Έκθεση Β΄ Λυκείου: Σύγχρονες εκδοχές συντόμευσης του λόγου. Καχυποψία ή ελπίδα;

Allan Swart

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Σύγχρονες εκδοχές συντόμευσης του λόγου. Καχυποψία ή ελπίδα; [Τράπεζα Θεμάτων] 

Θα το έχετε ακούσει πολλές φορές: «Τα SMS σκοτώνουν τη γλώσσα». Μπορεί να το πιστεύετε κιόλας. Η αλήθεια είναι ότι η υπηρεσία αποστολής σύντομων μηνυμάτων (Short Message Service), που ξεκίνησε σαν μια ακόμη παροχή της κινητής τηλεφωνίας, έχει κατακτήσει τη νεολαία, έχει γεννήσει έναν καινούργιο τρόπο γραφής, άμεσο, σύντομο, αποσπασματικό. Μέσα σε 160 χαρακτήρες (αυτό είναι το όριο ενός SMS) χωρούν ανησυχίες, ερωτικές εξομολογήσεις, ραντεβού, υπενθυμίσεις, υβριστικά μηνύματα, η καθημερινή ανία και, βέβαια, τα νέα μας, καλά και κακά, σημαντικά και ασήμαντα.

Το καλοκαίρι που μας πέρασε, η εφημερίδα El Mundo, στο πολιτιστικό της ένθετο, φιλοξένησε τις απόψεις ακαδημαϊκών, συγγραφέων, διαλεκτολόγων και άλλων επαϊόντων, σχετικά με το πόσο επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας και πρόσληψης της γλώσσας αυτό το σχετικά καινούργιο σύστημα επικοινωνίας που κατέχει κεντρικό ρόλο στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Άλλωστε, εν έτει 2008, σε μία μέρα, αποστέλλονται στην Ισπανία πάνω από δέκα εκατομμύρια τέτοια μηνύματα (κάπου δύο εκατομμύρια είναι ο αντίστοιχος αριθμός στην Ελλάδα).

Στις απόψεις, έτσι όπως καταγράφηκαν, συναντά κανείς καχυποψία και ελπίδα, φόβο για το μέλλον της ισπανικής γλώσσας και πίστη στις καινοτομίες που φέρνει το νέο μέσο. Ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Χοσέ Μαρία Μερίνο ανήκει σε εκείνους που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS και τη σχέση της με τη δυνατότητα έκφρασης και τον γλωσσικό πλούτο των νέων: «Χρησιμοποιώ πολύ λίγο το κινητό και δεν ξέρω να γράφω μηνύματα. Απ’ όσα γνωρίζω, βλέποντας τη νεολαία να επικοινωνεί μέσω αυτών, πιστεύω ότι η γλώσσα φτωχαίνει, όταν χρησιμοποιεί κανείς λίγες λέξεις, και, επιπλέον, τις μετατρέπει σε σκελετούς συμφώνων. Για να μην αναφερθώ στη χρήση μιας αργκό που, αντί να κάνει πιο ανοιχτή την επικοινωνία, την περιορίζει».

Οι «σκελετοί συμφώνων» στους οποίους αναφέρεται ο Μερίνο δεν είναι παρά αποτέλεσμα της ανάγκης για εξοικονόμηση χώρου (αυτά τα περίφημα 160 στοιχεία). Ο λεξικογράφος Γκρεγκόριο Σαλβαδόρ, σχετικά με το θέμα των συντμήσεων, εκφράζει την άποψη ότι «ανέκαθεν υπήρχαν τέτοια συστήματα συντμήσεων, προϊόντα της ανάγκης εξοικονόμησης χώρου και χρημάτων. Παλαιότερα», τονίζει, «αν κάποιος ήθελε να στείλει ένα τηλεγράφημα για να εκφράσει τα συλλυπητήριά του, για παράδειγμα, ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει κάτι παραπάνω, αν επέλεγε να εισαγάγει στο κείμενό του τις απαραίτητες προθέσεις».

