Το συντροφικό συναπάντημα του ανθρώπου με τους θεούς διδάσκει η αρχαία αισθητική, στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει την τέλεια μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς ένα αέναο γίγνεσθαι. Να γιατί η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή: είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός, αυτή που δεν γνώρισε αμηχανίες και αγνοεί τα αδιέξοδα, γι’ αυτό και εμπνέει κάθε αναγέννηση, γι’ αυτό και μένει η βάση κάθε πνευματικής παλιννόστησης προς το ουσιώδες, δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας.

Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ

Πολιτισμός και Ελληνισμός

Προσεγγίσεις, Αθήνα 2007

(Διασκευή)

A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Μονάδες 25

Β1. Η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της φράσης σε μία παράγραφο (70-90 λέξεις).

Μονάδες 10

Β2. α) Να βρείτε τους δύο τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με μία αναφορά για κάθε τρόπο (μονάδες 6).

β) Να εντοπίσετε στο κείμενο τέσσερις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική σημασία (μονάδες 4).

Μονάδες 10

Β3. α) επίτευγμα, δαμάσει, μετάβαση, πληρότητα, ουσιώδες: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες 5).

β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες 5).

Μονάδες 10

Β4. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης στις παρακάτω φράσεις και να τις μετατρέψετε στο αντίθετο είδος:

Διαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας (μονάδες 2).

Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο (μονάδες 3).

Μονάδες 5

Γ1. Σε ημερίδα του δήμου σου με θέμα «Τέχνη και Ζωή» συμμετέχεις ως εκπρόσωπος του σχολείου σου με εισήγηση 500-600 λέξεων. Στην εισήγηση αυτή αναφέρεσαι στην προσφορά της Τέχνης στους νέους σήμερα, καθώς και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί το σχολείο να συμβάλλει στην ουσιαστική επαφή τους με αυτήν.

Μονάδες 40

Απαντήσεις:

Α1: Περίληψη

Η συγγραφέας αναφέρεται στο διαχρονικό και πανανθρώπινο μήνυμα της αρχαιοελληνικής τέχνης. Αρχικά επισημαίνει πως με την τέχνη επιχειρήθηκε μια πρώτη δήλωση αυτονομίας από τη δεσποτεία της φύσης, με τον άνθρωπο να διακηρύττει τον έλεγχό του επί των συναισθημάτων και της ζωής του εν γένει. Ενδεικτικό της ορθολογιστικής σκέψης το άγαλμα που με την ομορφιά του λειτουργεί ως διαρκής υπενθύμιση στους πολίτες για την ευθύνη και το ρόλο τους στην αρμονική λειτουργία της πολιτείας. Κατόπιν τονίζει πως η προσφορά της αρχαιοελληνικής τέχνης έγκειται στο γεγονός πως αποτελεί υπόμνηση της μετάβασης που επιτεύχθηκε από την απουσία πολιτισμού στην οργάνωση άρτιων κοινωνιών. Τέλος καταλήγει πως στην προσπάθεια των αρχαίων για την επίτευξη της τελειότητας βρίσκουμε την αρχή του αγώνα για την κατάκτηση της αυτογνωσίας.

[Λέξεις: 121]

Β1

Με την αρχαιοελληνική τέχνη μετουσιώθηκαν οι καίριες αγωνίες του ανθρώπου σε έργα που με την αρτιότητά τους ξεπερνούν τοπικούς και χρονικούς περιορισμούς. Έννοιες όπως η ελευθερία, η δυνατότητα του ανθρώπου να ορίζει τη μοίρα του, αλλά και η πρωτοκαθεδρία του πνεύματος, βρίσκουν την έκφρασή τους στην αρχαία τέχνη και τροφοδοτούν διαχρονικά τους καλλιτέχνες με όσα αποτελούν τις πιο ουσιαστικές αποζητήσεις του ανθρώπου. Έτσι, η αρχαία τέχνη μένει πάντοτε επίκαιρη και ικανή να γονιμοποιήσει τις ανησυχίες κάθε νέου καλλιτέχνη, μιας κι η ίδια έχει γεννηθεί απ’ την αλήθεια της ανθρώπινης ψυχής.

