Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 15 (XV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Frederick Walker

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 15 (XV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO QUINTA DECIMA

ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

Η ρωμαϊκή ιστορική σκέψη είναι ρωμαιοκεντρική και εθνικιστική. Οι αναφορές στους ξένους λαούς –με εξαίρεση τους Έλληνες– γίνονται συνήθως με αφορμή τις σχέσεις της Ρώμης μαζί τους στα διάφορα στάδια της δημιουργίας της αυτοκρατορίας. Η στάση των Ρωμαίων απέναντι στους «βαρβάρους» περιέχει στοιχεία περιέργειας, θαυμασμού και περιφρόνησης· όταν πια η αυτοκρατορία είναι έτοιμη να καταρρεύσει –4ος και 5ος αιώνας μ.Χ.– τα συναισθήματά τους κάτω από την απειλή εξελίσσονται σε μίσος. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους Γερμανούς μας δίνει ο Καίσαρας στο βιβλίο του «De bello Gallico», με αφορμή τις πολεμικές επιχειρήσεις των Ρωμαίων εναντίον τους. 150 χρόνια αργότερα ο ιστορικός Τάκιτος ασχολείται μαζί τους σε μια μονογραφία του με τον τίτλο Germania (Γερμανία)· στις περιγραφές των ηθών των Γερμανών από τον ιστορικό αυτό διακρίνουμε στοιχεία νοσταλγίας για τα παλιότερα αυστηρά ρωμαϊκά ήθη· σημαντική είναι επίσης η ομολογία του πως οι διαμάχες ανάμεσα στα γερμανικά φύλα αποτελούν πια την ουσιαστική θωράκιση της αυτοκρατορίας απέναντι τους. Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από τον Καίσαρα.

Germanōrum vita omnis in venationibus atque in studiis rei militāris consistit. Germāni non student agricultūrae; lacte, caseo et carne nutriuntur. Locis frigidissimis pelles solum habent et in fluminibus lavantur. Cum civitas bellum gerit, magistrātus creantur cum vitae necisque potestāte. Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt ac pedibus proeliantur: ephippiōrum usus res turpis et iners habētur. Vinum a mercatoribus ad se importāri non sinunt quod eā rē, ut arbitrantur, remollescunt homines atque effeminantur.

Μετάφραση: Όλη η ζωή των Γερμανών περιορίζεται στο κυνήγι και στη σπουδή των στρατιωτικών πραγμάτων. Οι Γερμανοί δεν ασχολούνται με τη γεωργία, αλλά τρέφονται με γάλα, τυρί και κρέας. Αν και ζουν σε περιοχές φοβερά παγωμένες, φορούν μόνο δέρματα και πλένονται στα ποτάμια. Όταν η χώρα τους κάνει πόλεμο, εκλέγουν άρχοντες με εξουσία ζωής και θανάτου. Στις ιππομαχίες συχνά πηδάνε από τα άλογά τους και πολεμάνε πεζοί: η χρήση της σέλας θεωρείται ντροπή και μαλθακότητα. Δεν επιτρέπουν στους εμπόρους να φέρουν κρασί στη χώρα τους, γιατί εξαιτίας του, όπως πιστεύουν, οι άντρες γίνονται μαλθακοί κι εκθηλύνονται.  

Συντακτική ανάλυση

Germanōrum vita omnis in venationibus atque in studiis rei militāris consistit: Κύρια πρόταση

consistit: ρήμα

vita: υποκείμενο στο consistit.

Germanorum: γενική υποκειμενική στο vita.

omnis: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο vita.

in venationibus atque in studiis: εμπρόθετοι προσδιορισμοί της κατάστασης στο consistit. Συνδέονται με τον συμπλεκτικό σύνδεσμό atque.

rei: γενική αντικειμενική στο studiis.

militaris: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο rei.

Germāni non student agricultūrae: Κύρια πρόταση

student: Ρήμα. Germāni: Υποκείμενο. agricultūrae: Αντικείμενο (δοτική ως συμπλήρωμα).

lacte, caseo et carne nutriuntur: Κύρια πρόταση

nutriuntur: Ρήμα, που εκφράζει άμεση αυτοπάθεια (Ισοδύναμη έκφραση: se nutriunt). Ως υποκείμενο εννοείται το Germani. lacte, caseo et carne: Αφαιρετικές οργανικές του μέσου.