Πολλοί από τους ερωτηθέντες εισάγουν στη συζήτηση περί SMS το θέμα της παιδείας των νεαρών Ισπανών. Σύμφωνα με τον καθηγητή λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, Ρικάρντο Σενάμπρε, είναι εμφανές ότι οι νέοι διαβάζουν όλο και λιγότερο, συνεπώς «η γραφή των SMS θα κάνει μεγαλύτερη ζημιά σε όσους δεν ξέρουν να εκφραστούν, σε εκείνους που αισθάνονται άβολα με τη σύνταξη. Η ασθένεια θα προσβάλει τους πιο αδύναμους οργανισμούς». Ο γλωσσολόγος Χοσέ Πόλο, από την πλευρά του, αναφέρεται και εκείνος στην κακοποίηση της γλώσσας στα SMS όχι μόνο εκ μέρους της νεολαίας αλλά από «την μεγάλη πλειοψηφία, που αν και έχει αποφοιτήσει από το δημοτικό, το γυμνάσιο και το πανεπιστήμιο, εντούτοις χειρίζεται απελπιστικά άσχημα τη γλώσσα».

Πιο αισιόδοξοι ακούγονται ο συγγραφέας Άνχελ Μάνιας και ο κριτικός λογοτεχνίας Χερμάν Γκουγιόν. Και οι δύο κάνουν λόγο για πιθανότητα εμπλουτισμού της ισπανικής γλώσσας από τη γλώσσα των μηνυμάτων, αν και δε διστάζουν να τονίσουν την αδυναμία αυτού του κώδικα να παραγάγει πλήρη κείμενα, όπως για παράδειγμα μια δικαστική απόφαση ή ένα άρθρο του Συντάγματος. Στην Ελλάδα, εκτός από τα θέματα των συντμήσεων, της κατάργησης άρθρων και προθέσεων, ή της προσφυγής στους «σκελετούς» συμφώνων (τι καταπληκτική μεταφορά αυτή του Μερίνο) έχουμε και το θέμα της χρήσης των λατινικών χαρακτήρων.

Κ. Παλαιολόγου, Το Δέντρο, τεύχος 155-156 (διασκευή)

επαϊόντων: ειδικών

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις. (μονάδες 20)

1^η

Ο συγγραφέας αναφέρεται στις επιπτώσεις που έχουν στη χρήση της γλώσσας τα σύντομα γραπτά μηνύματα (SMS). Αρχικά επισημαίνει πως η διάδοσή τους έχει δημιουργήσει έναν νέο αποσπασματικό και σύντομο τρόπο γραφής. Ενώ στη συνέχεια παραθέτει σχετικές απόψεις επιστημόνων, όπως αυτές παρουσιάστηκαν σε ένθετο της εφημερίδας El Mundo. Προκύπτει, έτσι, πως υπάρχουν εκείνοι που εκφράζουν έντονες ανησυχίες, καθώς παρατηρούν τη γλώσσα να φτωχαίνει απ’ τη χρήση ελάχιστων λέξεων, αλλά κι εκείνοι που αισιοδοξούν πως η γλώσσα ενδεχομένως και να εμπλουτιστεί. Συνάμα, τονίζεται πως αφενός δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που χρησιμοποιούνται συντμήσεις λέξεων ή φράσεων κι αφετέρου πως σημαντικότερο είναι το πρόβλημα τις ελλιπούς επαφής των νέων με την ανάγνωση βιβλίων.

