Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Λαϊκισμός

Αρκάς 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Λαϊκισμός

Λαϊκισμός: Η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι επιθυμίες και οι πεποιθήσεις των λαϊκών μαζών αποτελούν βάσιμο οδηγό πολιτικής δράσης.

Ο έπαινος και η κολακεία των αδυναμιών και των ελαττωμάτων του λαού, καθώς και η υιοθέτηση επιχειρημάτων ή θέσεων που ευχαριστούν τον λαό (και γενικότερα τους πολλούς), χωρίς όμως και να τον ωφελούν, με σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιάς του.

Λαϊκισμός – Λαϊκότητα: Οι δύο λέξεις αποτελούν τις δύο όψεις της έννοιας «λαϊκός»: την εύσημη, που είναι η λαϊκότητα, δηλαδή το γνήσιο λαϊκό στοιχείο με χαρακτηριστικά την απλότητα και τη λιτότητα, και την κακόσημη πλευρά, που είναι ο λαϊκισμός, δηλαδή το ψεύτικο, φτιαχτό λαϊκό στοιχείο, που μιμείται τη συμπεριφορά του λαού, για να την εκμεταλλευθεί (πολιτικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά κ.λπ.). Μιλούμε με θετικό πνεύμα για τη λαϊκότητα της σκέψης και της συμπεριφοράς των απλών ανθρώπων του λαού, αλλά με αρνητική χροιά για τον λαϊκισμό στην πολιτική, στα συνθήματα, στη σκέψη, στη συμπεριφορά ανθρώπων, που, χωρίς να προέρχονται από τον απλό λαό, επιζητούν να τον κολακεύουν, για να αποκομίζουν προσωπικά, πολιτικά ή άλλα οφέλη.  

Ο λαϊκισμός στην πολιτική

Αρκετά συχνά στη χώρα μας, οι πολιτικοί στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την ψήφο και τη στήριξη των πολιτών καταφεύγουν σε μια σειρά τακτικών που έχουν ως στόχο να πείσουν για την «αγνή» και «άδολη» φιλολαϊκή τους διάθεση. Πρόκειται, φυσικά, για μια καλά οργανωμένη επικοινωνιακή χειραγώγηση της κοινής γνώμης, που ωθεί τους παραπλανημένους πολίτες σε λανθασμένες πολιτικές επιλογές.

-  Ένα πρώτο ζητούμενο για τον λαϊκιστή πολιτικό είναι να δημιουργήσει στους πολίτες την εντύπωση πως είναι κι ο ίδιος μέρος του απλού λαού, με λιτό τρόπο ζωής και λαϊκή καταγωγή∙ ένας απλός άνθρωπος, με τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες ανησυχίες, όπως κι εκείνοι. Προκειμένου να το επιτύχει αυτό υιοθετεί λαϊκούς εκφραστικούς τρόπους και απλούστερες ενδυματολογικές επιλογές, ενώ για τις δημόσιες εμφανίσεις του διαλέγει χώρους που δημιουργούν ευνοϊκές συσχετίσεις στη σκέψη του πολίτη.

Εκείνο, βέβαια, που αποκρύπτει επιμελώς είναι πως στην πραγματικότητα ο ίδιος έχει πολύ μεγάλη περιουσία και, φυσικά, βλέψεις και φιλοδοξίες που θα του αποδώσουν ακόμη σημαντικότερα οικονομικά οφέλη, αλλά και ακόμη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη.

- Επόμενο και ιδιαίτερα σημαντικό βήμα για τον λαϊκιστή πολιτικό είναι η εκμετάλλευση προς όφελός του των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η πλειονότητα των πολιτών. Ξεκινά, έτσι, μια σειρά εξαγγελιών για μιαν υποτιθέμενη μελλοντική αποκατάσταση όλων των αδικιών με γενναιόδωρες παροχές -που προφανώς δεν μπορούν να υλοποιηθούν- και με νέα σωτήρια μέτρα, τα οποία -υποτίθεται- πως θα αποκαταστήσουν χρόνιες κοινωνικές και οικονομικές ανισορροπίες.

