Κική Δημουλά «Επισκευαστικά δάνεια» (τράπεζα θεμάτων)

Paul Cowan

Κική Δημουλά «Επισκευαστικά δάνεια» 

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία

Τάξη: Α΄ Ημερήσιου Γενικού Λυκείου

Ενότητα: «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση»

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ (1931-)

Επισκευαστικά δάνεια

Εκκλησάκι έρημο εγκαταλειμμένο πιστευτό.

Θαρρείς ότι το έχτισε ερείπωση.

Τα κεραμίδια στον τρούλο

τρύπιο σάλι ριγμένο

στη γηραιά καμπούρα της ανάτασης.

Τα μικρά παράθυρα κρέμονται

κάπως στραβά στον τοίχο

σαν εικονίτσες που σεισμός τις μετακίνησε

από της πίστης το ίσιο.

Βιτρό

στα τζάμια συνθεμένα

με πολυκαιρινής βροχής σταγόνες ραγισμένες.

Άραγε να ζει μέσα η αγιότης

τρεφόμενη με σβηστά κεράκια μόνο;

Κλειδωμένη η αμφίβια πόρτα

- και στο μέσα σκότος βυθισμένη ζει

και στο φώς έξω κολυμπάει.

Επάνω της την πλάτη του ακουμπώντας

ένα σκαλοπατάκι

ζητιανεύει λίγην επισκευή. Έχει σπάσει.

Και η φύση που όλα τα καλοπιάνει

και την ακμή λατρεύει

και στη φθορά χατίρι δε χαλάει

επισκευάζει τη ρωγμή στο σκαλοπάτι

πολύχρωμα γεμίζοντάς την

με τσουκνίδες, γαϊδουράγκαθα, μολόχες,

δαφνόφυλλα και πικροπαπαρούνες.

Και γίνεται αίφνης

ανοιξιάτικος

ευδιάθετος γραφικός αισιόδοξος ο τρόμος

για την ερείπωση της εγκατάλειψής μας.

(Χλόη Θερμοκηπίου 2005)

Βιτρό: τεχνική χρωματισμού τζαμιών, υαλογράφημα

αίφνης: ξαφνικά

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Θα χαρακτηρίζατε το ποίημα παραδοσιακό ή μοντέρνο; (5 μονάδες)

Το ποίημα της Κικής Δημουλά είναι μοντέρνο.

α.2. Να εντοπίσετε τρία (3) χαρακτηριστικά της μορφής του που επαληθεύουν την προηγούμενη απάντησή σας. (15 μονάδες)

Χαρακτηριστικά της μορφής του ποιήματος που το τοποθετούν στη μοντέρνα ποίηση είναι, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: Η χρήση ελεύθερου στίχου, που οδηγεί στην παραβίαση της αυστηρής μορφής με την κατάργηση του μέτρου, της ομοιοκαταληξίας και του καθορισμένου αριθμού συλλαβών σε κάθε στίχο. Ενώ, συνάμα, ο χωρισμός του ποιήματος σε στροφές γίνεται χωρίς κάποιο συγκεκριμένο και αυστηρό κανόνα.

α.3. Πιστεύετε ότι ο τίτλος του ποιήματος αποδίδει το περιεχόμενό του; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. (5 μονάδες)

Ο τίτλος του ποιήματος λειτουργεί σε μεταφορικό επίπεδο και αποδίδει όχι το σύνολο του περιεχομένου, αλλά το σημείο εκείνο που συνιστά τη βασική σκέψη του ποιήματος· την ανάγκη δηλαδή «επισκευής» της φθοράς που προκαλεί η εγκατάλειψη. Η ποιήτρια παρατηρώντας το σπασμένο σκαλοπάτι της εκκλησίας, που έχουν γεμίσει οι ρωγμές του με φυτά (ένα σκαλοπατάκι / ζητιανεύει λίγην επισκευή), προχωρά συνειρμικά σε γενικότερες σκέψεις για την εγκατάλειψη, όχι μόνο άψυχων πραγμάτων, όπως είναι το εκκλησάκι, αλλά και για τον πόνο και τη φθορά που προκαλεί η εγκατάλειψη στους ανθρώπους. Έτσι, ο πληθυντικός αριθμός του τίτλου «Επισκευαστικά δάνεια» μας παραπέμπει στο γεγονός πως δεν είναι μόνο ένα σπασμένο σκαλοπάτι που χρειάζεται επισκευή, αλλά συνάμα κι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που έχουν βιώσει τον πόνο της εγκατάλειψης, και χρειάζονται πλέον την παρηγορητική δράση της «επισκευής» που προσφέρει η φύση.

Ας προσεχθεί, βέβαια, πως η επισκευή αυτή δεν είναι ούτε κυριολεκτική ούτε πλήρης. Το σπασμένο σκαλοπάτι παραμένει σπασμένο, έστω κι αν οι ρωγμές του έχουν πλέον γεμίσει με φυτά. Αντιστοίχως, οι ψυχές των ανθρώπων που έχουν ερειπωθεί από την εγκατάλειψη, δεν μπορούν να επανέλθουν στην πρότερη κατάστασή τους, μπορούν μόνο να λάβουν μιαν επίφαση παρηγοριάς με πρόχειρους περισπασμούς.

