Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 7 (ασκήσεις σχολικού)

Cynthia Decker

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 7 (ασκήσεις σχολικού)

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά

Σύνθεση λέξεων

- Να συμπληρώσετε τη δεύτερη στήλη του πίνακα με τις σύνθετες λέξεις που προκύπτουν από τα συνθετικά της πρώτης στήλης. Κατόπιν να δηλώσετε τι μέρος του λόγου είναι το α΄ συνθετικό τους, στην τρίτη στήλη:

Λέξη κλιτή ως α΄ συνθετικό

α΄συνθετικό β΄συνθετικό       σύνθετη λέξη                  πρώτο συνθετικό

γῆ       +           πέδον                       (ουσ.)    γήπεδον                  ουσιαστικό

γῆ        +          πονέω, πονῶ           (ουσ.)    γεωπόνος               ουσιαστικό

ἔχω      +          ἐγγύη                        (επίθ.)   ἐχέγγυος                ρήμα

ἔχω      +          μῦθος                       (επίθ.)    ἐχέμυθος               ρήμα

μέγας  +          φυή*(< φύω)          (επίθ.)  μεγαλοφυής           επίθετο

μέγας  +          πόλις                        (ουσ.)    μεγαλόπολις          επίθετο  

μηχανή +       ῥάπτω                       (επίθ.)   μηχανορράφος     ουσιαστικό  

μικρός +          ψυχή                        (επίθ.)   μικρόψυχος           επίθετο

ναῦς    +          σταθμός                   (ουσ.)    ναύσταθμος           ουσιαστικό

ναῦς    +          πήγνυμι                   (ουσ.)    ναυπηγός                ουσιαστικό

πᾶς      +          ἄγυρις (= αγορά)   (ουσ.)    πανήγυρις              επίθετο

                                                         (= γενική συγκέντρωση)

πείθω +          ἄρχω                          (ουσ.)   πειθαρχία               ρήμα

πείθω +          ἡνία                           (επίθ.)  πειθήνιος                ρήμα

πολύς +          δαπάνη                     (επίθ.)  πολυδάπανος         επίθετο

πολύς + μηχανή (= τέχνασμα)     (επίθ.)   πολυμήχανος        επίθετο

φίλος  +          φρήν                          (επίθ.) φιλόφρων               επίθετο

χείρ     +          πέδη (= τα δεσμά)  (ουσ.)     χειροπέδη           ουσιαστικό

Ασκήσεις

1. Να βρείτε το α΄συνθετικό των παρακάτω λέξεων του κειμένου και να δηλώσετε τι μέρος του λόγου είναι: τριάρμενον, πολύσπαστον, πολιορκία, νεωλκηθεῖσαν.

τριάρμενον: τρία (αριθμητικό) (ἄρμενα = ιστία)

πολύσπαστον: πολύς (επίθετο)

πολιορκία: πόλις (ουσιαστικό)

νεωλκηθεῖσαν: ναῦς (ουσιαστικό)

2. Να συμπληρώσετε τον πίνακα που ακολουθεί με σύνθετες λέξεις της α.ε. χρησιμοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται:

α΄και β΄συνθετικά                            σύνθετη λέξη

                                                    ουσιαστικό   επίθετο         ρήμα

φίλος  + δόξα                             φιλοδοξία       φιλόδοξος       φιλοδοξῶ

φίλος  + ἄργυρος                      φιλαργυρία     φιλάργυρος    φιλαργυρῶ          

γῆ        + μετρέω, μετρῶ            γεωμετρία     γεωμετρικός   γεωμετρῶ  

γῆ        + γράφω                        γεωγραφία      γεωγράφος     γεωγραφῶ

3. α) Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις στις ομόρριζες των λ. βίος και τέχνη λέξεις.

β) Να εντοπίσετε τη διαφορά σημασίας των ομόρριζων του ουσ. τέχνη επιθέτων που θα συμπληρώσετε παρακάτω.