2^η

Η διάδοση της αποστολής σύντομων μηνυμάτων (SMS) έχει δημιουργήσει ένα νέο τρόπο γραφής, που χαρακτηρίζεται από συντομία και αποσπασματικότητα. Σε ένθετο, μάλιστα, της εφημερίδας El Mundo, παρουσιάστηκαν οι απόψεις πολλών επιστημόνων και ειδικών σχετικά με το πώς επηρεάζεται ο τρόπος επικοινωνίας απ’ τα σύντομα αυτά μηνύματα. Εκφράστηκαν, έτσι, ανησυχίες για το περιορισμένο λεξιλόγιο, αλλά και για την έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας μέσω της συνθηματικής γλώσσας των νέων· επισημάνθηκε ωστόσο πως και στο παρελθόν τα τηλεγραφήματα βασίζονταν στη σύντμηση της έκφρασης. Βέβαια, όπως τονίστηκε, μεγαλύτερο πρόβλημα θα αντιμετωπίσουν εκείνοι που έχουν ήδη αδυναμία έκφρασης λόγω χαμηλής γλωσσικής παιδείας. Ωστόσο, κάποιοι αναφέρουν πως δεν είναι απίθανο να εμπλουτιστεί η γλώσσα χάρη στα μηνύματα αυτά.           

B1. Ποιες απόψεις καταγράφει ο αρθρογράφος στο κείμενό του σχετικά με το πόσο επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας και πρόσληψης της γλώσσας το ευρύτατα διαδεδομένο σύστημα επικοινωνίας των μηνυμάτων (sms); (60 – 80 λέξεις). (μονάδες 10)

Σε ό,τι αφορά τις αρνητικές απόψεις, τονίζεται πως η γλώσσα φτωχαίνει με τη χρήση περιορισμένου λεξιλογίου, ιδίως αφού ακόμη κι αυτές τις ελάχιστες λέξεις τις μετατρέπουν σε σκελετούς συμφώνων για την επίτευξη μεγαλύτερης συντομίας. Άλλωστε, ο συνθηματικός λόγος, η αργκό, που χρησιμοποιούν οι νέοι δεν οδηγεί σε μια πιο ανοιχτή επικοινωνία, αλλά σ’ έναν σημαντικό περιορισμό της. Επιπλέον, επισημαίνεται πως εκείνοι -νέοι ή μεγαλύτεροι- που δεν γνωρίζουν ήδη να χρησιμοποιούν σωστά τη γλώσσα και δεν έχουν σταθερή επαφή με την ανάγνωση βιβλίων, είναι αυτοί που θα βιώσουν τις σημαντικότερες συνέπειες. Ωστόσο, στον αντίποδα αυτών, αναφέρεται πως και στο παρελθόν είχαν υπάρξει συνήθειες σύντμησης του λόγου, όπως στην αποστολή τηλεγραφημάτων, αλλά και πως δεν είναι απίθανο να προκύψει ένας εμπλουτισμός της γλώσσας μέσα απ’ τη νέα αυτή μορφή έκφρασης.   

B1. Ποια επιχειρήματα επικαλούνται, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, όσοι αντιμετωπίζουν με καχυποψία και ανησυχία τη (συντομευμένη) γλώσσα των μηνυμάτων (sms); (60 – 80 λέξεις).

Οι ειδικοί που αντιμετωπίζουν με ανησυχία τη γλωσσική μορφή των γραπτών μηνυμάτων επισημαίνουν πως η γλώσσα κινδυνεύει να φτωχύνει, αν οι νέοι χρησιμοποιούν ελάχιστες λέξεις κι αυτές, για λόγους συντομίας, τις μετατρέπουν σε σκελετούς λέξεων. Ενώ, παρατηρούν πως η επικοινωνία των νέων περιορίζεται, αντί να γίνεται πιο ανοιχτή, με την χρησιμοποιούμενη αργκό. Βέβαια, διευκρινίζεται πως τις σημαντικότερες συνέπειες θα τις αντιμετωπίσουν όσοι ήδη δεν ξέρουν να εκφραστούν και δυσκολεύονται στη σύνταξη. Άλλωστε, η κακοποίηση της γλώσσας σχετίζεται στενά με το γεγονός ότι οι νέοι διαβάζουν όλο και λιγότερο.

B2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο (Οι «σκελετοί συμφώνων»… προθέσεις») του κειμένου. (μονάδες 5)

ð Οι συντμήσεις στη γλωσσική έκφραση δεν αποτελούν καινοφανές φαινόμενο.

B2α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τρίτη (Στις απόψεις… περιορίζει) και στην τέταρτη παράγραφο (Οι «σκελετοί συμφώνων»… προθέσεις) του κειμένου.