Locis frigidissimis pelles solum habent: Κύρια πρόταση

habent: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Germani. pelles: Αντικείμενο. solum: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. Locis: Αφαιρετική της στάσης σε τόπο (γιατί το ουσιαστικό locus, σε τοπική αφαιρετική, όταν συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό, απαντά απρόθετα). frigidissimis: Επιθετικός προσδιορισμός στο Locis.

Η αφαιρετική Locis frigidissimis ισοδυναμεί με εναντιωματική πρόταση etsi locis frigidissimis vivunt, που εκφράζει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας (εδώ του ρήματος habent). Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική Ενεστώτα γιατί αναφέρεται στο παρόν.

et in fluminibus lavantur: Κύρια πρόταση

lavantur: Ρήμα, που εκφράζει άμεση αυτοπάθεια (Ισοδύναμη έκφραση: se lavant). Ως υποκείμενο εννοείται το Germani. in fluminibus: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.

Cum civitas bellum gerit: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια που ακολουθεί. Εισάγεται με τον επαναληπτικό cum και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη, και χρόνου ενεστώτα γιατί δηλώνει την επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον.

gerit: Ρήμα. civitas: Υποκείμενο. bellum: Αντικείμενο.

magistrātus creantur cum vitae necisque potestāte: Κύρια πρόταση

creantur: ρήμα

magistratus: υποκείμενο στο creantur.

cum potestate: εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου στο creantur.

vitae necis(que): γενικές αντικειμενικές στο potestate. Συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο (εγκλιτική λέξη) que.

Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt: Κύρια πρόταση

desiliunt: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Germani. ex equis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της απομάκρυνσης. saepe: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. proeliis: Αφαιρετική τοπική του χρόνου (Ο χρόνος εκφέρεται απρόθετα γιατί συνοδεύεται ο τύπος από επιθετικό προσδιορισμό). Equestribus: Επιθετικός προσδιορισμός στο proeliis.

ac pedibus proeliantur: Κύρια πρόταση

proeliantur: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Germani. pedibus: Αφαιρετική οργανική του τρόπου.

ephippiōrum usus res turpis et iners habētur: Κύρια πρόταση

habētur: Ρήμα. usus: Υποκείμενο. res: Κατηγορούμενο στο usus. ephippiōrum: Γενική αντικειμενική στο usus. turpis et iners: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο res. Συνδέονται με τον συμπλεκτικό σύνδεσμό et.

Vinum a mercatoribus ad se importāri non sinunt: Κύρια πρόταση

sinunt: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Germani. importāri: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Vinum: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). a mercatoribus: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου (a+ αφαιρετική: έμψυχο) στο importāri. ad se: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση σε πρόσωπο (έμμεση αυτοπάθεια).

quod eā rē remollescunt homines: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία· ειδικότερα οριστική Ενεστώτα, μιας και αναφέρεται στο παρόν και δηλώνει το σύγχρονο.

remollescunt: Ρήμα. homines: Υποκείμενο. rē: Αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο ρήμα. eā: Επιθετικός προσδιορισμός στο re.

atque effeminantur: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία· ειδικότερα οριστική Ενεστώτα, μιας και αναφέρεται στο παρόν και δηλώνει το σύγχρονο. Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη δευτερεύουσα αιτιολογική με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο atque.

effeminantur: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το homines.

ut arbitrantur: Δευτερεύουσα απλή παραβολική-συγκριτική πρόταση που εκφράζει τρόπο. Λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης με α΄ όρο τις κύριες προτάσεις μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα χρόνου ενεστώτα (arbitrantur), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

arbitrantur: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Germani.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

Ουσιαστικά

Α΄ κλίση

vita – vitae (θηλ. = ζωή)

agricultura – agriculturae (θηλ. = γεωργία) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Β΄ κλίση