Οι υποσχέσεις αυτές, μάλιστα, εντείνονται και γίνονται ολοένα και πιο πληθωρικές, όσο πλησιάζει η εκλογική περίοδος. Χαρακτηριστικό, άλλωστε, αυτών των υποσχέσεων είναι πως παρουσιάζουν στους πολίτες την ύπαρξη μιας «εύκολης λύσης» για ποικίλα προβλήματα, την οποία οι άλλοι, οι αντίπαλοι πολιτικοί, επιχειρούν -δολίως υποτίθεται- να την αποκρύψουν.

- Συνήθης τακτική των λαϊκιστών προκειμένου να διασφαλίσουν την ψήφο ορισμένων πολιτών και των οικογενειών τους είναι να προσφέρουν ως αντάλλαγμα θέσεις εργασίας στο δημόσιο ή άλλου είδους οικονομικές εξυπηρετήσεις. Όταν, μάλιστα, διεκδικούν τη στήριξη ισχυρών παραγόντων (ΜΜΕ, εφοπλιστών, βιομηχάνων κ.λπ.) τα προσφερόμενα ανταλλάγματα αφορούν σημαντικές οικονομικές παραχωρήσεις (συμβάσεις εκτέλεσης δημόσιου έργου, διατήρηση και επαύξηση προνομίων, κάλυψη οικονομικών ατασθαλιών κ.λπ.). Δημιουργείται, έτσι, μια επονείδιστη κατάσταση που ευνοεί την αναξιοκρατία και ζημιώνει ποικιλοτρόπως το δημόσιο και την οποία ονομάζουμε πελατειακό κράτος. 

- Οι λαϊκιστές πολιτικοί συνηθίζουν, επίσης, να εκμεταλλεύονται την εύλογη αγάπη και προσήλωση των πολιτών σε έννοιες όπως είναι η πατρίδα και το έθνος. Φροντίζουν, έτσι, να παρουσιάζονται οι ίδιοι ως οι μόνοι υπερασπιστές των συμφερόντων της πατρίδας, ενώ τείνουν να κατηγορούν τους αντιπάλους τους ως όργανα ξένων συμφερόντων που επιδιώκουν την υποδούλωση ή την υποταγή της χώρας σε ξένες -οικονομικές πλέον- δυνάμεις.

Βασικό εργαλείο σε αυτή την προσπάθεια των λαϊκιστών είναι η έμμεση ή άμεση διακίνηση υποτιθέμενων πληροφοριών περί συνωμοσιών ανάμεσα στους πολιτικούς τους ανταγωνιστές και στις ξένες εκείνες δυνάμεις που επιδιώκουν τον εκμηδενισμό του ελληνικού έθνους.

Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί πως η συνεχής αυτή προσπάθεια σπίλωσης των πολιτικών αντιπάλων ενέχει ένα πολύ σημαντικό κίνδυνο∙ τη συνολική απώλεια της εμπιστοσύνης απέναντι στους πολιτικούς. Εκείνο, δηλαδή, που δεν αντιλαμβάνονται οι λαϊκιστές είναι πως με το να κατηγορούν και να υπονομεύουν διαρκώς τους αντιπάλους τους, δημιουργούν τελικά μια εντελώς αρνητική εικόνα για το σύνολο του πολιτικού κόσμου.

- Οι λαϊκιστές πέρα από την προσπάθειά τους να παρουσιάσουν τους αντιπάλους τους ως υποκινούμενους από ξένα συμφέροντα και ως εχθρούς της πατρίδας, τείνουν να χρησιμοποιούν οποιαδήποτε κατηγορία και συκοφαντική πληροφορία μοιάζει να έχει ανταπόκριση στη συνείδηση του κόσμου τη δεδομένη χρονική στιγμή. Χρησιμοποιούν, κοινώς, κάθε τρόπο και κάθε μέσο για να σπιλώσουν την υπόληψη και να μειώσουν το κύρος των πολιτικών τους αντιπάλων, μη διστάζοντας να καταφύγουν ακόμη και στη γελοιοποίησή τους.

