Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Δαρείος»

Austin Tott

Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Δαρείος»

Στο ποίημα γίνεται ευρεία χρήση σημείων στίξης (θαυμαστικού, ερωτηματικού, παύλας κ.ά). Ποια είναι η λειτουργία τους;

(Από αυτόν / κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς, / ο Μιθριδάτης, Διονυσος κ’ Ευπάτωρ)

Η παρένθεση, που γενικότερα χρησιμοποιείται στο γραπτό λόγο για να περικλείσει στοιχεία που μπορούν να παραλειφθούν ή έχουν συμπληρωματικό μόνο ρόλο, τίθεται εδώ από τον Καβάφη για να εισαγάγει τα λόγια μιας διαφορετικής αφηγηματικής φωνής. Εδώ ακούγεται η φωνή του ποιητή Φερνάζη, αποκαλύπτοντας το ήθος του και τη διάθεση κολακείας που έχει απέναντι στο Μιθριδάτη. Συνάμα, ο Καβάφης κατορθώνει να δώσει μια βασική πληροφορία, σε ποιον δηλαδή απευθύνεται το ποίημα του Φερνάζη, μ’ έναν ενδιαφέροντα τρόπο.

«Αλλ’ εδώ / χρειάζεται φιλοσοφία∙»

Η άνω τελεία μετά τη λέξη «φιλοσοφία», καλεί τον αναγνώστη σε μια μικρή παύση, δηλωτική αφενός της συλλογιστικής διαδικασίας κι αφετέρου μια ευκαιρία να προσεχθεί η ειρωνεία που υποδηλώνεται με τη φράση αυτή.

«τα αισθήματα που θα είχεν ο Δαρείος:»

Η άνω και κάτω τελεία χρησιμοποιείται για να δηλώσει πως τα λόγια που ακολουθούν ανήκουν σε διαφορετική αφηγηματική φωνή, σε αυτή του Φερνάζη.

«ίσως υπεροψίαν και μέθην∙ όχι όμως – μάλλον / σαν κατανόησι της ματαιότητος των μεγαλείων»

Η άνω τελεία μετά τη λέξη «μέθην», συνιστά μια παύση στην ανάγνωση προκειμένου να γίνει εμφανής η σταδιακή επεξεργασία αυτής της ιδέας και το γεγονός πως ουσιαστικά παρακολουθούμε τις σκέψεις του ποιητή Φερνάζη και κατ’ επέκταση μια διαδικασία ποιητικής δημιουργίας.

Η παύλα μετά τη φράση «όχι όμως», σηματοδοτεί τη μεταστροφή στους συλλογισμούς του Φερνάζη και συμβάλλει στην ειρωνεία του στίχου. Ο ποιητής κατανοεί πως η αλήθεια για τα συναισθήματα του Δαρείου δε θα είναι ευχάριστη για τον Μιθριδάτη, κι έτσι επιλέγει μια προσέγγιση αναληθή, με την οποία ωστόσο θα επιτύχει την κολακεία που επιδιώκει. Η παύλα επίσης είναι δηλωτική παύσης στην ανάγνωση, καθώς βρισκόμαστε ακόμη στο πλαίσιο της συλλογιστικής διαδικασίας του ποιητή Φερνάζη.

«Ο ποιητής μένει ενεός. Τι συμφορά!»

Το θαυμαστικό εξυπηρετεί την ειρωνεία του στίχου, καθώς αυτό που αποτελεί συμφορά για τον Φερνάζη, δεν είναι αυτό που θα περίμενε οποιοσδήποτε άλλος είχε μόλις ακούσει ότι ξέσπασε πόλεμος. Ο Φερνάζης έχει κατά νου μόνο τα προσωπικά του σχέδια.

«Μέσα σε πόλεμο – φαντάσου, ελληνικά ποιήματα.»

Η παύλα λειτουργεί δηλωτικά για την αναγκαία παύση στην ανάγνωση, ώστε να γίνει σαφές αυτό που προσπαθεί να φανταστεί ο Φερνάζης. Πόσο αδιανόητο θα ήταν δηλαδή εν ώρα πολέμου να δοθεί ένα ελληνικό ποίημα στον Μιθριδάτη. Είναι, άλλωστε, αυτό που ζητά ο Φερνάζης από έναν υποτιθέμενο ακροατή -ουσιαστικά πρόκειται για προσωπική του σκέψη, μια εσωτερική συνομιλία- με το β΄ ενικό «φαντάσου». Η παύλα συνάμα εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο ειρωνείας του συγκεκριμένου στίχου.

