Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 3 (ασκήσεις σχολικού)

Pierre Debusschere

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 3 (ασκήσεις σχολικού)

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά

- Να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη με τις κατάλληλες λέξεις της α.ε.:

Ουσιαστικά παράγωγα από επίθετα και από άλλα ουσιαστικά

πρωτότυπη λέξη    παραγωγική κατάληξη   παράγωγο ουσιαστικό

ἀγαθός                   -ότης                                            ἀγαθότης

ἀναγκαῖος              -ότης                                            ἀναγκαιότης

ἄξιος                       -ία                                                 ἀξία

ἕτερος                    -ότης                                            ἑτερότης

ἱκανός                    -ότης                                            ἱκανότης  

μικρός                   -ότης                                             μικρότης

οἰκία                     -ίδιον                                             οἰκίδιον

                              -έτης                                              οἰκέτης

οἶκος                     -ίσκος                                            οἰκίσκος

πόλις                     -της                                               πολίτης

                              -ίδιον                                             πολίδιον

             

Ασκήσεις

1. Να σχηματίσετε παράγωγα ουσιαστικά της α.ε. από τα επίθετα εὐδαίμων, σοφὸς και πλείων (γεν. πλείονος).

εὐδαίμων: εὐδαίμονία

σοφὸς: σοφία

πλείων: πλειονότης

2. Να σημειώσετε δίπλα στα παραγόμενα από ρήματα ουσιαστικά του πίνακα τι δηλώνει το καθένα. Θυμηθείτε όσα επαναλάβατε στην προηγούμενη Ενότητα:

παράγωγο ουσιαστικό                      δηλώνει:

χρῆσις                                                       ενέργεια

δαπάνη                                                    ενέργεια, κατάσταση

κτῆμα                                                       αποτέλεσμα ενέργειας

ὄλεθρος                                                    κατάσταση

ἀθλητής                                                    πρόσωπο που ενεργεί

3. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με λέξεις ομόρριζες της λ. οἰκία στην α.ε. ανάλογα με το τι δηλώνουν:

πρόσωπο  που ενεργεί: ὁ οἰκέτης, ὁ οἰκεύς  

ενέργεια: ἡ οἴκησις

αποτέλεσμα ενέργειας: τὸ οἴκημα   

τόπος: τὸ οἰκητήριον

ουσιαστικό παράγωγο του επιθ. οἰκεῖος: ἡ οἰκειότης

4. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της ν.ε. με α΄ συνθετικό το επίθετο ταχύς, ώστε να αποδώσετε τη σημασία των παρακάτω φράσεων:

α. αυτός που αναπτύσσεται με εντατικό ρυθμό: ταχύρρυθμος      

β. αυτός που πλέει με μεγάλη ταχύτητα: ταχύπλοος             

γ. η γρήγορη αποστολή δεμάτων, εμπορευμάτων: ταχυμεταφορά            

δ. η πληρωμή λογαριασμών μέσω Ταχυδρομείου: ταχυπληρωμή  

ε. η παθολογική επιτάχυνση των παλμών της καρδιάς: ταχυπαλμία / ταχυκαρδία

Γ. Γραμματική

Τα συνηρημένα ρήματα

- Να παρατηρήσετε τους παρακάτω ρηματικούς τύπους του κειμένου της Ενότητας: λυπεῖται, ἡγεῖται, ἐπιθυμεῖ, δοκεῖ. Οι καταλήξεις τους μοιάζουν με τις αντίστοιχες καταλήξεις των βαρύτονων ρημάτων, διαφέρει όμως ο τονισμός τους. Πρόκειται για τα συνηρημένα ή περισπώμενα ρήματα.

- Συνηρημένα είναι τα φωνηεντόληκτα ρήματα των οποίων ο χαρακτήρας -α-, -ε- ή -ο- συγχωνεύεται (συναιρείται) με το ακόλουθό του φωνήεν της κατάληξης. Αυτή η συγχώνευση ονομάζεται συναίρεση (πβ. ν.ε.: αγαπάει, αγαπά). Αλλιώς αποκαλούνται περισπώμενα, γιατί στο α΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα ε.φ. παίρνουν περισπωμένη.