Germanus - Germani (αρ. = Γερμανός)

caseus - casei (αρ. = τυρί) (Δεν σχηματίζει πληθυντικό)

equus - equi (αρ. = άλογο)

bellum - belli (ουδ. = πόλεμος)

vinum - vini (ουδ. = κρασί)

ephippium - ephippii (ουδ. = σέλα, εφίππιο)

studium - studii (i) (ουδ. = σπουδή, ασχολία)

proelium - proelii (i) (ουδ. = μάχη)

locus -i (αρσ. = τόπος) Στον πληθυντικό ως ουδέτερο σημαίνει: τόποι ενώ ως αρσενικό σημαίνει: χωρία βιβλίων

Γ΄ κλίση

homo - hominis (αρσ. = άνθρωπος)

pes - pedis (αρσ. = πόδι)

mercator - mercatoris (αρσ. = έμπορος)

venatio - venationis (θηλ. = κυνήγι)

nex - necis (θηλ. = θάνατος)

potestas - potestatis (θηλ. = δύναμη, εξουσία)

flumen - fluminis (ουδ. = ποταμός)

pellis - pellis (θηλ. = δέρμα) (Γεν. πληθ. σε -ium Αιτ. πληθ. σε -es & is)

caro - carnis (θηλ. = κρέας) (Γεν. πληθ. σε -ium Αιτ. πληθ. σε -es & is)

lac - lactis (ουδ. = γάλα) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

civitas - civitatis (θηλ. = πολιτεία) (Γεν. πληθ. σε -um & -ium)

Δ΄ κλίση

magistratus – magistratus (αρ. = οι αρχές, οι άρχοντες)

usus - usus (αρ. = χρήση)

Ε΄ κλίση

res – rei (θηλ. = πράγμα)

Επίθετα

Β΄ κλίση

frigidus –a –um (παγωμένος) frigidior –ior –ius / frigidissimus –a –um

Γ΄ κλίση

militaris –is –e (στρατιωτικός) (Δεν σχηματίζει παραθετικά)

turpis –is –e (αισχρός) turpior –ior –ius / turpissimus –a –um

iners, inertis (νωθρός, άπραγος) inertior –ior –ius / inertissimus –a –um

omnis –is –e (όλος, ο καθένας) (Δεν σχηματίζει παραθετικά)

equester, equestris, equestre (ιππικός) [proelium equestre = ιππομαχία] (Δεν σχηματίζει παραθετικά)

Αντωνυμίες

is, ea, id (οριστική)

se (προσωπική)

Ρήματα

1^η συζυγία

creo - creavi - creatum - creare (εκλέγω)

effemino - effeminavi - effeminatum - effeminare (εκθηλύνω)

lavo - lavi - lautum (lavatum) - lavare (πλένω)

importo - importavi - importatum - importare (εισάγω, φέρνω μέσα)

arbitror - arbitratus sum - arbitratum - arbitrari (νομίζω, πιστεύω) [αποθετικό]

proelior - proeliatus sum - proeliatum - proeliari (πολεμώ) [αποθετικό]

2η συζυγία

habeo - habui - habitum - habere (έχω, θεωρώ)

studeo - studui - ----- - studere (σπουδάζω, ασχολούμαι)

3η συζυγία

gero - gessi - gestum - gerere (διεξάγω, διοικώ)

sino - sivi - situm - sinere (αφήνω, επιτρέπω)

consisto - constiti - ---- - consistere (συνίσταμαι, βρίσκομαι, περιορίζομαι)

remollesco - ---- - ---- - remollescere (γίνομαι μαλθακός)

4η συζυγία

nutrio - nutrivi - nutritum - nutrire ((ανα)τρέφω)

desilio - desilui - ---- - desilire (πηδώ κάτω)

Επιρρήματα

solum (μόνον)

saepe, saepius, saepissime (συχνά)