Σε ιδιαιτέρως αποδοτικό όπλο στα χέρια των λαϊκιστών έχουν αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσω των οποίων διενεργούν έναν ανηλεή πόλεμο εντυπώσεων εις βάρος των πολιτικών τους αντιπάλων. Ευφυολογήματα, λογοπαίγνια χαμηλής ποιότητας και καυστικά σχόλια στα οποία κυριαρχεί η απλούστευση και η εθνικιστική προσέγγιση, αξιοποιούνται κατά κόρον για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης∙ κυρίως των νέων ανθρώπων που είναι περισσότερο ευεπηρέαστοι εξαιτίας της απειρίας τους και της άγνοιας των πραγματικών οικονομικών και πολιτικών συνθηκών.

- Δοθέντος ότι οι λαϊκιστές δεν έχουν στην πραγματικότητα τη δυνατότητα να υλοποιήσουν τις υπερβολικές υποσχέσεις τους, ούτε έχουν κάποιο ουσιαστικό πρόγραμμα, επιλέγουν στις ομιλίες τους απλουστευτικές προσεγγίσεις, όπου κυριαρχεί η μανιχαϊστική λογική -η θεώρηση των πραγμάτων που βασίζεται στο ζεύγος αντίθεσης καλού και κακού-, ώστε να πολώνουν και να δυναμιτίζουν το κλίμα, δημιουργώντας στους πολίτες την αίσθηση πως βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα βασικό δίλημμα∙ να επιλέξουν τους καλούς ή τους κακούς πολιτικούς.

Προκειμένου, λοιπόν, να απομακρύνουν την προσοχή των πολιτών από το ουσιαστικά ανύπαρκτο σχέδιο μελλοντικής τους δράσης κι από το γεγονός ότι δεν έχουν σαφείς απαντήσεις για το πώς θα υλοποιήσουν όσα αφειδώς υπόσχονται, οι λαϊκιστές τείνουν να δημιουργούν την αίσθηση ύπαρξης ενός κρίσιμου αδιεξόδου, στο οποίο δεν υπάρχουν άλλες επιλογές ή κινήσεις∙ υπάρχει μόνο η δική τους πρόταση και η πρόταση των κακών αντιπάλων τους.

- Οι λαϊκιστές επιδιώκουν να αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από το γεγονός ότι η οικονομική πραγματικότητα επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα. Προτιμούν τη δημιουργία κλίματος έντασης, ώστε να εκμεταλλεύονται το θυμικό των πολιτών, και να αποφεύγουν έτσι την ανάγκη να πείσουν με λογικά και σαφή επιχειρήματα για τις θέσεις τους.

Συνήθεις επιλογές τους επομένως αποτελούν η συνεχής επίκληση στο συναίσθημα, με τη δημιουργία ενός σχεδόν διχαστικού κλίματος, ο μεσσιανισμός και ο πατερναλισμός. Στο πλαίσιο του μεσσιανισμού τείνουν να παρουσιάζουν τον πολιτικό αρχηγό τους ως ένα χαρισματικό πρόσωπο το οποίο είναι σε θέση να λυτρώσει τους πολίτες από τα προβλήματά τους, χωρίς να απαιτήσει από αυτούς επώδυνες ή δύσκολες επιλογές. Ενώ, παράλληλα, υιοθετούν και μια πατερναλιστική προσέγγιση απέναντι στους ψηφοφόρους τους, τους οποίους προθυμοποιούνται να προστατεύσουν από τα δήθεν δόλια σχέδια των άλλων «κακών» πολιτικών. Προκύπτει, έτσι, μια υποτιμητική για τους πολίτες-ψηφοφόρους κατάσταση, καθώς εμφανίζονται ως τα άβουλα προστατευόμενα μέλη ενός αγαθού πολιτικού ηγέτη, που με πλήρη ανιδιοτέλεια -υποτίθεται- πως δρα αποκλειστικά για το καλό εκείνων.