Οι τάξεις των συνηρημένων

Διακρίνουμε τρεις τάξεις συνηρημένων με βάση τον χαρακτήρα τους:

α΄ τάξη → χαρακτήρας -α-, π.χ. τιμάω, τιμῶ.

β΄ τάξη → χαρακτήρας -ε-, π.χ. ποιέω, ποιῶ.

γ΄ τάξη → χαρακτήρας -ο-, π.χ. δηλόω, δηλῶ.

Διαδικασία σχηματισμού συνηρημένων ρημάτων

Οι συναιρέσεις αφορούν μόνο τον ενεστώτα και τον παρατατικό σε όλες τις εγκλίσεις τους.

- Γράφουμε και τονίζουμε σύμφωνα με όσα ισχύουν στα βαρύτονα ρήματα την ασυναίρετη μορφή του ρήματος, π.χ. τιμάω, τιμάεις, τιμάει, τιμάομεν, τιμάετε, τιμάουσι(ν).

- Κατόπιν συναιρούμε τον χαρακτήρα με το φωνήεν ή τη δίφθογγο της κατάληξης που ακολουθεί αμέσως μετά, σύμφωνα με τον πίνακα συναιρέσεων της τάξης στην οποία ανήκει το ρήμα, π.χ. τιμάετε → τιμᾶτε.

- Προσοχή στον σχηματισμό του απαρεμφάτου ενεργητικού ενεστώτα: σχηματίζεται με την αρχαιότερη κατάληξη -εν και όχι με την -ειν! Γι’ αυτό και στην α΄ τάξη συνηρημένων το απαρέμφατο δεν παίρνει υπογεγραμμένη (τιμᾶν).

Η θέση του τόνου

α) Αν στον ασυναίρετο τύπο ο τόνος δε βρίσκεται σε μία από τις συναιρούμενες συλλαβές, μένει στη θέση που ήταν και όποιος ήταν, π.χ. ἐσκόπεον → ἐσκόπουν.

β) Αν στον ασυναίρετο τύπο ο τόνος βρίσκεται σε μία από τις συναιρούμενες συλλαβές, τότε τονίζεται η συλλαβή που προήλθε από τη συναίρεση, π.χ. σκοπέω → σκοπῶ.

Το είδος του τόνου

Αν η συλλαβή που προέρχεται από τη συναίρεση βρίσκεται:

α) στην προπαραλήγουσα, οξύνεται, π.χ. ἐσκοπεόμεθα → ἐσκοπούμεθα.

β) στην παραλήγουσα, παίρνει περισπωμένη, εφόσον η λήγουσα είναι βραχύχρονη, διαφορετικά οξύνεται, π.χ.

σκοπέετε → σκοπεῖτε, αλλά σκοπεέτω → σκοπείτω.

γ) στη λήγουσα, περισπάται, π.χ. σκοπέω → σκοπῶ.

Α΄ τάξη συνηρημένων ρημάτων (-άω, ῶ)

Οι συναιρέσεις

α + ε, η = α

α + ει, ῃ = ᾳ

α + ο, ου, ω = ω

α + οι = ῳ

- Εφαρμόζοντας τις συναιρέσεις της α΄ τάξης και τις γενικές οδηγίες σχηματισμού των συνηρημένων ρημάτων να συμπληρώσετε τους ακόλουθους πίνακες:

Ενεστώτας ε.φ.

                         οριστική                                  υποτακτική

α΄εν.               (ἀνιά-ω) ἀνιῶ                             (ἀνιά-ω) ἀνιῶ

β΄ εν.              (ἀνιά-εις) ἀνιᾷς                         (ἀνιά-ῃς) ἀνιᾷς

γ΄εν.               (ἀνιά-ει) ἀνιᾷ                             (ἀνιά-ῃ) ἀνιᾷ

α΄ πληθ.         (ἀνιά-ομεν) ἀνιῶμεν                (ἀνιά-ωμεν) ἀνιῶμεν

β΄ πληθ.         (ἀνιά-ετε) ἀνιᾶτε                      (ἀνιά-ητε) ἀνιᾶτε

γ΄πληθ.          (ἀνιά-ουσι) ἀνιῶσι(ν)              (ἀνιά-ωσι) ἀνιῶσι(ν)