[Λέξεις: 90]

Β2

α)

Στην τελευταία παράγραφο η συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπους πειθούς τη «επίκληση στο συναίσθημα» και την «επίκληση στη λογική».

Επίκληση στο συναίσθημα: Η επίκληση αυτή επιτυγχάνεται με την ποιητική λειτουργία του λόγου, με επαναλήψεις, ελλειπτικές διατυπώσεις και λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες (ιδού η απαρχή... ιδού το πρώτο... ιδού η αυγή... το για πάντα αναπάντητο, την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη, ιδεατή πληρότητα, τέλειο άνθρωπο, τέλεια μορφή, αέναο γίγνεσθαι), όπου κυριαρχεί η μεταφορική -συνυποδηλωτική- χρήση του λόγου (ιδού η αυγή του μυστηρίου,  είναι η τέχνη πυξίδα, δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο). Επίσης, εντοπίζουμε στοιχεία αφήγησης (Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο), αλλά και περιγραφής (την τέλεια μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς ένα αέναο γίγνεσθαι).

Με την επίκληση στο συναίσθημα η συγγραφέας επιχειρεί να μεταδώσει στον αναγνώστη την αίσθηση θαυμασμού που προκαλεί η αρχαιοελληνική τέχνη, καθώς και να αποδώσει με την ποιητικότητα του λόγου την έμπνευση που προκαλεί η θέασή της.

Επίκληση στη λογική: Η επίκληση στη λογική επιτυγχάνεται με τη διατύπωση ενός επιχειρήματος, το συμπέρασμα του οποίου είναι πως «η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή». Οι ιδέες-προκείμενες που θεμελιώνουν αυτή τη θέση δίνονται στο κείμενο αμέσως μετά: «είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός... δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας.»

β)

«σημαδεύει την καταγωγή», «το φως του λόγου», «η αυγή του μυστηρίου», «να δαμάσει το πάθος και τη μοίρα».

Β3

α)

επίτευγμα = κατόρθωμα                     έλλογη = άλογη

δαμάσει = υποτάξει                             κοντά = μακριά

μετάβαση = πέρασμα                          συνοπτικό = αναλυτικό

πληρότητα = ολοκλήρωση                  φυσικής = τεχνητής

ουσιώδες = κύριο                                αιχμαλωτίσει = απελευθερώσει

Β4

Η σύνταξη στις προτάσεις αυτές είναι ενεργητική. Με παθητική σύνταξη οι προτάσεις θα είχαν ως εξής:

- Τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας διαγράφονται από τον τεχνίτη.

- Το ζώο δαμάστηκε από την ελληνική τέχνη πριν ανακαλυφθεί ο τέλειος άνθρωπος.

Γ1

Αγαπητοί συμπολίτες,

Η πρωτοβουλία του δήμου μας να αφιερώσει τη σημερινή εκδήλωση στην Τέχνη, αποτελεί ιδανική ευκαιρία για να σταθούμε σε μια τόσο σημαντική έκφανση του δοκιμαζόμενου πολιτισμού μας. Η προσφορά της τέχνης στην κοινωνική ζωή είναι αναμφισβήτητη και είναι ιδιαιτέρως σημαντική για εμάς του νέους, γι’ αυτό και στη συζήτησή μας θα πρέπει να εξετάσουμε, όχι μόνο το τι προσφέρει η τέχνη στους νέους, αλλά και το πώς θα μπορέσει το σχολείο να διευρύνει την επαφή των μαθητών με την τέχνη.

