Βιτσέντζος Κορνάρος «Ο Ερωτόκριτος» [Τράπεζα Θεμάτων, Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου]

Jake Olson

Βιτσέντζος Κορνάρος «Ο Ερωτόκριτος» [Τράπεζα Θεμάτων, Λογοτεχνία Α΄ Λυκείου]

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία

Τάξη: Α΄ Ημερήσιου Γενικού Λυκείου

Ενότητα: «Τα φύλα στη λογοτεχνία»

ΒΙΤΖΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ (1553-1613)

Ο Ερωτόκριτος (αποσπάσματα)

ΠΟΙΗΤΗΣ

Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν,

και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν·

και του Καιρού τα πράματα, που αναπαημό δεν έχουν,

μα στο Kαλό κ’ εις το Kακό περιπατούν και τρέχουν·

και των Αρμάτω οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,

του Έρωτος οι μπόρεσες και τση Φιλιάς η χάρη·

αυτάνα μ’ εκινήσασι τη σήμερον ημέραν,

ν’ αναθιβάλω και να πω τά κάμαν και τά φέραν

σ’ μιά Κόρη κ’ έναν ’γουρο, που μπερδευτήκα ομάδι

σε μιά Φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι.

 […]

Ήρχισε και μεγάλωνε το δροσερό κλωνάρι,

και πλήθαινε στην ομορφιά, στη γνώση, και στη χάρη.

Eγίνηκεν τόσο γλυκειά, που πάντοθ’ εγρικήθη

πως για να το ’χου θάμασμα στον Kόσμον εγεννήθη.

Kαι τ’ όνομά τση το γλυκύ το λέγαν Aρετούσα,

οι ομορφιές τση ή[σα]ν πολλές, τα κάλλη τση ήσαν πλούσα.

Xαριτωμένο θηλυκό τως το ’καμεν η Φύση,

και σαν αυτή δεν ήτονε σ’ Aνατολή και Δύση.

Όλες τσι χάρες κι αρετές ήτονε στολισμένη,

ευγενική και τακτική, πολλά χαριτωμένη.

 […]

 Ήτονε δεκοκτώ χρονών, μα ’χε γερόντου γνώση,

οι λόγοι του ήσανε θροφή, κ’ η ερμηνειά του βρώση.

Kαι τ’ όνομά του το γλυκύ Pωτόκριτον ελέγα,

ήτονε τσ’ αρετής πηγή και τσ’ αρχοντιάς η φλέγα

κι όλες τσι χάρες π’ Oυρανοί και τα ’στρη εγεννήσαν,

μ’ όλες τον εμοιράνασι, μ’ όλες τον εστολίσαν.

( Ερωτόκριτος, επιμ. Στ. Αλεξίου, Ερμής 1990)

1: αναθιβάλλω: 1) θυμάμαι, αναπολώ 2) μνημονεύω, διηγούμαι.

2: άγουρο: αγόρι, νέος, παλικάρι.

3: εγρικηθη: ακούστηκε.

4: τως: τους.

5: φλέγα: φλέβα, αρτηρία, πηγή.

6: τα ’στρη: τα άστρα

7: μοιραίνω: προσδιορίζω τη μοίρα κάποιου μοιραίνω: προσδιορίζω τη μοίρα κάποιου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.1. Να αναφέρετε ποια ιστορία δηλώνει ο ποιητής ότι θα αφηγηθεί. (5 μονάδες) Τι τον οδήγησε σ’ αυτό; (10 μονάδες)

Ο ποιητής δηλώνει πως θα αφηγηθεί τα περιστατικά που σχετίζονται με την «αμάλαγη φιλιά», την αγνή φιλία, μιας κόρης κι ενός νέου. Ειδικότερα, για την άδολη και χωρίς καμιά ασχήμια αγάπη ανάμεσα στην Αρετούσα και τον Ερωτόκριτο.

Ό,τι παρακινεί τον ποιητή σ’ αυτή την αφήγηση είναι η διαρκής εναλλαγή των ανθρώπινων πραγμάτων, η ταραχή του πολέμου, μα κι η δύναμη του έρωτα. Όπως, μάλιστα, το διατυπώνει ο ίδιος, τον εκίνησαν τα γυρίσματα του Κύκλου και του Τροχού της ζωής και της τύχης, που διαρκώς ανεβοκατεβαίνουν, κι άλλοτε πηγαίνουν ψηλά κι άλλοτε πέφτουν βαθιά. Τον κίνησαν, συνάμα, τα πράγματα του Καιρού -του χρόνου- που δεν γνωρίζουν ποτέ ανάπαυση, και συνεχώς εναλλάσσονται ανάμεσα στο καλό και το κακό∙ η ταραχή του πολέμου, οι εχθρότητες κι οι δυσκολίες, μα και στον αντίποδα, οι δυνάμεις του έρωτα κι η χάρη της φιλίας.    

Α.2. Γιατί ο ποιητής χρησιμοποιεί το α΄ πρόσωπο στους στίχους 1-10 και το γ΄ πρόσωπο στα άλλα δύο αποσπάσματα; (10 μονάδες)

Στους πρώτους στίχους ο ποιητής επιθυμεί να παρουσιάσει τους λόγους που τον οδήγησαν να καταπιαστεί με την αφήγηση αυτής της ιστορίας, οπότε η χρήση του α΄ προσώπου υποδηλώνει την προσωπική εμπλοκή και εκφράζει το υποκειμενικό στοιχείο στην επιλογή του θέματος.