- Οι λαϊκιστές θέλοντας να προσεταιριστούν όσο περισσότερους μελλοντικούς ψηφοφόρους είναι δυνατόν, υιοθετούν αδιακρίτως τα λαϊκά αιτήματα, έστω κι αν κάποια από αυτά αντιβαίνουν στην ορθή λειτουργία της πολιτείας ή είναι μεταξύ τους αντικρουόμενα. Επικροτούν τη λαϊκή στάση και συμπεριφορά, έστω κι αν εντοπίζονται σε αυτή συχνά αρνητικές εκφάνσεις που υποδηλώνουν απρέπεια και εμφανή έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας.

- Οι λαϊκιστές δεν διστάζουν, μάλιστα, να καταφύγουν και σε άκρως επικίνδυνες τακτικές, όπως είναι η ενθάρρυνση στερεοτυπικών προσεγγίσεων που υποθάλπουν τον ρατσισμό και το μίσος απέναντι στους μετανάστες, αλλά -κι ακόμη πιο πέρα- η εκμετάλλευση της φιλοπατρίας των πολιτών με εθνικιστικές κορώνες, που έχουν ως επιδίωξη τη δημιουργία εντυπώσεων για την ύπαρξη κάποιου εχθρού που επιβουλεύεται την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας.   

Επιπτώσεις του λαϊκισμού

- Ο λαϊκισμός συνιστά βασική πηγή της αναξιοκρατίας μέσω των κομματικών εξυπηρετήσεων, αλλά και της πολιτικής αναποτελεσματικότητας εφόσον εκείνοι που καλούνται να ασκήσουν την εξουσία δεν έχουν το σθένος ούτε τη διάθεση να εφαρμόσουν τις δύσκολες εκείνες πολιτικές επιλογές, που έρχονται σε αντίθεση με τις επιθυμίες του λαού. Οι λαϊκιστές πολιτικοί δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν την κομματική τους βάση και επιλέγουν έτσι την μη αντιμετώπιση των κρίσιμων ζητημάτων.

- Ο λαϊκισμός αποτελεί πολύ σημαντικό πρόβλημα για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, διότι αντί να προσέρχονται στις κάλπες σκεπτόμενοι και καλά πληροφορημένοι πολίτες, στην πραγματικότητα προσέρχονται πολίτες παραπλανημένοι από ποικίλες υποσχέσεις και πολίτες οι οποίοι έχουν υποστεί μιαν έντονα διχαστική προεκλογική περίοδο, όπου η έμφαση είχε δοθεί, όχι στη σαφή ενημέρωση και πολιτική ανάλυση, αλλά στη συνθηματολογία και στη διέγερση έντονων συναισθημάτων (φιλοπατρία, αντιπαλότητα για τους υποτιθέμενους εσωτερικούς «εχθρούς» της πατρίδας, προσδοκία «εύκολης» επίλυσης όλων των προβλημάτων κ.λπ.).  

- Το γεγονός ότι οι πολίτες χειραγωγούνται και παρασύρονται από τους δημαγωγούς, αν και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο πόσο έχουν ταλαιπωρηθεί από τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής πολιτείας, φανερώνει ωστόσο και μια υπαρκτή τάση μέρους των πολιτών να αποφύγουν την ανάληψη ευθυνών για τη μέχρι τώρα πορεία της χώρας. Οι πολίτες αναζητούν και επιθυμούν τις εύκολες λύσεις που τους υπόσχονται οι λαϊκιστές, ακριβώς επειδή γνωρίζουν πως το ελληνικό κράτος έχει για χρόνια υποπέσει σε σημαντικά ολισθήματα ευνοιοκρατίας και κακοδιαχείρισης με αποτέλεσμα να απαιτούνται πλέον σημαντικές και δύσκολες αποφάσεις για την επαναφορά του σ’ έναν ορθολογιστικό και αποτελεσματικό τρόπο λειτουργίας.