Γέννημα της ανάγκης του ανθρώπου να εκφράσει τα συναισθήματα, τους φόβους και τις επιθυμίες του, η τέχνη λειτουργεί διαχρονικά ως ιδανικός τρόπος ψυχικής εκτόνωσης. Σε μια εποχή που οι νέοι βρίσκονται διαρκώς σε κατάσταση άγχους, σε μια εποχή που η ανασφάλεια και η απουσία ουσιαστικών προοπτικών θέτουν σε σκληρή δοκιμασία τις ψυχικές αντοχές τους, η τέχνη είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Οι νέοι χρειάζονται τη δημιουργική δίοδο της τέχνης για να εκφράσουν τους προβληματισμούς τους, για να διατυπώσουν την αγωνία τους και να εκτονώσουν τις συγκρουσιακές καταστάσεις που βιώνουν.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως πέρα από τις δυσκολίες που προβάλλει η σύγχρονη οικονομική συγκυρία, τα μαθητικά χρόνια είναι για τους νέους και μια περίοδος εσωτερικής αναζήτησης. Οι νέοι επιχειρούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους, να κατανοήσουν τους άλλους και να βρουν εν τέλει τη δική τους θέση μέσα στην κοινωνία που ζουν. Η τέχνη, λοιπόν, έρχεται κι εδώ να προσφέρει την πολύτιμη αρωγή της, καθώς οι νέοι έχουν την ευκαιρία μέσα από την προσωπική δημιουργία και την έκφραση των πιο μύχιων σκέψεων και ανησυχιών τους να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους. Ενώ συνάμα, μέσα από τα έργα άλλων ανθρώπων διακρίνουν, κατανοούν και μαθαίνουν να σέβονται τη διαφορετική οπτική, την άποψη και την προσωπικότητα του άλλου ανθρώπου.

Η ενασχόληση με την τέχνη, μάλιστα, λειτουργεί ευεργετικά και στην πνευματική εξέλιξη των νέων, καθώς ενεργοποιεί τη φαντασία και ενισχύει τη δημιουργική και πρωτότυπη σκέψη. Η τέχνη απελευθερώνει τους νέους από την κυριαρχία της αυθεντίας και των έτοιμων απόψεων, προσφέροντάς τους τα απαιτούμενα ερεθίσματα για να δοκιμάσουν καινούριους τρόπους σκέψης και να δώσουν νέα πνοή στη συλλογική θέαση της πραγματικότητας.

Εντούτοις, παρά τα πολλαπλά οφέλη που μπορεί να προσφέρει στους μαθητές η επαφή με την τέχνη, η αξιοποίησή της στο πλαίσιο του σχολικού βίου είναι ακόμη εξαιρετικά χαμηλή. Άρα, είναι σημαντικό να κινηθούμε προς την αναβάθμιση του ρόλου της τέχνης στην αγωγή των μαθητών τόσο σε σχέση με το πρόγραμμα μαθημάτων όσο και ως προς τις ενδοσχολικές δραστηριότητες. Ένα ουσιαστικό βήμα θα ήταν η δυνατότητα επιλογής μεταξύ διαφόρων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, με την παράλληλη ενίσχυση των υποδομών κάθε σχολείου. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι μαθητές θα έχουν τη δυνατότητα να διανθίζουν το καθημερινό τους πρόγραμμα με μαθήματα μουσικής, ζωγραφικής, θεάτρου, αλλά και χορού ή φωτογραφίας.

Συνάμα, θα αποτελούσε μια ιδανική επιλογή το να αποκτήσουν τα σχολεία ένα πιο σταθερό πρόγραμμα εκδηλώσεων, όπου οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να οργανώνουν μουσικές και θεατρικές παραστάσεις ή εκθέσεις έργων ζωγραφικής. Οι δραστηριότητες αυτές θα λειτουργούσαν ως θετική ενίσχυση για τη δημιουργικότητα των νέων και θα μπορούσαν μάλιστα να λάβουν μεγαλύτερη ώθηση, αν διοργανώνονταν συνεργατικά με άλλα σχολεία. Ενώ, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών θα έδινε τη δυνατότητα στους μαθητές να δημοσιοποιήσουν τις δραστηριότητές τους, λαμβάνοντας αναγνώριση, αλλά και εποικοδομητική κριτική από μαθητές, όχι μόνο άλλων σχολείων, αλλά και άλλων χωρών.

Κλείνοντας την εισήγηση αυτή θα ήθελα να υπενθυμίσω πως παρέχοντας στους νέους την επιλογή της καλλιτεχνικής έκφρασης, τους προσφέρουμε τη δυνατότητα μιας πολύτιμης δημιουργικής εκτόνωσης, αλλά κι ένα βασικό εργαλείο για την εξέλιξη της προσωπικότητάς τους. Είναι, επομένως, απόλυτα σημαντική η συμβολή του σχολείου, ώστε η τέχνη να γίνει καθημερινό βίωμα όλων των μαθητών, σε όλα τα σχολεία της χώρας μας.

Σας ευχαριστώ.

[Λέξεις: 617]