Προθέσεις

in + εδώ τοπική αφαιρετική

cum +οργανική αφαιρετική

ex + κυρίως αφαιρετική

a (b)+ κυρίως αφαιρετική

ad + αιτιατική

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

consistit, consistebat, consistet, constitit, constiterat, constiterit

student, studebant, studebunt, studuerunt (studuere), studuerant, studuerint

nutriuntur, nutriebantur, nutrientur, nutriti sunt, nutriti erant, nutriti erunt

habent, habebant, habebunt, habuerunt (habuere), habuerant, habuerint

lavantur, lavabantur, lavabuntur, lavati (lauti) sunt, lavati (lauti) erant, lavati (lauti) erunt

gerit, gerebat, geret, gessit, gesserat, gesserit

creantur, creabantur, creabuntur, creati sunt, creati erant, creati erunt

desiliunt, desiliebant, desilient, desiluerunt (desiluere), desiluerant, desiluerint

proeliantur, proeliabantur, proeliabuntur, proeliati sunt, proeliati erant, proeliati erunt

habetur, habebatur, habebitur, habitus est, habitus erat, habitus erit

importari, ---, importatum iri, importatum esse, ---, importatum fore

sinunt, sinebant, sinent, siverunt (sivere), siverant, siverint

arbitrantur, arbitrabantur, arbitrabuntur, arbitrati sunt, arbitrati erant, arbitrati erunt

remollescunt, remollescebant, remollescent, ----, -----, -----

effeminantur, effeminabantur, effeminabuntur, effeminati sunt, effeminati erant, effeminati erunt

 Μετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική:

Vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt

= Germani mercatores vinum ad se importare non sinunt

ephippiorum usus res turpis et iners habetur

= [Germani] usum ephippiorum rem turpem et inertem habent

Magistratus creantur cum vitae necisque potestate (a Germanis).

= Germani magistratus creant cum vitae necisque potestate.

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Cum civitas bellum gerit

= Cum bellum civitate geritur

Ανάλυση επιθετικού προσδιορισμού σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση

locis frigidissimis

= locis, quae frigidissima sunt

equestribus proeliis

= proeliis, quae equestria sunt

Importare vinum: Να αποδώσετε την απαγόρευση με τους δυο γνωστούς τρόπους.

=

Nolite importare vinum

Ne importaveritis vinum

Σύμπτυξη πρότασης σε μετοχή:

Cum civitas bellum gerit, magistratus creantur

= Civitate bellum gerente magistratus creantur 

Vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt quod ea re remollescunt homines

= Vinum a mercatoribus ad se importari non sinunt ea re remollescentibus hominibus.

Quod ea re remollescunt homines atque effeminantur: Να ξαναγράψετε την αιτιολογική πρόταση με τρόπο που να εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία.

= Quod ea re remollescant homines atque effeminentur.

Να γραφεί η ίδια πτώση του άλλου αριθμού, όπου είναι δυνατόν.

pelles: pellem          

agriculturae: --          

fluminibus: flumine                     

venationibus: venatione   

vitae: vitarum         

equestribus: equestri        

civitas: civitates        

proeliis: proelio

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν οι παθητικοί τύποι των ρημάτων που βρίσκονται σε παρένθεση. Προσοχή στον τονισμό!

Nos lacte et carne nutrimur (nutrio)

Vos in fluminibus lavamini (lavo)

Ego e somno excitor (excito)

Tu a servo interrogaris (interrogo)

Miles Rōmānus pedibus proeliatur (proelior)

2. Να μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική και να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο. π.χ.

Poēta fortūnam adversam deplōrat =fortūna adversa a poētā deplorātur.

Venti pontum turbant / Pontus (a) ventis turbatur  

Rōmāni pericula propulsant / Pericula a Romanis propulsantur

Caesar legiōnes in hibernis conlocat / Legiones a Caesare in hibernis conlocantur

Iūlus Albam Longam munit / Alba Longa ab Iulo munitur

3. Να χρησιμοποιηθεί το παθητικό απαρέμφατο στη θέση του ενεργητικού και να γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές:

Germāni mercatōres vinum ad se importāre non sinunt

= Germani (a mercatoribus) vinum ad se importari non sinunt

Caesar milites arma in castra importāre iubet

= Caesar arma in castra importari iubet

Caesar milites castra munire vetat

= Caesar castra muniri vetat

4. Να μεταφραστεί στα Λατινικά η πρόταση:

Όταν οι Γερμανοί πηδούν από τα άλογα, πολεμούν γενναία (fortiter).