παράγωγο επίθετο

βιω-τέος  

(= αυτός που πρέπει να ζήσει)

βιω-τός  

(= αυτός που αξίζει να ζει)

βιώσ-ιμος  

(= αυτός που μπορεί να ζήσει)

τεχν-ικός (= καλλιτεχνικός, έντεχνος, σχετικός με την τεχνική)

τεχνη-τός (= κατασκευασμένος, όχι φυσικός)

πρόσωπο που ενεργεί

ὁ τεχν-ίτης

ενέργεια, κατάσταση

ἡ βίω-σις  

ἡ βιοτ-ή

αποτέλεσμα ενέργειας

τὸ τέχνη-μα

τὸ τέχνασ-μα

Γ1. Γραμματική

1. Μέλλοντας και αόριστος ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων ενεργητικής και μέσης φωνής

Ο μέλλοντας και ο αόριστος των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων (όσων δηλ. έχουν χαρακτήρα μ, ν, λ, ρ, όπως το ρήμα ἀμύνομαι που συναντήσατε στο κείμενο της Ενότητας) παρουσιάζουν ιδιομορφίες στον σχηματισμό τους.

Σχηματισμός μέλλοντα ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων

Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίζουν την οριστική του μέλλοντα από το θέμα τους και τις καταλήξεις -ῶ, -οῦμαι. Κλίνονται δηλαδή στον μέλλοντα σύμφωνα με τον ενεστώτα των συνηρημένων ρημάτων β΄ τάξης (σε -έω).

                                                                      καταλήξεις αντίστοιχων εγκλίσεων

                                                                       ενεστώτα συνηρημένων β΄ τάξης

οριστική   ε.φ.        ἀμυνῶ (ρ. ἀμύνω)                στελῶ (ρ. στέλλω)

                     μ.φ.        ἀμυνοῦμαι (ρ. ἀμύνομαι)   ὀδυροῦμαι (ρ. ὀδύρομαι)

ευκτική     ε.φ.        ἀμυνοῖμι                                στελοῖμι

                     μ.φ.        ἀμυνοίμην                            ὀδυροίμην

απαρέμφατο          ε.φ.     ἀμυνεῖν                     στελεῖν

                     μ.φ.        ἀμυνεῖσθαι                           ὀδυρεῖσθαι

μετοχή      ε.φ.         ἀμυνῶν                                 στελῶν

                                     ἀμυνοῦσα                            στελοῦσα

                                     ἀμυνοῦν                               στελοῦν

                    μ.φ.         ἀμυνούμενος                       ὀδυρούμενος

                                     ἀμυνουμένη                        ὀδυρουμένη

                                     ἀμυνούμενον                      ὀδυρούμενον

- Να γράψετε το β΄ και γ΄ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού οριστικής μέλλοντα του ρ. ἐμβάλλω.

β΄ πρόσωπο: ἐμβαλλεῖς / ἐμβαλλεῖτε

γ΄ πρόσωπο: ἐμβαλλεῖ / ἐμβαλλοῦσι

Μέλλοντας Ενεργητική Φωνή

Οριστική                Ευκτική

ἀμυνῶ                      ἀμυνοῖμι / ἀμυνοίην

ἀμυνεῖς                    ἀμυνοῖς / ἀμυνοίης

ἀμυνεῖ                      ἀμυνοῖ / ἀμυνοίη

ἀμυνοῦμεν               ἀμυνοῖμεν

ἀμυνεῖτε                   ἀμυνοῖτε

ἀμυνοῦσι(ν)             ἀμυνοῖεν

Μέλλοντας Μέση Φωνή

Οριστική                Ευκτική

ἀμυνοῦμαι                  ἀμυνοίμην        

ἀμυνεῖ/ἀμυνῇ            ἀμυνοῖο

ἀμυνεῖται                   ἀμυνοῖτο

ἀμυνούμεθα              ἀμυνοίμεθα

ἀμυνεῖσθε                  ἀμυνοῖσθε

ἀμυνοῦνται               ἀμυνοῖντο

Σχηματισμός αορίστου ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων

Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον αόριστο άσιγμο (χωρίς -σ-) σε -α, -άμην.

