Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πόλεμος και Ειρήνη

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πόλεμος και Ειρήνη  

Πόλεμος: Η ένοπλη σύρραξη ανάμεσα σε κράτη ή μεταξύ ομάδων εντός του ίδιου κράτους. Ο πόλεμος διακρίνεται ανάλογα με το σκοπό διεξαγωγής και την έκταση που λαμβάνει σε επιθετικό - κατακτητικό, αμυντικό - εθνικοαπελευθερωτικό, εμφύλιο, παγκόσμιο, τοπικό, θρησκευτικό, ολοκληρωτικό (για την ολοκληρωτική εξόντωση του αντιπάλου),. Μπορεί, συνάμα, να λάβει κι άλλες επιμέρους διακρίσεις ανάλογα με τον τρόπο διεξαγωγής του. Έχουμε, έτσι, πόλεμο κατά ξηρά, κατά θάλασσα, από αέρος, αστραπιαίο (με ταχύτητα και συνδυασμένη δράση αρμάτων, πυροβολικού και αεροπορίας), χημικό (με χημικά όπλα), βιολογικό (με βιολογικά όπλα), ατομικό – πυρηνικό. 

Ως έγκλημα πολέμου ορίζουμε κάθε πράξη που αντιβαίνει προς το Δίκαιο του Πολέμου∙ ειδικότερα, κάθε παραβίαση των κανόνων μεταχειρίσεως των αιχμαλώτων πολέμου, καθώς και οι δολοφονίες, κακοποιήσεις, εκτοπίσεις ή διώξεις (πολιτικές, φυλετικές, θρησκευτικές) του άμαχου πληθυσμού είτε κατά την έναρξη είτε κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ως Ψυχρό Πόλεμο ορίζουμε τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε δύο πλευρές που χαρακτηρίζεται από αντιπαλότητα σε όλα τα επίπεδα, χωρίς όμως να παίρνει τη μορφή της ευθείας σύγκρουσης. Παράδειγμα ψυχρού πολέμου αποτέλεσε ο παλαιότερος πολιτικός, στρατιωτικός, εξοπλιστικός και οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ των Η.Π.Α. και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων τους.

Τρομοκρατία: Η συστηματική χρήση βίας (δολοφονίες, βομβιστικές ενέργειες, απειλές για καταστροφές, αεροπειρατείες) εκ μέρους ομάδων, οργανώσεων, μειονοτήτων, ακόμη και στρατών ή μυστικών υπηρεσιών, με στόχο να τρομοκρατήσουν λαούς, κυβερνήσεις ή πολιτικούς αντιπάλους, προκειμένου να επιτύχουν τους πολιτικούς τους στόχους.

Ειρήνη: Η κατάσταση κατά την οποία δεν υπάρχουν εχθροπραξίες, συγκρούσεις ή αναταραχές μεταξύ κρατών ή στο εσωτερικό ενός κράτους.

Κοινωνική ειρήνη: Η κατάσταση κατά την οποία απουσιάζουν οι αναταραχές και οι συγκρούσεις ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες ενός κράτους.

Εργασιακή ειρήνη: Η απουσία συγκρούσεων ανάμεσα στους εργαζομένους και τους εργοδότες.

Τα οφέλη της ειρήνης

Η επικράτηση της ειρήνης ωφελεί τους πολίτες και τις κοινωνίες σε κάθε πιθανό επίπεδο, εφόσον διασφαλίζει τις αναγκαίες συνθήκες για την ατομική και συλλογική πρόοδο και ευημερία. Ειδικότερα:

Διαφύλαξη της δημοκρατίας. Η ειρήνη επιτρέπει στις πολιτείες να λειτουργούν κατά τρόπο ομαλό, χωρίς να υπάρχουν οι εντάσεις εκείνες που θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να συζητούν τα τυχόν προβλήματα στο πλαίσιο ενός διαρκούς δημοκρατικού διαλόγου, αποφεύγοντας τη μισαλλοδοξία και τις εμπάθειες. Τα δικαιώματα των πολιτών γίνονται -ή τουλάχιστον υπάρχουν οι προϋποθέσεις ώστε να γίνουν- σεβαστά και οι διάφορες πολιτικές απόψεις βρίσκουν δημοκρατικά την εκπροσώπησή τους.

