Ερωτήσεις ΚΕΕ Πλάτωνα «Πολιτεία» Ενότητα 11

Seanen Middleton

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πλάτωνα «Πολιτεία» Ενότητα 11

Με ποια φράση δηλώνεται το θέμα της ενότητας και ποια μέθοδο ακολουθεί Πλάτων στην ανάπτυξή του;

Μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. (Μετά από αυτά λοιπόν, είπα, παρομοίασε τη φύση μας σε ό,τι αφορά την παιδεία και την απαιδευσία με μια τέτοια κατάσταση)

Το θέμα της ενότητας είναι η μεγάλη αξία της παιδείας, όπως αυτή προκύπτει μέσα από τη σύγκριση των δύο καταστάσεων, της ύπαρξης δηλαδή της παιδείας στους ανθρώπους και της απουσίας της. Ο Πλάτωνας, μάλιστα, θεωρεί την παιδεία όχι απλώς ευεργετική για τον άνθρωπο, αλλά ικανή να του προσφέρει τη δυνατότητα θέασης ενός τελείως διαφορετικού κόσμου, αποδεσμεύοντάς τον από τη δεσποτεία της απλής αίσθησης. Είναι δε τόσο μεγάλη η διαφορά ανάμεσα στην αντιληπτική ικανότητα του πεπαιδευμένου ανθρώπου κι αυτή του απαίδευτου, ώστε ο φιλόσοφος καταφεύγει στην αλληγορική παρουσίασή της, για να μπορέσει να την αποδώσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ενάργεια.

Η αλληγορία ως εκφραστικός τρόπος υποδηλώνει πως αυτό που λέει ο συγγραφέας δεν έχει κυριολεκτική σημασία, αλλά λειτουργεί ως συμβολικός και απλούστερος τρόπος απόδοσης μιας ευρύτερης και δυσκολότερης έννοιας. Έχουμε, επομένως, στην αλληγορία ένα μεταφορικό λόγο στο πλαίσιο του οποίου γίνεται μια παρομοίωση, μια παραβολή, ανάμεσα σε δύο καταστάσεις, που σε κυριολεκτικό επίπεδο δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Για παράδειγμα, στην αλληγορία του σπηλαίου, το σπήλαιο είναι ένας απλούστερος και παραστατικότερος τρόπος για να αποδοθεί η κατάσταση άγνοιας των ανθρώπων που ζουν δέσμιοι του αισθητού κόσμου.

Στη συγκεκριμένη αλληγορία, άλλωστε, ο Πλάτωνας αποσαφηνίζει εξαρχής πως ό,τι θα ειπωθεί στη συνέχεια σχετίζεται με τη σύγκριση ανάμεσα στους πεπαιδευμένους και τους απαίδευτους ανθρώπους.

Ό,τι επιχειρείται, λοιπόν, με την αλληγορία είναι η παραστατική παρουσίαση μιας έννοιας, σε συμβολικό πάντα επίπεδο, που κερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη ή ακροατή και εντυπώνεται ευκολότερα στη μνήμη του. Επομένως, η αλληγορία δε λειτουργεί ως αποδεικτικός λόγος ούτε ως μέσο πλήρους αποσαφήνισης της έννοιας στην οποία αναφέρεται, καθώς, όπως είναι προφανές, ο βασικός της στόχος είναι η απλούστερη παρουσίαση μιας δύσκολης έννοιας και όχι η απόδοση ενός αναλυτικού και δύσληπτου συλλογισμού, που θα ήταν αναγκαίος για να αποδειχτεί ή να αναλυθεί η εξεταζόμενη έννοια.

Αν και η αλληγορία δε χρησιμοποιείται ως μέσο απόδειξης, επιτυγχάνει να αποδώσει με ιδιαίτερα εύληπτο τρόπο την έννοια που έχει διαμορφώσει στη σκέψη του ο ομιλητής, γεγονός που την καθιστά εξαιρετικά αποτελεσματική στη διδακτική διαδικασία, ιδίως δύσκολων φιλοσοφικών εννοιών, όπως αυτές που επιχειρεί να μεταδώσει ο Πλάτωνας. Για παράδειγμα, η διάκριση μεταξύ του αισθητού κόσμου και του κόσμου των Ιδεών, ενώ θα ήταν δύσκολο να αποδοθεί μέσω της διαλεκτικής μεθόδου, καθίσταται ευκολότερη και σαφέστερη μέσω της αναλογίας, καθώς ο φιλόσοφος έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει μια πλήρη κι εύκολα κατανοητή εικόνα στους ακροατές / αναγνώστες του.