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25

β.1. Να επισημάνετε στο ποίημα και να παρουσιάσετε σε μία σύντομη παράγραφο, με δικά σας λόγια, δύο (2) εικόνες που αποδίδουν παραστατικά την εγκαταλελειμμένη μικρή εκκλησία. (10 μονάδες)

Η ποιήτρια παρατηρεί ένα εγκαταλελειμμένο εκκλησάκι, το οποίο είναι τόσο φθαρμένο ώστε θα μπορούσε κανείς να πιστέψει πως το έχει χτίσει η ίδια η ερείπωση. Προκειμένου, μάλιστα, να παρουσιάσει την έκταση αυτής της φθοράς χρησιμοποιεί εξαιρετικά παραστατικές εικόνες. Αρχικά αναφέρεται στα κεραμίδια του τρούλου, τα οποία έχουν σπάσει αφήνοντας εκτεθειμένο το κτίσμα, και μοιάζουν με ένα τρύπιο σάλι πάνω σε μια γηραιά καμπούρα. Εικόνα που αποδίδει τη φθορά όχι μόνο των κεραμιδιών, που είναι τρύπια, αλλά και του τρούλου, που μοιάζει πλέον με καμπούρα γερασμένου ανθρώπου. Έπειτα, παρουσιάζει τα παράθυρα της εκκλησίας, τα οποία έχουν κι αυτά σπάσει και φθαρεί, με αποτέλεσμα να κρέμονται στραβά, όπως θα είχαν στραβώσει οι εικόνες πάνω σ’ ένα τοίχο ύστερα από κάποιο σεισμό.

β.2. Να βρείτε στο ποίημα μία (1) παρομοίωση, μία (1) προσωποποίηση, δύο (2) μεταφορές, και μία (1) επανάληψη. (5 μονάδες)

Παρομοίωση: σαν εικονίτσες που σεισμός τις μετακίνησε (τα παράθυρα, που κρέμονται στραβωμένα, παρομοιάζονται με εικόνες που μετακινήθηκαν απ’ τη θέση τους ύστερα από σεισμό)

Προσωποποίηση: ένα σκαλοπατάκι / ζητιανεύει λίγην επισκευή (το μικρό σκαλοπάτι παρουσιάζεται να ζητιανεύει την επισκευή που χρειάζεται)

Μεταφορές: σταγόνες ραγισμένες (η ακανόνιστη πορεία που ακολουθούν οι σταγόνες στο τζάμι αποδίδεται μεταφορικά ως ράγισμα)

η αμφίβια πόρτα (μεταφορική χρήση της λέξη αμφίβια, για να δηλωθεί πως η εσωτερική πλευρά της πόρτας ζει στο σκοτάδι, ενώ η εξωτερική στο φως του ήλιου)

Επανάληψη: και στο μέσα σκότος βυθισμένη ζει / και στο φώς έξω κολυμπάει.

β.3. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει η φύση την ακμή και τη φθορά καθώς και ο τρόπος με τον οποίο επισκευάζει τη ρωγμή στο σκαλοπάτι χαρακτηρίζεται αντίστοιχα από δύο (2) αντιθέσεις. Να τις επισημάνετε. (5 μονάδες)

Και η φύση που όλα τα καλοπιάνει

και την ακμή λατρεύει

και στη φθορά χατίρι δε χαλάει

Η προσωποποιημένη φύση παρουσιάζεται να καλοπιάνει και τις δύο αντίθετες καταστάσεις, λατρεύει δηλαδή την ακμή, αλλά δεν χαλάει χατίρι ούτε στη φθορά. Έτσι, προκύπτει μια εμφανής αντίθεση ανάμεσα στο γεγονός πως η φύση μοιάζει να αγαπά ιδιαίτερα την ακμή, την κορύφωση της ανάπτυξης, και στην ενδοτικότητά της απέναντι στη φθορά, η οποία λειτουργεί καταστροφικά για την ανάπτυξη των πραγμάτων.

επισκευάζει τη ρωγμή στο σκαλοπάτι

πολύχρωμα γεμίζοντάς την

με τσουκνίδες, γαϊδουράγκαθα, μολόχες,

δαφνόφυλλα και πικροπαπαρούνες

Η επισκευή του σκαλοπατιού, η οποία ενέχει θετική χροιά αφού επουλώνει τη φθορά, γίνεται με τη χρήση κάποιων φυτών που δεν δημιουργούν θετικούς συνειρμούς, όπως είναι οι τσουκνίδες και τα γαϊδουράγκαθα, τα οποία παραπέμπουν στον πόνο. Ενώ, ακόμη κι οι πικροπαπαρούνες, με τη χρήση του επιθέτου πικρός στο όνομά τους φέρνουν στη σκέψη κάτι το αρνητικό. Προκύπτει έτσι, στο πλαίσιο της επισκευής, μιας σαφής αντίθεση ανάμεσα στα φυτά που παραπέμπουν σε κάτι το αρνητικό και στα άλλα φυτά, όπως είναι οι μολόχες και τα δαφνόφυλλα, τα οποία δημιουργούν μια ηπιότερη αίσθηση και παραπέμπουν σε κάτι πιο θετικό.  

β.4. Η γλώσσα στην ποίηση της Κικής Δημουλά χαρακτηρίζεται από πολλούς απροσδόκητους (μη αναμενόμενους, ασυνήθιστους) συνδυασμούς λέξεων ή φράσεων, από λεκτικά παιχνίδια, ακόμα και από αλλαγές στο συντακτικό ρόλο των λέξεων. Να εντοπίσετε στο ποίημα πέντε (5) παραδείγματα απροσδόκητων λεκτικών συνδυασμών που να σχετίζονται με την ερείπωση. (5 μονάδες)

1. Εκκλησάκι έρημο εγκαταλειμμένο πιστευτό

2. το έχτισε ερείπωση

3. στη γηραιά καμπούρα της ανάτασης

4. με πολυκαιρινής βροχής σταγόνες ραγισμένες

5. ένα σκαλοπατάκι / ζητιανεύει λίγην επισκευή

ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 25