«Αδημονεί ο Φερνάζης. Ατυχία!»

Ο στίχος αυτός που είναι μια παραλλαγή του 16^ου στίχου (Ο ποιητής μένει ενεός. Τι συμφορά!) δείχνει τη συνεχιζόμενη αγωνία και απογοήτευση του Φερνάζη για την αναβολή των σχεδίων του. Το θαυμαστικό, επομένως, μετά τη λέξη «ατυχία», λειτουργεί ενισχυτικά για την ειρωνεία του στίχου.

«Εκεί που το είχε θετικό με τον «Δαρείο» / ν’ αναδειχθεί»

Τα εισαγωγικά στη λέξη Δαρείος χρησιμοποιούνται για να τονίσουν πως πρόκειται για τον τίτλο του ποιήματος που συνθέτει ο Φερνάζης.

«ν’ αναδειχθεί, και τους επικριτάς του, / τους φθονερούς, τελειωτικά ν’ αποστομώσει»

Προσέχουμε πως ο Καβάφης χρησιμοποιεί τα κόμματα για να ορίσει τις παύσεις που πρέπει να γίνουν κατά την ανάγνωση. Με αυτά επισημαίνει κάποτε λέξεις που πρέπει να ληφθούν ιδιαίτερα υπόψη, όπως εδώ το επίθετο «φθονερούς», που χαρακτηρίζει τους επικριτές. Ο Φερνάζης αποδίδει εμφατικά και με βεβαιότητα τις επικρίσεις που δέχεται στη ζήλια των ομοτέχνων του. Η βεβαιότητα αυτή κρύβει σαφή ειρωνεία, καθώς οι επικρίσεις μπορεί ευλόγως να οφείλονται στο γεγονός πως πράγματι δεν είναι ένας αρκετά ικανός ποιητής.

«Μπορούμε να τα βγάλουμε μ’ αυτούς, / οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ; / Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες;»

Οι τρεις συνεχόμενες ρητορικές ερωτήσεις τονίζουν την αναστάτωση και το φόβο του Φερνάζη. Ο θαυμασμός κι εμπιστοσύνη που είχε στο πρόσωπο του ένδοξου Μιθριδάτη χάνονται μπροστά στο ενδεχόμενο της ήττας από τους Ρωμαίους, όπως άλλωστε και η αφοσίωσή του στον βασιλιά του Πόντου και της Καππαδοκίας. Εμφανής κι εδώ η ειρωνεία του ποιητή.

«Θεοί μεγάλοι, της Ασίας προστάται, βοηθήστε μας. –»

Η παύλα στο τέλος της επίκλησης του Φερνάζη, υποδηλώνει μια παύση στην ανάγνωση, ώστε να γίνει αισθητή η μετάβαση από το κλίμα του φόβου σε μια άλλη διαδικασία, σε αυτήν της ποιητικής δημιουργίας, η οποία επί της ουσίας δεν αναστέλλεται ποτέ για έναν πραγματικό ποιητή.

«επίμονα κ’ η ποιητική ιδέα πάει κι έρχεται –»

Η παύλα στο τέλος του στίχου υποδεικνύει μια παύση στην ανάγνωση, ώστε να γίνει αισθητή η διαδικασία σκέψης, η συνεχής επαναφορά της ποιητικής ιδέας, αλλά και η μεταστροφή του ποιητή, ο οποίος εδώ θα προκρίνει τελειωτικά πια την καταγραφή της ιστορικής αλήθειας. Συνάμα, υποδηλώνει την εκ νέου αλλαγή της αφηγηματικής φωνής, καθώς τα τελευταία λόγια ανήκουν στον ποιητή Φερνάζη.

«το πιθανότερο είναι, βέβαια, υπεροψίαν και μέθην∙»

Η άνω τελεία, δηλωτική μιας παύσης στην ανάγνωση, προσφέρει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να ταυτιστεί με τη συλλογιστική διαδικασία του ποιητή Φερνάζη ελάχιστες στιγμές προτού καταλήξει αποφασιστικά υπέρ της αλήθειας ως προς τα συναισθήματα του Δαρείου.