- Οι λαϊκιστές πολιτικοί, που προεκλογικά έχουν δώσει πλήθος υποσχέσεων, βρίσκονται μετεκλογικά αντιμέτωποι με τη συνειδητοποίηση πως δεν είναι σε θέση να τις εκπληρώσουν, προκαλώντας αντιδράσεις στους πολίτες και επιτείνοντας τελικά ακόμη περισσότερο τη δυσπιστία τους απέναντι στον πολιτικό κόσμο.

Άλλωστε, πολύ συχνά οι λαϊκιστές δίνουν παρόμοιες υποσχέσεις ακόμη και σε ομάδες πολιτών που έχουν αντικρουόμενες μεταξύ τους επιδιώξεις, με αποτέλεσμα να μην είναι εκ των πραγμάτων εφικτή η υλοποίηση ανάλογων υποσχέσεων.

- Ο λαϊκισμός δημιουργεί τελείως περιττές εντάσεις ανάμεσα στους πολίτες, χωρίζοντάς τους σε παρατάξεις και εξάπτοντας το φανατισμό, τη στιγμή που η πραγματικότητα της πολιτικής κατάστασης παρουσιάζει απλώς το χειρότερο πρόσωπό της. Ρουσφέτια, προσωπικές εξυπηρετήσεις, αναποτελεσματικότητα, ανεδαφικές υποσχέσεις, κενολογία, απουσία προγράμματος και εν τέλει αδιέξοδες πολιτικές που αφήνουν άλυτα τα καίρια προβλήματα της ελληνικής οικονομίας.

Λαϊκισμός στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

Τα ΜΜΕ ως ιδιωτικές -στην πλειοψηφία τους- επιχειρήσεις αποσκοπούν στην προσέλκυση όσο γίνεται μεγαλύτερου κοινού προκειμένου να διασφαλίσουν τα αναγκαία διαφημιστικά έσοδα. Στην προσπάθειά τους αυτή έχουν διαπιστώσει πως ο μέσος τηλεθεατής -για τα τηλεοπτικά κανάλια- ή αναγνώστης -για τον περιοδικό τύπο- αρέσκεται σε θεάματα και θέματα εύκολης κατανάλωσης, ενώ αποφεύγει τις πιο ποιοτικές και άρα πιο απαιτητικές παραγωγές. Η τάση αυτή του κοινού έχει ως αποτέλεσμα να οδηγεί τα ΜΜΕ στην υιοθέτηση ανάλογου προγραμματισμού.

- Τα τηλεοπτικά ψυχαγωγικά προγράμματα απευθύνονται επομένως σ’ ένα ελάχιστα απαιτητικό κοινό και διακρίνονται για τη χαμηλή τους ποιότητα. Εύκολο χιούμορ και ανώδυνα θέματα ή επιλογές που εξάπτουν με διαφορετικό τρόπο το ενδιαφέρον του κοινού, όπως είναι η ωμή βία και ο ερωτισμός. Στην ίδια λαϊκιστική προσέγγιση κινούνται και εκπομπές που ασχολούνται με την ιδιωτική ζωή διάσημων ή εφήμερα δημοφιλών προσώπων.

Τα ΜΜΕ αδιαφορούν σαφώς για την ανάγκη διαπαιδαγώγησης του κοινού, αφού έχουν ήδη διαπιστώσει πως οι δύσκολες ποιοτικές εκπομπές δεν βρίσκουν την αναμενόμενη απήχηση. Επιλέγουν, έτσι, σταθερά να καλύπτουν τις κατώτερες επιθυμίες του κοινού (αδιακρισία, βία, ερωτισμός) με προγράμματα εύκολου εντυπωσιασμού.

- Αντίστοιχη είναι βέβαια η τακτική που ακολουθείται και στον ενημερωτικό τομέα, όπου είναι σαφές πως το κοινό δεν ενδιαφέρεται για εκτενείς και σε βάθος αναλύσεις των κοινωνικοπολιτικών καταστάσεων. Επιλέγεται, αντιθέτως, μια επιφανειακή παρουσίαση των βασικότερων γεγονότων, με ιδιαίτερη έμφαση σε οικονομικά ή ερωτικά σκάνδαλα, αλλά και σε εικόνες που τρέπουν τον ανθρώπινο πόνο (πρόσφυγες, θύματα πολέμου κ.λπ.) σε εμπορικά εκμεταλλεύσιμο προϊόν.