                αύξηση              θέμα            καταλήξεις αορίστου

ε.φ.                ἔ          -           νειμ     -           α

μ.φ.               ἐ          -           νειμ     -           άμην

Παρατηρήσεις:

Κατά τον σχηματισμό της οριστικής του αορίστου το φωνήεν που προηγείται του ένρινου ή υγρού ρηματικού χαρακτήρα μεταβάλλεται σύμφωνα με τον ακόλουθο πίνακα:

ᾰ → ᾱ (μετά από ε, ι, ρ)  π.χ. μαραίνω (θ. μαρᾰν-) →    ἐ-μάρᾱν-α

ᾰ → η                                  π.χ. φαίνω (θ. φᾰν-)     →        ἔ-φην-α

ε → ει                                 π.χ. ἀγγέλλω (θ. ἀγγελ-)  →    ἤγγειλ-α

ῐ → ῑ                                    π.χ. κρίνω (θ. κρῐν-)     →        ἔ-κρῑ ν-α

ῠ → ῡ                                  π.χ. ἀμύνω (θ. ἀμῠν-)   →       ἤμῡν-α

Σχηματισμός άλλων εγκλίσεων

υποτακτική   ε.φ.     νείμ     -           ω

                         μ.φ.    νείμ     -           ωμαι

ευκτική          ε.φ.     νείμ     -           αιμι

                         μ.φ.    νειμ     -           αίμην

προστακτική ε.φ.     νεῖμ     -           ον (β΄εν.)

                         μ.φ.    νεῖμ     -           αι (β΄εν.)

απαρέμφατο ε.φ.     νεῖμ     -           αι

                         μ.φ.    νείμ     -           ασθαι

μετοχή            ε.φ.     νείμ     -           ας

                                     νείμ    -           ασα

                                     νεῖμ    -           αν

                        μ.φ.      νειμ    -           άμενος

                                     νειμ    -           αμένη

                                     νειμ    -           άμενον

- Να συμπληρώσετε τις καταλήξεις αορίστου του ρ. στέλλω, στέλλομαι και να τονίσετε τους ρηματικούς τύπους:

Ενεργητική φωνή

            οριστική      υποτακτική ευκτική       προστακτική

α΄εν.   ἔστειλ-α         στείλ-ω           στείλ-αιμι       —

β΄εν.   ἐστειλ-ας       στειλ-ῃς          στείλ-αις        στεῖλ-ον

γ΄πλ.  ἐστειλ-αν        στείλ-ωσιν     στείλ-αιεν      στειλ-άντων ή στειλάτωσαν

                                                              (στείλειαν)

απαρέμφατο: στεῖλαι μετοχή: στείλας, στείλασα, στεῖλαν

Μέση φωνή

            οριστική      υποτακτική ευκτική       προστακτική

α΄εν.   ἐστειλ-άμην   στείλ-ωμαι    στειλ-αίμην    —

β΄εν.   ἐστείλ-ω         στείλ-ῃ           στείλ-αιο         στεῖλ-αι

γ΄πλ.  ἐστείλ-αντο    στείλ-ωνται  στείλ-αιντο     στειλ-άσθων ή στειλάσθωσαν

απαρέμφατο: στείλασθαι μετοχή: στειλάμενος, στειλαμένη, στειλάμενον

2. Η κλίση των ανώμαλων ουσιαστικών ἡ ναῦς και ἡ χείρ

Τα ουσιαστικά που μεταβάλλουν το θέμα τους σε κάποιες πτώσεις ονομάζονται μεταπλαστά. Το ουσιαστικό ἡ ναῦς (πβ. ν.ε.: ναύσταθμος, νηοπομπή) κλίνεται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση και παρουσιάζει τρία θέματα: ναυ-, νε- και νη-.

            ενικός αριθμός            πληθυντικός αριθμός

ονομ.  ἡ ναῦ-ς                               αἱ νῆ-ες

γεν.     τῆς νε-ώς                          τῶν νε-ῶν

δοτ.     τῇ νη-ί                               ταῖς ναυ-σί(ν)

αιτ.      τὴν ναῦ-ν                         τὰς ναῦ-ς

κλητ.   ὦ ναῦ                                ὦ νῆ-ες

Το ουσιαστικό ἡ χείρ (πβ. ν.ε.: χειροποίητος, χειροτεχνία) κλίνεται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση. Στη δοτική πληθ. εμφανίζει θέμα χερ-.