                        ευκτική                                    προστακτική

α΄εν.               (ἀνιά-οιμι) ἀνιῷμι                       —

β΄ εν.              (ἀνιά-οις) ἀνιῷς                      (ἀνία-ε) ἀνία

γ΄εν.               (ἀνιά-οι) ἀνιῷ                          (ἀνια-έτω) ἀνιάτω

α΄ πληθ.         (ἀνιά-οιμεν) ἀνιῷμεν                —

β΄ πληθ.         (ἀνιά-οιτε) ἀνιῷτε                  (ἀνιά-ετε) ἀνιᾶτε

γ΄πληθ.          (ἀνιά-οιεν) ἀνιῷεν                  (ἀνια-όντων) ἀνιώντων

απαρέμφατο: (ἀνιά-εν) ἀνιᾶν,

μετοχή (ονομ. εν. ουδ.): (ἀνιά-ον) ἀνιῶν [ἀνιῶν, ἀνιῶσα]

Παρατατικός ε.φ.

οριστική

α΄ εν.  (ἠνία-ον) ἠνίων         α΄ πληθ.         (ἠνιά-ωμεν) ἠνιῶμεν

β΄ εν.  (ἠνία-ες) ἠνίας          β΄ πληθ.         (ἠνιά-ητε) ἠνιᾶτε

γ΄εν.   (ἠνία-ε) ἠνία             γ΄ πληθ.         (ἠνία-ωσι) ἠνίων

Ενεστώτας μ.φ.

                         οριστική                              υποτακτική

α΄ εν.              (ἀνιά-ομαι) ἀνιῶμαι             (ἀνιά-ομαι) ἀνιῶμαι

β΄ εν.              (ἀνιά-ῃ ή ει) ἀνιᾷ                  (ἀνιά-ῃ) ἀνιᾷ

γ΄εν.               (ἀνιά-εται) ἀνιᾶται               (ἀνιά-ηται) ἀνιᾶται

α΄πληθ.          (ἀνια-όμεθα) ἀνιώμεθα       (ἀνια-ώμεθα) ἀνιώμεθα

β΄ πληθ.         (ἀνιά-εσθε) ἀνιᾶσθε             (ἀνιά-ησθε) ἀνιᾶσθε

γ΄πληθ.          (ἀνιά-ονται) ἀνιῶνται          (ἀνιά-ωνται) ἀνιῶνται 

                         ευκτική                             προστακτική

α΄ εν.              (ἀνια-οίμην) ἀνιῲμην                     —

β΄ εν.              (ἀνιά-οιο) ἀνιῷο                   (ἀνιά-ου) ἀνιῶ

γ΄εν.               (ἀνιά-οιτο) ἀνιῷτο               (ἀνια-έσθω) ἀνιάσθω

α΄πληθ.          (ἀνια-οίμεθα) ἀνιῴμεθα      —

β΄ πληθ.         (ἀνιά-οισθε) ἀνιῷσθε          (ἀνιά-εσθε) ἀνιᾶσθε

γ΄πληθ.          (ἀνιά-οιντο) ἀνιῷντο           (ἀνια-έσθων) ἀνιάσθων

απαρέμφατο: (ἀνιά-εσθαι) ἀνιᾶσθαι,

μετοχή (ονομ. εν. θηλ.): (ἀνια-ομένη) ἀνιωμένη [ἀνιώμενος, ἀνιώμενον]

Παρατατικός μ.φ.

οριστική

α΄ εν.  (ἠνια-όμην) ἠνιώμην           α΄ πληθ.         (ἠνια-όμεθα) ἠνιώμεθα

β΄ εν.  (ἠνιά-ου) ἠνιῶ                      β΄ πληθ.         (ἠνιά-εσθε) ἠνιᾶσθε

γ΄εν.   (ἠνιά-ετο) ἠνιᾶτο                 γ΄ πληθ.         (ἠνιά-οντο) ἠνιῶντο

Παρατηρήσεις

- Τα συνηρημένα ρήματα της πρώτης τάξης σχηματίζουν τους υπόλοιπους χρόνους κατά τα βαρύτονα φωνηεντόληκτα, αφού προηγουμένως τρέψουν τον χαρακτήρα τους -α- σε -η-, π.χ. τιμάω, τιμῶ → τιμή-σω, ἐτίμη-σα, τετίμη-κα, ἐτετιμή-κειν. Εξαίρεση αποτελούν όσα πριν από τον χαρακτήρα -α- έχουν -ε-, -ι- ή -ρ-, τα οποία διατηρούν το -α-, π.χ. ἀνιῶ → ἀνιά-σω, ἠνία-σα.