= Cum Germani ex equis desiliunt, fortiter proeliantur (pugnant).

Σημεία Θεωρίας

1. Οι βασικές καταλήξεις της παθητικής φωνής των χρόνων της οριστικής και της υποτακτικής που παράγονται από το ενεστωτικό θέμα είναι οι εξής:

          Ενικός               Πληθυντικός

α'       -(o)r                  -mur

β'       -ris (ή-re)          -mini

γ'       -tur                    -ntur

Η οριστική του παθητικού ενεστώτα των συζυγιών α', β' και δ' σχηματίζεται ως εξής:

ενεστωτικό θέμα + βασικές καταλήξεις της παθητικής φωνής

Α' συζυγία

amor ( <* ama-or)

amā-ris

amā-tur

amā-mur

ama-mini

ama-ntur

Β' συζυγία

dele-or

delē-ris

delē-tur

delē-mur

dele-mini

dele-ntur

Δ' συζυγία

audi-or

audī -ris

audī-tur

audī-mur

audi-mini

audi-u-ntur

2. Το απαρέμφατο του παθητικού ενεστώτα των φωνηεντόληκτων συζυγιών (α', β' και δ') λήγει σε -ri : amā-ri, delē-ri, audī-ri.

3. Όμοια με τα παθητικά κλίνονται και τα αποθετικά ρήματα των αντίστοιχων συζυγιών. Τα αποθετικά ρήματα απαντούν μόνο στην παθητική φωνή αλλά έχουν ενεργητική (ή μέση) σημασία π.χ. arbitror, proelior (πρβ. αρχ. βούλομαι, δέχομαι). Τα ρήματα αυτά διέσωσαν και ορισμένους τύπους της ενεργητικής φωνής: τη μετοχή του ενεστώτα και του μέλλοντα, το απαρέμφατο και την υποτακτική του μέλλοντα, το σουπίνο και το γερούνδιο (το γερουνδιακό διατήρησε την παθητική σημασία του).

4. Οι αρχικοί χρόνοι της παθητικής φωνής (και των αποθετικών ρημάτων) είναι οι εξής: ενεστώτας (amor)· παρακείμενος (amātus sum)· απαρέμφατο του ενεστώτα (amāri).

5. Συντακτικά: Το ποιητικό αίτιο των παθητικών ρημάτων εκφέρεται με την πρόθεση ab(a) + αφαιρετική ( = ὑπό + γενική) προκειμένου για έμψυχα, ονόματα περιληπτικά ή άψυχα προσωποποιημένα (προκειμένου για άψυχα χρησιμοποιείται η απλή αφαιρετική) π.χ. vinum a mercatoribus non importātur δεν εισάγεται κρασί από τους εμπόρους.

6. Με τα ρήματα iubeo, veto (απαγορεύω), prohibeo (εμποδίζω), sino (επιτρέπω), patior (ανέχομαι), cogo (εξαναγκάζω) είναι δυνατές δύο συντάξεις: (α) με ενεργητικό απαρέμφατο (οπότε δηλώνεται και το υποκείμενο του σε αιτιατική) (β) με παθητικό απαρέμφατο, όταν δε θέλουμε να δηλώσουμε το υποκείμενο· η χρήση αυτή συνηθίζεται σε στρατιωτικές διαταγές, απαγορεύσεις κτλ. (που ξέρουμε ότι απευθύνονται στους στρατιώτες). Η πρόταση π.χ. «διατάζει (απαγορεύει κτλ.) τους στρατιώτες να μεταφέρουν σιτάρι (στο στρατόπεδο)» (μάθ. VII) μπορεί να αποδοθεί με δύο τρόπους:

Caesar milites frumentum    importāre iubet (prohibet)

Caesar frumentum  importāri iubet (prohibet)

7. Ο σύνδευμος cum με οριστική εκφράζει την επανάληψη (οσάκις, όταν) π.χ. cum civitas bellum gerit (gerēbat), magistrātus creantur (creabantur).