Ο ποιητής, ωστόσο, δεν είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας, οπότε τα διαδραματιζόμενα δεν αποτελούν προσωπικά του βιώματα για να τα διηγηθεί σε α΄ πρόσωπο. Έτσι, η συνέχεια της ιστορίας δίνεται σε γ΄ πρόσωπο, κερδίζοντας σε αντικειμενικότητα και δημιουργώντας την αίσθηση πως ο αφηγητής είναι παντογνώστης.

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

Β.1. Πώς περιγράφει ο ποιητής την Αρετούσα και πώς τον Ερωτόκριτο; (14 μονάδες)

Το τρυφερό κλωνάρι, η νεαρή σε ηλικία Αρετούσα, καθώς μεγαλώνει αποκτά όλες εκείνες τις αρετές που, κατά τα πρότυπα της εποχής, αναλογούν σε μια κοπέλα. Είναι όμορφη, με χάρη, γνώση και γλυκύτητα. Είναι, παράλληλα, ευγενική, τακτική και πολύ χαριτωμένη. Έμφαση, βέβαια, δίνεται στην ομορφιά και το εξωτερικό της κάλλος, που σε συνδυασμό με τη γλυκύτητα του χαρακτήρα της, καθιστούν την Αρετούσα περιλάλητη και κοσμαγάπητη.

Στην περιγραφή του Ερωτόκριτου το στοιχείο που κυριαρχεί είναι η σύνεση κι η πνευματική του ωριμότητα. Έτσι, αν και επρόκειτο για έναν νέο δεκαοκτώ χρονών, τονίζεται πως είχε τη γνώση και τη λογική μεγάλου ανθρώπου (γερόντου), γεγονός που καθιστούσε τα λόγια και τις συμβουλές του τροφή πνευματική για εκείνους που τον άκουγαν. Συνάμα, ο Ερωτόκριτος επαινείται για την αρετή και την αρχοντιά του, καθώς και για τις πλείστες χάρες που τον κοσμούσαν.   

Β.2. Να εντοπίσετε μέσα από το ποίημα ένα συγκεκριμένο χαρακτηρισμό για την Αρετούσα και έναν για τον Ερωτόκριτο. (6 μονάδες) Ανταποκρίνονται στα κοινωνικά στερεότυπα της εποχής τους; (5 μονάδες)

Eγίνηκεν τόσο γλυκειά, που πάντοθ’ εγρικήθη

πως για να το ’χου θάμασμα στον Kόσμον εγεννήθη.

Η Αρετούσα χαρακτηρίζεται γλυκιά, ώστε να γίνει σαφές πως παρά την εξαιρετική της ομορφιά δεν έχει παρασυρθεί σε συμπεριφορές έπαρσης και αλαζονείας. Ο ποιητής θέλει να δημιουργήσει μιαν ισόρροπη εικόνα της κοπέλας, όπου το εξωτερικό κάλλος συνταιριάζεται αρμονικά με την καλοσύνη του χαρακτήρα.

ήτονε τσ’ αρετής πηγή και τσ’ αρχοντιάς η φλέγα

Ο Ερωτόκριτος χαρακτηρίζεται ως πηγή αρετής και φλέβα αρχοντιάς, προκειμένου να δοθούν δύο βασικά και σημαντικά στοιχεία του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του. Έτσι, ο νέος παρουσιάζεται ως εξαιρετικά ενάρετος, αλλά και αρχοντικός στην παρουσία και τη συμπεριφορά του -παρά το γεγονός ότι δεν ήταν εξίσου πλούσιος με την Αρετούσα. Το ενάρετο του χαρακτήρα του τονίζεται, ώστε να γίνει εξαρχής ευνοϊκά δεκτός απ’ τους αναγνώστες, παρά το τόλμημά του να ερωτευτεί την κόρη του βασιλιά.   

Οι περιγραφές των δύο ηρώων κινούνται στο πλαίσιο των κοινωνικών στερεοτύπων της εποχής, καθώς τους αποδίδονται οι αρετές εκείνες που ταιριάζουν στο φύλο τους. Έτσι, η Αρετή διακρίνεται για την εξωτερική της ομορφιά και για τη γλυκύτητα του χαρακτήρα της, ενώ ο Ερωτόκριτος για τη σύνεση και την ωριμότητά του, όπως και για την αρετή και την αρχοντιά του.

Σε ό,τι αφορά την κοπέλα δίνεται έμφαση στην εξωτερική εμφάνιση και το χαρακτήρα, χωρίς να παραγνωρίζεται ωστόσο και η γνώση της. Ενώ, στην περιγραφή του Ερωτόκριτου τονίζεται πρωτίστως η ωριμότητα κι οι πνευματικές του ικανότητες. Η εμφάνιση του νέου δεν σχολιάζεται ως προς την ομορφιά, καθώς αυτό δεν ενδιαφέρει τόσο. Τονίζονται, ωστόσο, η αρχοντιά που αποπνέει, αλλά και οι πολλές χάρες που τον κοσμούν.  

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25