Οικονομική πρόοδος. Βασικό στοιχείο της ειρηνικής περιόδου είναι η απρόσκοπτη οικονομική δράση των πολιτών και των κρατών. Η παραγωγική και εμπορική διαδικασία που κρίνονται απολύτως αναγκαίες τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την τροφοδοσία των κρατών μπορούν να πραγματοποιηθούν ανεμπόδιστα, επιτρέποντας έτσι την παράλληλη συνέχιση όλων των λοιπών οικονομικών δράσεων για τη διασφάλιση της οικονομικής ευμάρειας.

Πρόοδος σε πολιτισμικό επίπεδο. Η επικράτηση της ειρήνης προσφέρει τη δυνατότητα προόδου σε όλες τις πτυχές της πνευματικής και καλλιτεχνικής δράσης, εφόσον οι πολίτες μπορούν να μορφώνονται, να σπουδάζουν και να ασχολούνται με τις επιστήμες διασφαλίζοντας τη γενικότερη πολιτισμική εξέλιξη της κοινωνίας. Εφικτή καθίσταται, συνάμα, κι η διακρατική επικοινωνία και συνεργασία σε ζητήματα πολιτισμικού ενδιαφέροντος ενισχύοντας αφενός τις δυνατότητες της επιστημονικής έρευνας και επιτρέποντας αφετέρου τη βαθύτερη γνωριμία μεταξύ των διαφόρων λαών.

Πρόοδος σε ατομικό επίπεδο. Κάθε πολίτης έχει στο ευνοϊκό πλαίσιο της ειρηνικής διαβίωσης την ευκαιρία να επιδιώξει την πλήρη προσωπική του ανάπτυξη, καθώς και την ελεύθερη δράση σε κάθε τομέα της επαγγελματικής και προσωπικής του ζωής. Προκύπτει, έτσι, ένα θετικό κλίμα που ευνοεί παράλληλα την αρμονική συνύπαρξη των πολιτών σε κοινωνικό επίπεδο και την αγαστή μεταξύ τους συνεργασία.

Λόγοι για τους οποίους καθίσταται δύσκολη η διαρκής διατήρηση της ειρήνης     

Παρά το γεγονός ότι -σε ό,τι μας αφορά- στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπάρχουν πολεμικές συγκρούσεις και παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο στον τομέα της διακρατικής συνεργασίας, η ειρήνη δεν αποτελεί δεδομένη κατάσταση σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και σήμερα εκτυλίσσονται πολεμικές διενέξεις σε διάφορα σημεία της Ασίας και της Αφρικής, ενώ δεν παύει να παρατηρείται και η εμπλοκή δυτικών κρατών σ’ αυτές τις διενέξεις, αφήνοντας πάντοτε ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας αιφνίδιας επιδείνωσης της κατάστασης με την ανεξέλεγκτη επέκταση των πολεμικών συγκρούσεων και την παράλληλη συμμετοχή πολλών κρατών.   

Οι λόγοι για τους οποίους δεν επιτυγχάνεται η επικράτηση της ειρήνης διαφοροποιούνται ανάλογα με την περίπτωση και εκτείνονται από την προσπάθεια διασφάλισης ζωτικού χώρου για τη δημιουργία εθνικού κράτους μέχρι τη συνεχή ένταση ανάμεσα σε τοπικούς πληθυσμούς διαφορετικής θρησκευτικής τοποθέτησης. Πέρα, πάντως, από τους επιμέρους αυτούς λόγους υπάρχουν κι εκείνοι οι παράγοντες που λειτουργούν υπονομευτικά για τη διατήρηση της ειρήνης σε ευρύτερη κλίμακα. Ειδικότερα:

- Η έντονα παρεμβατική πολιτική των ισχυρών δυνάμεων. Κράτη υψηλής οικονομικής και στρατιωτικής ανάπτυξης, όπως είναι οι Η.Π.Α. και η Ρωσία, έχουν την τάση να παρεμβαίνουν στα εσωτερικά λιγότερο ισχυρών κρατών προκειμένου να ελέγχουν όσο πληρέστερα γίνεται τις διεθνείς εξελίξεις και να βρίσκονται σε ευνοϊκότερη θέση έναντι των ανταγωνιστικών τους δυνάμεων. Όπως είναι, όμως, εύλογο, τέτοιους είδους παρεμβατικές πολιτικές προκαλούν δυσαρέσκεια στα μικρότερης δύναμης κράτη, τα οποία ενδέχεται ανά πάσα στιγμή να θελήσουν να αντεκδικηθούν για τις καταπιέσεις και τον έλεγχο που υπομένουν.

Ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής βαρύνονται με πολλαπλές παρεμβάσεις σε άλλα κράτη -είτε εμφανείς είτε παρασκηνιακές-, που αποσκοπούσαν σε ποικίλες επιδιώξεις, όπως για παράδειγμα την εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών, την αξιοποίηση συγκεκριμένων γεωγραφικών θέσεων για στρατιωτικούς λόγους, τη στήριξη φίλιων κυβερνήσεων, την ανατροπή κυβερνήσεων που δεν συμμορφώνονταν με τις δικές τους αξιώσεις κ.ά.

- Ο εθνικιστικός και θρησκευτικός φανατισμός. Ο φανατισμός είτε προκύπτει από τις δημαγωγίες πολιτικών που επιχειρούν να εκμεταλλευτούν τα πατριωτικά αισθήματα των πολιτών είτε είναι απόρροια μιας κακώς εννοούμενης θρησκευτικής αγωγής που ενισχύει τη μισαλλοδοξία, προκαλεί περιττές εντάσεις και υπονομεύει τις προσπάθειες ειρήνευσης.

- Η συνεχιζόμενη ανισοκατανομή του παγκόσμιου πλούτου. Η βάθυνση των ανισοτήτων που φέρνει τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα σε δεινή οικονομική θέση, τη στιγμή ακριβώς που οι οικονομικά ισχυροί απολαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερη ευμάρεια, δημιουργεί εν δυνάμει επικίνδυνα ρήγματα ακόμη και στο εσωτερικό εύπορων πολιτειών. Οι φτωχότεροι πολίτες παύουν να αισθάνονται οργανικό μέλος των χωρών τους κι αναζητούν διέξοδο στη μετανάστευση ή στρέφονται σε εθνικιστικά κόμματα ζητώντας -μάταια- απάντηση στην οικονομική τους απελπισία.

Η ίδια ανισοκατανομή, άλλωστε, που καταδικάζει ολόκληρα κράτη σε οικονομικό μαρασμό και συνεχή εξάρτηση από τα ισχυρότερα, προετοιμάζει το έδαφος μελλοντικών εντάσεων κι ενισχύει φαινόμενα τρομοκρατίας. Η αδιαφορία των ισχυρών εξωθεί μέλη των φτωχότερων κρατών σε ακραίες επιλογές βίας, προκειμένου να καταστήσουν αισθητή την αντίδρασή τους στον υπέρμετρο πλουτισμό των λίγων εις βάρος των πολλών.

- Η έμφαση που δίνεται στα προγράμματα εξοπλισμού. Στο πλαίσιο του ανταγωνισμού -σε κάθε πιθανό επίπεδο- τα κράτη προχωρούν σε συνεχείς εξοπλισμούς, εξασφαλίζοντας ολοένα και πιο φονικά οπλικά συστήματα, γεγονός που προκαλεί ανησυχία για τις συνέπειες μιας γενικευμένης πολεμικής αναμέτρησης.

Άλλωστε, ενώ θα περίμενε κανείς πως η εμπειρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου θα είχε ωθήσει τις κυβερνήσεις στην υιοθέτηση μιας συλλογικής πολιτικής αφοπλισμού, η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Κάθε κράτος αφιερώνει σημαντικό τμήμα του προϋπολογισμού του για τη διασφάλιση και δημιουργία όπλων, πιστεύοντας πως ο φόβος θα λειτουργήσει ως το αντικίνητρο εκείνο που θα αποτρέψει επιθετικές κινήσεις δυνητικών αντιπάλων.

- Οι μνήμες παλαιότερων εχθροτήτων. Σε πολλές περιπτώσεις οι λαοί έχουν την τάση να διατηρούν ασίγαστη τη μνήμη προγενέστερων πολεμικών αναμετρήσεων ή εντάσεων, δυσχεραίνοντας έτσι την όποια προσπάθεια ειρηνικής συνύπαρξης. Σε αυτό συντείνουν συχνά λαϊκιστές πολιτικοί, οι οποίοι εκμεταλλεύονται κάθε πιθανό τρόπο για να ενισχύσουν ή να προκαλέσουν εθνικιστικά συναισθήματα στους πολίτες.

Πώς μπορεί να διαφυλαχτεί η ειρήνη

Η προσπάθεια διασφάλισης της ειρήνης σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μια σχεδόν ανέφικτη επιδίωξη, εφόσον τα κράτη και οι εθνικές οντότητες δεν έχουν την προθυμία να προβούν σε υποχωρήσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανταγωνισμοί και τα αντικρουόμενα συμφέροντά τους. Εντούτοις, αυτό δεν καθιστά μάταια ή χωρίς ουσία την προσπάθεια διαφύλαξης της ειρήνης, τουναντίον της προσδίδει μεγαλύτερη αξία, καθώς μέσω αυτής μπορεί να αποτραπεί μια ενδεχόμενη γενίκευση των φιλοπόλεμων τάσεων.