- Τα ΜΜΕ εκμεταλλεύονται, συνάμα, κάθε άλλη διαφαινόμενη τάση του κοινού. Προκύπτει, κατ’ αυτό τον τρόπο, μια αυξανόμενη τάση παρουσίασης με μειωτικό τρόπο των πολιτικών προσώπων, για να καλυφθεί η σχετική αγανάκτηση των πολιτών∙ μια έμμονη παρέκκλιση προς το χυδαίο και τη χαμηλή αισθητική, ώστε να αισθάνονται ακόμη και οι άνθρωποι μηδαμινής παιδείας πως τα ΜΜΕ βρίσκονται σε κοινό με αυτούς επίπεδο∙ μια έντονα φιλολαϊκή ρητορική από την πλευρά ορισμένων δημοσιογράφων, ώστε οι οικονομικά ασθενείς πολίτες να αισθάνονται πως οι δημοσιογράφοι αυτοί ταυτίζονται και συμπάσχουν με τα προβλήματά τους.

Λαϊκισμός στην Τέχνη

Η εμπορευματοποίηση της τέχνης σε όλες τις πιθανές της εκφάνσεις (λογοτεχνία, μουσική, κινηματογράφος, θέατρο κ.λπ.) έχει επιφέρει μια εμφανή έκπτωση στην ποιότητα των παραγόμενων έργων, προκειμένου αυτά να είναι αρεστά στο ευρύ κοινό. Όταν, επομένως, γίνεται λόγος περί λαϊκισμού στην τέχνη, ό,τι στηλιτεύεται είναι αυτή ακριβώς η διάθεση να προσαρμοστεί η τέχνη στα γούστα και στις αρέσκειες ενός πολυπληθούς κοινού∙ επιδίωξη που οδηγεί σε έργα πολύ χαμηλής ποιότητας και αισθητικής.

Η τέχνη που αποτελούσε πάντοτε τον χώρο έκφρασης των πλέον υψηλών ιδανικών∙ τον χώρο όπου το εύπεπτο και το κοινότοπο δεν είχαν καμία θέση, τρέπεται σταδιακά σ’ έναν αναμεταδότη των απλοϊκών συγκινήσεων που τέρπουν το ευρύ κοινό, αποβάλλοντας οτιδήποτε θα μπορούσε να δυσκολέψει ή να φανεί απαιτητικό. Με γνώμονα, λοιπόν, το κέρδος, η τέχνη κατεβαίνει στο επίπεδο του μέσου αγοραστή, γίνεται προσιτή και δεν εγείρει πια καμία αξίωση να δοκιμάσει, να ερεθίσει και να ανυψώσει τις πνευματικές ανησυχίες και τη σκέψη του κοινού.  

Λαϊκισμός στην εκπαίδευση

Το φαινόμενο του λαϊκισμού είναι ευρύτατο, καθώς εμφανίζεται σε πολλές πτυχές της κοινωνικής ζωής των πολιτών, επιφέροντας παντού ποικίλες αρνητικές συνέπειες. Ορατός είναι ο λαϊκισμός και στο χώρο της εκπαίδευσης, και «υπηρετείται» τόσο από τους σχεδιαστές του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και από αρκετούς εκπαιδευτικούς.