            ενικός αριθμός      πληθυντικός αριθμός

ονομ.  ἡ χείρ                             αἱ χεῖρες

γεν.     τῆς χειρός                    τῶν χειρῶν

δοτ.     τῇ χειρί                         ταῖς χερσί(ν)

αιτ.      τὴν χεῖρα                     τὰς χεῖρας

κλητ.   ὦ χείρ                           ὦ χεῖρες

Ασκήσεις

1. Να μεταφέρετε τους κλιτούς τύπους των παρακάτω προτάσεων στον άλλο αριθμό:

α. Ταῖς ἄλλαις ναυσὶν ἔπλεον ἐπὶ τὰς πολεμίας.

= Τῇ ἄλλῃ νηί ἔπλει ἐπὶ τήν πολεμίαν

β. Ἂν δ’ ἄρα ἀνατείναντές τινες τὰς δεξιὰς χεῖρας προσελαύνωσιν ὑμῖν, δέχεσθε φιλίως τοὺς ἄνδρας.

= Ἂν δ’ ἄρα ἀνατείνας τις τήν δεξιάν χεῖρα προσελαύνῃ σοι, δέχου φιλίως τόν ἄνδρα.

γ. Κτενῶ καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ καὶ ψήφῳ καὶ τῇ ἐμαυτοῦ χειρί, ἂν δυνατὸς ὦ, ὃς ἂν καταλύσῃ τὴν δημοκρατίαν.

= Κτενοῦμεν καί λόγοις καί ἔργοις καί ψήφοις καί ταῖς ἡμῶν αὐτῶν χερσί, ἂν δυνατοί ὦμεν, οἵ ἂν καταλύσωσι τάς δημοκρατίας.

2. Να συμπληρώσετε τους παρακάτω πίνακες με τους τύπους του αορίστου ενεργητικής και μέσης φωνής του ρ. καθαίρω:

Ενεργητική φωνή

              οριστική     υποτακτική ευκτική        προστακτική

α΄εν.     ἐκάθηρα        καθήρω          καθήραιμι        —

γ΄εν.     ἐκάθηρε(ν)    καθήρῃ           καθήραι          καθηράτω

α΄πλ.    ἐκαθήραμεν  καθήρωμεν    καθήραιμεν      —

γ΄πλ.    ἐκάθηραν       καθήρωσι       καθήραιεν      καθηράντων/καθηράτωσαν

απαρέμφατο: καθῆραι, μετοχή: καθήρας, καθήρασα, καθῆραν

Μέση φωνή

               οριστική             υποτακτική     ευκτική              προστακτική

α΄εν.      ἐκαθηράμην           καθήρωμαι      καθαθηραίμην           —

γ΄εν.      ἐκαθήρατο              καθήρηται        καθήραιτο             καθηράσθω

α΄πλ .   ἐκαθηράμεθα          καθηρώμεθα    καθηραίμεθα              —

γ΄πλ.     ἐκαθήραντο            καθήρωνται      καθήραιντο            καθηράσθων /

                                                                                                              καθηράσθωσαν

απαρέμφατο: καθήρασθαι

μετοχή: καθηράμενος, καθηραμένη, καθηράμενον

3. Να εντοπίσετε τους τύπους αορίστου β΄ του κειμένου της Ενότητας (πλην απαρεμφάτων και μετοχών) και να γράψετε το ίδιο πρόσωπο σε όλες τις εγκλίσεις του ίδιου χρόνου.