- Ενεργή και αμερόληπτη στάση των διεθνών οργανισμών. Η ειρήνη μεταξύ των επιμέρους κρατών είναι ζήτημα που αφορά συνολικά τη διεθνή κοινότητα∙ δεν θα πρέπει, όμως, οι διεθνείς οργανισμοί να παρεμβαίνουν στις διακρατικές εντάσεις επιλεκτικά και μόνο όταν εξυπηρετούνται συγκεκριμένα συμφέροντα, διότι έτσι υπονομεύεται το κύρος και η αποτελεσματικότητά τους. Έχει παρατηρηθεί, άλλωστε, πως σε πολλές περιπτώσεις κι ενώ η παρέμβασή τους θα μπορούσε να αποτρέψει εξαιρετικά δυσμενείς καταστάσεις, έχουν επιλέξει την αδράνεια προκειμένου να μην δυσαρεστήσουν κάποιο από τα ισχυρά μέλη τους.

Οι διεθνείς οργανισμοί, επομένως, και ιδίως ο ΟΗΕ, θα πρέπει να επιχειρούν την επίλυση των διακρατικών εντάσεων με αμεροληψία και σταθερότητα, χωρίς να επιδεικνύουν ανοχή στις παρεκκλίσεις συγκεκριμένων κρατών. Μια τέτοια στάση σταθερής πολιτικής θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη στην αντικειμενικότητα του οργανισμού και θα καταστήσει σαφώς πιο αποτελεσματικές τις παρεμβάσεις του.

- Προσπάθεια απάλειψης ή περιορισμού των ανισοτήτων. Ένα σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της ειρήνης είναι η εκκίνηση εκείνου του σχεδιασμού που θα επιφέρει μια σταδιακή εξισορρόπηση στην κατανομή των ωφελειών του παγκόσμιου πλούτου και των διάφορων τεχνολογικών εξελίξεων. Αποτελεί, άλλωστε, προφανές δεδομένο πως προκειμένου να εκλείψουν οι κοινωνικές, αλλά και οι διακρατικές εντάσεις θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ριζικά τα γενεσιουργά αίτια. Έτσι,  θα πρέπει να γίνει έγκαιρα σαφές πως η διαρκής αύξηση του χάσματος ανάμεσα στους εύπορους και τους οικονομικά ασθενείς, δεν μπορεί παρά να προκαλεί έντονα και βίαια ξεσπάσματα.

- Τήρηση συναινετικής πολιτικής αφοπλισμού. Οι επιμέρους κυβερνήσεις οφείλουν να αντιληφθούν και να αποδεχτούν τους κινδύνους που εμπεριέχει η συνεχής εξοπλιστική τακτική τους. Ιδίως, μάλιστα, σε ό,τι αφορά τα όπλα μαζικής καταστροφής, όπως είναι τα πυρηνικά, δεν μπορεί να γίνεται αποδεκτή καμία στάση ανοχής για τη συνέχιση των αντίστοιχων προγραμμάτων έρευνας και κατασκευής. Όσο κρίσιμη κι αν θεωρούν ορισμένα κράτη την ενίσχυση του στρατού τους με όπλα σύγχρονης τεχνολογίας, δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η κατοχή όπλων ικανών να αφανίσουν ολόκληρες πόλεις και να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή σε ολόκληρο τον πλανήτη.

- Πολύπλευρη συνεργασία μεταξύ των κρατών. Τα κράτη που έχουν μεταξύ τους ιστορικές διαφορές, θα πρέπει να προχωρούν σε πολύπτυχες συνεργασίες τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτιστικό επίπεδο προκειμένου να ενισχύουν στους πολίτες τους το αίσθημα της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Μέσω των συνεργασιών αυτών, άλλωστε, θα εμπεδώνεται πληρέστερα η έννοια της κοινά επωφελούς συνύπαρξης, ώστε να δίνεται ένα σημαντικό κίνητρο στους πολίτες να λησμονούν τις εντάσεις του παρελθόντος και να εκτιμούν τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν στο μέλλον.