- Τα ρήματα ζῶ, πεινῶ, διψῶ, χρῶμαι έχουν χρονικό χαρακτήρα -η- και όχι -α-. Κλίνονται κατά τα εις -άω, αλλά έχουν -η- και -ῃ- όπου τα ρήματα σε -άω έχουν -α- και -ᾳ- αντίστοιχα, π.χ. ζῶ, ζῇς, ζῇ, ζῶμεν, ζῆτε, ζῶσι.

Ασκήσεις

1. Να γράψετε τους τύπους του ρ. κοιμῶμαι που ζητούνται:

ονομ. πληθ. αρσ. γεν. μτχ. ενεστ.: κοιμώμενοι

α΄ πληθ. οριστ. ενεστ.: κοιμώμεθα

απαρ. ενεστ.: κοιμᾶσθαι

γ΄ εν. ευκτ. ενεστ.: κοιμῷτο

β΄ εν. προστ. ενεστ.: κοιμῶ

2. Να συμπληρώσετε τα κενά με τη γραμματική αναγνώριση των παρακάτω τύπων:

προσεδόκα: γ΄ ενικό Παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος προσδοκάω, προσδοκῶ

προσδοκάτω: γ΄ ενικό πρόσωπο προστακτικής Ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος προσδοκάω, προσδοκῶ

νικᾶν: Απαρέμφατο Ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματο νικάω, νικῶ

νικῷεν: γ΄ πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής Ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος νικάω, νικῶ

τιμάσθω: γ΄ ενικό πρόσωπο προστακτικής Ενεστώτα μέσης φωνής του ρήματος τιμάομαι, τιμῶμαι  

τιμῶν: ονομαστική ενικού αριθμού αρσενικού μετοχής Ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος τιμάω, τιμῶ

[Ο τύπος αυτός συμπίπτει και με την ονομαστική ενικού αριθμού ουδετέρου της μετοχής Ενεστώτα ενεργητικής φωνής, όπως και με την αιτιατική του αντίστοιχου ουδετέρου]         

3. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη γραμματική αναγνώρισή τους στη στήλη Β΄ (δύο στοιχεία της στήλης Β΄ περισσεύουν):

Α΄      

1. ἀγαπῶμεν

2. ἀπαντῷεν

3. γελᾶν

4. ἐξαπατᾶται

5. ἐρωτῶν

6. συναντάτω

7. ὁρᾶσθαι

Β΄

α. ονομ. εν. αρσ. γεν. μτχ. ενεστ. ε.φ.

β. απαρ. ενεστ. ε.φ.

γ. γ΄εν. προστ. ενεστ. ε.φ.

δ. γ΄ πληθ. ευκτ. ενεστ. ε.φ.

ε. απαρ. ενεστ. μ.φ.

στ. α΄ πληθ. οριστ. ή υποτ. ενεστ. ε.φ.

ζ. γ΄ εν. οριστ. ή υποτ. ενεστ. μ.φ.

η. γ΄ εν. οριστ. ενεστ. ε.φ.

θ. γ΄ εν. προστ. ενεστ. μ.φ.

1 = στ, 2 = δ, 3 = β, 4 = ζ, 5 = α, 6 = γ, 7 = ε

4. Συμπληρώστε τις λέξεις που ζητούνται:

β΄ εν. προστ. ενεστ. ε.φ. ρ. σιωπάω, -ῶ.: σιώπα

γ΄ πληθ. οριστ. ενεστ. ε.φ. ρ. ἐάω, -ῶ: ἐῶσι 

β΄ εν. οριστ. ενεστ. μ.φ. ρ. γεννάω, -ῶ.: γεννᾷ

γ΄ εν. υποτ. ενεστ. μ.φ. ρ. αἰτιάομαι, -ῶμαι.: αἰτιᾶται

γ΄ πληθ. οριστ. παρατ. ε.φ. ρ. δράω, -ῶ.: ἔδρων