Kαὶ μέντοι καὶ Ἀρχιμήδης, Ἱέρωνι τῷ βασιλεῖ συγγενὴς ὢν καὶ φίλος, ἔγραψεν ὡς τῇ δοθείσῃ δυνάμει τὸ δοθὲν βάρος κινῆσαι δυνατόν ἐστι καὶ νεανιευσάμενος [...] εἶπεν ὡς εἰ γῆν εἶχεν ἑτέραν, ἐκίνησεν ἂν ταύτην μεταβὰς εἰς ἐκείνην. Θαυμάσαντος δὲ τοῦ Ἱέρωνος, καὶ δεηθέντος εἰς ἔργον ἐξαγαγεῖν τὸ πρόβλημα καὶ δεῖξαί τι τῶν μεγάλων κινούμενον ὑπὸ σμικρᾶς δυνάμεως, ὁλκάδα τριάρμενον τῶν βασιλικῶν πόνῳ μεγάλῳ καὶ χειρὶ πολλῇ νεωλκηθεῖσαν, ἐμβαλὼν ἀνθρώπους τε πολλοὺς καὶ τὸν συνήθη φόρτον, αὐτὸς ἄπωθεν καθήμενος, οὐ μετὰ σπουδῆς ἀλλ’ ᾐρέμα τῇ χειρὶ σείων ἀρχήν τινα πολυσπάστου, προσηγάγετο, λείως καὶ ἀπταίστως, ὥσπερ διὰ θαλάσσης ἐπιθέουσαν. Ἐκπλαγεὶς οὖν ὁ βασιλεὺς καὶ συννοήσας τῆς τέχνης τὴν δύναμιν, ἔπεισε τὸν Ἀρχιμήδην ὅπως αὐτῷ τὰ μὲν ἀμυνομένῳ τὰ δ’ ἐπιχειροῦντι μηχανήματα κατασκευάσῃ πρὸς πᾶσαν ἰδέαν πολιορκίας. Οἷς αὐτὸς μὲν οὐκ ἐχρήσατο, τοῦ βίου τὸ πλεῖστον ἀπόλεμον καὶ πανηγυρικὸν βιώσας, τότε δ’ ὑπῆρχε τοῖς Συρακοσίοις εἰς δέον ἡ παρασκευή, καὶ μετὰ τῆς παρασκευῆς ὁ δημιουργός.

Πλούταρχος, Μάρκελλος 14.12-15

                             Υποτακτική         Ευκτική           Προστακτική

εἶπεν:                   εἴπῃ                          εἴποι                    εἰπέτω

προσηγάγετο: προσαγάγηται       προσαγάγοιτο   προσαγαγέσθω

4. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τη γραμματική αναγνώρισή τους στη στήλη Β΄ και στη συνέχεια να γράψετε το α΄ ενικό οριστικής ενεστώτα κάθε ρήματος στη φωνή που βρίσκεται:

Α΄                       Β΄

1. στελεῖ            α. απαρ. μέλλ. ε.φ.

2. σφαλοῦνται β. γ΄πληθ. οριστ. μέλλ. μ.φ.

3. ἔφηναν          γ. γ΄ εν. οριστ. μέλλ. ε.φ.

4. ἀγγείλατε     δ. β΄ πληθ. προστ. αορ. ε.φ.

5. ἐκτενεῖν        ε. γ΄πληθ. οριστ. αορ. ε.φ.

Απάντηση:

1. στελεῖ = γ. γ΄ εν. οριστ. μέλλ. ε.φ. = στέλλω

2. σφαλοῦνται = β. γ΄πληθ. οριστ. μέλλ. μ.φ. = σφάλλομαι

3. ἔφηναν = ε. γ΄πληθ. οριστ. αορ. ε.φ. = φαίνω

4. ἀγγείλατε = δ. β΄ πληθ. προστ. αορ. ε.φ. = ἀγγέλλω

5. ἐκτενεῖν = α. απαρ. μέλλ. ε.φ. = ἐκτείνω

5. Αφού συμπληρώσετε τον πίνακα, θα δείτε να σχηματίζεται το γ΄ πληθ. ευκτ. μέλλ. ε.φ. του ρ. σφάλλω: = σφαλοῖεν

γ΄ πληθ. υποτ. αορ.  ε.φ. ρ. μένω. = μείνωσιν

β΄ εν. οριστ. παρακ. ε.φ. ρ. γράφω. = γέγραφας

απαρ. αορ.              ε.φ. ρ. μένω. = μεῖναι

γ΄ εν. ευκτ. μέλλ.    ε.φ. ρ. ἀγγέλλω. = ἀγγελοῖ

ονομ. εν. ουδ. μτχ. μέλλ. ε.φ. ρ. βάλλω. = βαλοῦν

β΄εν. ευκτ. αορ.      ε.φ. ρ. νέμω. = νείμαις

β΄ εν. προστ. αορ.  ε.φ. ρ. ἐφευρίσκω. = ἔφευρε

β΄ εν. υποτ. αορ.    μ.φ. ρ. κρίνομαι. = κρίνῃ