Ο λαϊκισμός εδώ λαμβάνει τη μορφή μιας επιζήμιας προσπάθειας να κερδηθεί η εύνοια των μαθητών μέσω της εκμηδένισης των απαιτήσεων του εκπαιδευτικού έργου. Καθηγητές που δεν θέλουν να κουράζουν τους εαυτούς τους υιοθετούν την τακτική αυτή χαρίζοντας υψηλούς βαθμούς, μειώνοντας κατά πολύ την εξεταστέα ύλη και αποφεύγοντας την ανάθεση εργασιών στους μαθητές. Με τον τρόπο αυτό οι λαϊκιστές καθηγητές θεωρούν πως γίνονται αρεστοί στους μαθητές και πως γλιτώνουν έτσι οποιαδήποτε σύγκρουση θα μπορούσε να επιφέρει η αίσθηση πίεσης, αν απαιτούσαν, ως όφειλαν, συνέπεια και εργατικότητα από τη μεριά τους. Στην πραγματικότητα, βέβαια, η τακτική αυτή οδηγεί στην περαιτέρω υποβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης στα δημόσια σχολεία, υπονομεύοντας κατά πολύ την παιδεία των νέων.

Αντιστοίχως, όταν η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας καταφεύγει σε εξαγγελίες για την κατάργηση των εξετάσεων, για τη μείωση της ύλης και για την εν γένει ελάφρυνση των μαθητικών υποχρεώσεων, εκείνο που επιδιώκει δεν είναι σαφώς η βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου, αλλά η εύνοια των μαθητών και τον γονιών προς το κυβερνών κόμμα. Είναι, άλλωστε, προφανές πως οι ανισότητες του εκπαιδευτικού συστήματος (ακριβά ιδιωτικά σχολεία, φροντιστήρια, πολλαπλές ευκαιρίες στα αστικά κέντρα, δυσκολίες πρόσβασης στα ακριτικά μέρη κ.λπ.), που προκαλούν ανομοιογένεια στις μαθητικές επιδόσεις, το Υπουργείο αδυνατεί να τις αντιμετωπίσει. Επομένως, η όποια μείωση στην ύλη ή στις εξετάσεις, αποτελεί μια οικονομικά εύκολη υπόσχεση, που δεν μπορεί όμως να θεραπεύσει τα ουσιώδη προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λιγότερο ευνοημένοι μαθητές.

Τρόποι αντιμετώπισης του λαϊκισμού

- Έλεγχος της πολιτικής εξουσίας. Ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση του λαϊκισμού είναι η υιοθέτηση ενός αυστηρού συστήματος λογοδοσίας, με βάση το οποίο οι πολιτικοί θα ελέγχονται για κάθε τους πράξη ή παράλειψη κατά τη διάρκεια της πολιτικής τους δράσης. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να υπάρχει συστηματικός έλεγχος της οικονομικής κατάστασης των ίδιων και των οικείων τους, και απόδοση ευθυνών σε περίπτωση αθέμιτου και αδικαιολόγητου πλουτισμού. Αντιστοίχως, θα πρέπει να ελέγχονται οι αποφάσεις που θέτουν σε εφαρμογή, προκειμένου να διαπιστώνεται αν μεταξύ αυτών υπάρχουν και φωτογραφικές διατάξεις για να ευνοηθούν ορισμένα πρόσωπα, εταιρείες ή ομάδες ανθρώπων.

Όσο οι πολιτικοί έχουν τη δυνατότητα να ευνοούν χωρίς έλεγχο πρόσωπα της επιλογής τους, τόσο θα παρατείνεται η αναξιοκρατία και το πελατειακό κράτος.

- Ενίσχυση της κριτικής σκέψης των πολιτών μέσω της παιδείας. Η ευθύνη για τη διαιώνιση του λαϊκισμού βαρύνει σαφώς και τους πολίτες, οι οποίοι σπεύδουν κάθε φορά να στηρίξουν με την ψήφο τους εκείνους τους πολιτικούς που δίνουν τις περισσότερες και πιο «ευχάριστες» υποσχέσεις. Πρόκειται για μια τάση που υποδηλώνει την έλλειψη ωριμότητας του εκλογικού σώματος, όπως και την γενικευμένη απροθυμία των πολιτών να αναλάβουν ευθύνες για τα κακώς κείμενα της πολιτείας.