- Κλίμα σεβασμού των πολιτιστικών και θρησκευτικών διαφορών. Κάθε πολιτεία οφείλει να καλλιεργεί στους πολίτες της ένα θετικό κλίμα αποδοχής της διαφορετικότητας, προκειμένου να περιορίζονται οι εντάσεις που προκύπτουν από την αδυναμία ορισμένων πολιτών να σεβαστούν τις θρησκευτικές ή άλλες ιδιαιτερότητες των άλλων χωρών. Η έμφαση θα πρέπει να δίνεται στην εύρεση των σημείων επαφής και όχι στα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν τις επιμέρους εθνότητες και θρησκείες.

- Προσεκτική προσέγγιση των εθνικών θεμάτων από τα Μ.Μ.Ε. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οφείλουν να παρουσιάζουν με προσοχή εκείνα τα ζητήματα που ενδέχεται να ωθήσουν τους πολίτες σε εθνικιστικές επιλογές και να αποφεύγουν την ατεκμηρίωτα αρνητική προβολή άλλων κρατών και ιδίως εκείνων με τα οποία η χώρα είχε αντιμετωπίσει στο παρελθόν προβλήματα.

Ενώ, με παρόμοια προσοχή θα πρέπει να γίνεται και ο χειρισμός θρησκευτικών ζητημάτων, προκειμένου να αποφεύγεται η πρόκληση αρνητικών συναισθημάτων για τις εθνότητες εκείνες που έχουν διαφορετικό θρησκευτικό προσανατολισμό.

- Έμφαση στην ανθρωπιστική παιδεία. Η αγωγή των νέων θα πρέπει να βασίζεται στην ανθρωπιστική παιδεία προκειμένου να διαμορφώσουν μια βαθιά θετική στάση απέναντι σε ό,τι αφορά το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ιδιαίτερη αξία της ανθρώπινης ζωής. Οι νέοι καλούνται να αντιμετωπίζουν με ανεκτικότητα κάθε πολιτισμική ή θρησκευτική διαφορετικότητα και παράλληλα να έχουν ουσιαστικό σεβασμό για την παράδοση και την ιστορική πορεία κάθε λαού.

Καίριο ζητούμενο, συνάμα, είναι να κατανοούν οι νέοι την αξία της με σεβασμό προσέγγισης όλων των ανθρώπων στο πλαίσιο ενός υγιούς οικουμενισμού, με την παράλληλη απόρριψη του εθνικισμού και του ρατσισμού.

Οι αρνητικές επιπτώσεις του πολέμου

Μια πολεμική σύγκρουση, ανεξάρτητα από τις ειδικότερες επιδιώξεις της, επιφέρει καταστροφικές και οδυνηρές συνέπειες στις εμπλεκόμενες παρατάξεις. Ακόμη, άλλωστε, και για την πλευρά που πιθανώς θα επικρατήσει της αναμέτρησης, οι συνέπειες ξεπερνούν πολλές φορές τα όποια οφέλη του πολέμου. Ειδικότερα:

- Απώλειες ανθρώπων. Η πλέον επώδυνη επίπτωση ενός πολέμου είναι σαφώς το γεγονός ότι στο πλαίσιό του χάνονται πολλές ανθρώπινες ζωές∙ απώλεια που δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία υλική καταστροφή και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από κανένα υλικό κέρδος.

- Κοινωνική αποδιοργάνωση. Οι συνθήκες του πολέμου, με τις ανθρώπινες απώλειες, την οικονομική δυσπραγία, τις υλικές καταστροφές και τη δυσκολία τροφοδοσίας, δημιουργούν μια κατάσταση χάους που φέρνει στην επιφάνεια τις χειρότερες πτυχές του ανθρώπινου χαρακτήρα. Οι πολίτες στρέφονται συχνά ο ένας εναντίον του άλλου ή εξωθούνται κατά χιλιάδες στη μετανάστευση προκειμένου να διασφαλίσουν μια ευκαιρία επιβίωσης.

Η κοινωνία αδυνατεί να λειτουργήσει ομαλά, τα φαινόμενα βίας αποτελούν μια καθημερινή πραγματικότητα και οι δημοκρατικοί θεσμοί καταρρέουν.

- Υλικές καταστροφές και οικονομική κατάρρευση. Ο πόλεμος χαρακτηρίζεται για τις πολλαπλές καταστροφές των υποδομών της χώρας, αλλά και για το γεγονός ότι καθιστά ανενεργές τις παραγωγικές της δυνάμεις. Άμεσο αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η έλλειψη σε όλες τις τροφές, που επιτείνει την ήδη επιβαρυμένη ψυχολογική κατάσταση των πολιτών.