ð Οι «σκελετοί συμφώνων» στους οποίους αναφέρεται ο Μερίνο...

ð σχετικά με το θέμα των συντμήσεων

Β2β. Να εξηγήσετε ποιες σχέσεις συνοχής δηλώνουν οι συγκεκριμένες διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις.

Προκειμένου να επιτευχθεί η συνοχή ανάμεσα στην 3^η και την 4^η παράγραφο ο συγγραφέας καταφεύγει στην επανάληψη λέξεων/εννοιών της προηγούμενης παραγράφου (3^ης), ώστε να καταγράψει στη συνέχεια επιμέρους ή και αντίθετες τοποθετήσεις. Έτσι, στην 4^η παράγραφο έχουμε επιπλέον στοιχεία για θέματα και απόψεις που αναφέρθηκαν ήδη στην 3^η.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων με θέμα τη γλώσσα των σύντομων μηνυμάτων (sms), χρησιμοποιώντας με όποια σειρά επιθυμείτε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή): αποσπασματικό, τρόπο επικοινωνίας, αποστέλλονται, γλωσσικό πλούτο, συντμήσεων (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κ.λπ.). (μονάδες 10)

Η γλωσσική έκφραση που χρησιμοποιείται στα περισσότερα γραπτά μηνύματα, τα οποία αποστέλλονται κυρίως από άτομα νεαρής ηλικίας, φανερώνουν μιαν αλλαγή στον τρόπο επικοινωνίας. Πρόκειται για έναν λόγο αποσπασματικό, στον οποίο, παρά τον δεδομένο γλωσσικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας, οι νέοι αξιοποιούν περιορισμένο λεξιλόγιο και προχωρούν, μάλιστα, σε συνεχείς συντμήσεις στις λέξεις και στις διατυπώσεις τους, επιζητώντας τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία.

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή), έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους: παροχή, ένθετο, πρόσληψης, κακοποίηση της γλώσσας, χειρίζεται (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο κ.λπ.).

ð Λόγω της οικονομικής κρίσης είναι σαφής η ανάγκη για κοινωνικές παροχές στους πολίτες εκείνους που βιώνουν σημαντικά οικονομικά προβλήματα.

ð Πολλές εφημερίδες έχουν ένθετα, ειδικά δηλαδή φυλλάδια, που είναι αφιερωμένα κάθε φορά σε διαφορετικά θέματα πολιτιστικού ή άλλου ενδιαφέροντος.

ð Η πρόσληψη ενός νέου λογοτεχνικού κειμένου από τον αναγνώστη επιτυγχάνεται μερικές φορές καλύτερα, αν του παρέχονται διευκρινιστικές παρατηρήσεις.

ð Ως κακοποίηση της γλώσσας μπορούμε να θεωρήσουμε τα συχνά λάθη στη σύνταξη ή τη λανθασμένη χρήση αρκετών λέξεων.

ð Χρησιμοποιεί την αγγλική γλώσσα με άνεση.

Γ2α. «Ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Χοσέ Μαρία Μερίνο ανήκει σε εκείνους που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS και τη σχέση της με τη δυνατότητα έκφρασης και τον γλωσσικό πλούτο των νέων»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε στην κατηγορία των προσδιοριστικών ή παραθετικών/προσθετικών προτάσεων, με βάση τη σημασία που παίρνει η πρόταση από τα συμφραζόμενα. (μονάδες 2)

ð που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS...

Η δευτερεύουσα αναφορική είναι προσδιοριστική.

Γ2β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. (μονάδες 3)

Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται ως προσδιοριστική, αφού αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει.

Γ2. Να εντοπίσετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

ð τις μετατρέπει σε σκελετούς συμφώνων

Η μεταφορική αυτή έκφραση αποδίδει με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο τη συνήθεια των νέων να αφαιρούν τα φωνήεντα των λέξεων, καθώς τα σύμφωνα που απομένουν μοιάζουν πράγματι με τον σκελετό της λέξης.