Είναι σαφές, άλλωστε, πως οι πολίτες εκείνοι που εν γνώσει τους διεκδικούν με πλάγιους και αναξιοκρατικούς τρόπους την ανάδειξή τους ή την επαγγελματική και οικονομική τους διασφάλιση εις βάρος συμπολιτών τους που είναι μεν ικανότεροι, αλλά δεν έχουν αντίστοιχες πολιτικές γνωριμίες, δεν μπορούν να αξιώνουν βελτίωση της κατάστασης, από τη στιγμή που είναι και οι ίδιοι μέρος του προβλήματος.

Αποτελεί, άρα, καίριο έργο του εκπαιδευτικού συστήματος να προσφέρει στους νέους τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται και να κρίνουν την πραγματικότητα μένοντας ανεπηρέαστοι από τις συναισθηματικές εντάσεις και τις ανεδαφικές υποσχέσεις του λαϊκισμού. Η σε βάθος μελέτη των ιστορικών δεδομένων, η διερεύνηση οικονομικών ζητημάτων και φυσικά η ψύχραιμη αντιπαράθεση της πραγματικότητας με τις στο παρελθόν δοθείσες υποσχέσεις, μπορεί να αποκαλύψει στους νέους την απόσταση ανάμεσα στις ωραιοποιημένες ομιλίες των πολιτικών και στην μετεκλογική πραγματικότητα.

Συνάμα, βέβαια, οι νέοι θα πρέπει να αντιληφθούν την απολύτως σημαντική έννοια της αξιοκρατίας, ώστε να μην καταδέχονται ούτε για τους ίδιους, μα ούτε και για τους οικείους τους, λαϊκιστικές εξυπηρετήσεις, που έχουν ως μόνο στόχο τη χειραγώγησή τους, και οι οποίες καθίστανται εν τέλει επιζήμιες για το κοινωνικό σύνολο.

- Παροχή αξιόπιστης ενημέρωσης από τα ΜΜΕ. Ελεγκτικοί μηχανισμοί απαιτούνται και για τον έλεγχο των ΜΜΕ, ώστε να εκτελούν με ευσυνειδησία και πληρότητα το έργο που έχουν αναλάβει. Αν οι πολίτες αντιληφθούν πως τα ΜΜΕ παρέχουν σωστή και έγκυρη ενημέρωση, θα μπορέσει να αποκατασταθεί εκείνη η σχέση εμπιστοσύνης που έχει προ πολλού διαρραγεί.

Τα ΜΜΕ έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν δριμύτατο έλεγχο του λαϊκισμού, εφόσον πολύ εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί η κενολογία των πολιτικών που καταφεύγουν σε αυτόν, όπως φυσικά και η αδυναμία τους να εκπληρώσουν όσα υποσχέθηκαν στους πολίτες. Ενώ, παράλληλα, η με πληρότητα ενημέρωση των πολιτών θα τους καταστήσει σαφώς πιο επιφυλακτικούς απέναντι στους πολιτικούς εκείνους που υπόσχονται βελτιώσεις και επιτεύξεις που έρχονται σε καταφανή αντίθεση με την οικονομική πραγματικότητα.

- Επιβράβευση εκείνων των πολιτικών που έχουν αρχές και σέβονται τους πολίτες. Η παρατεινόμενη παρουσία του λαϊκισμού στην πολιτική ζωή της χώρας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι πολιτικοί διαπιστώνουν πως συνιστά μια αποδοτική για την ανέλιξή τους μέθοδο. Αν, ωστόσο, οι πολίτες έπαυαν να στηρίζουν με την ψήφο τους εκείνους τους πολιτικούς που ακολουθούν την αναχρονιστική και προσβλητική αυτή μέθοδο, τότε ο λαϊκισμός θα έχανε την τωρινή του κυριαρχία στα πολιτικά πράγματα.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να επιβραβεύονται μόνο οι πολιτικοί εκείνοι που διατηρούν μια ειλικρινή στάση απέναντι στους πολίτες, και το αποδεικνύουν αυτό όχι με τα λόγια τους, αλλά με τις πράξεις και την πολιτική τους δράση.