Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Μεσσιανισμός

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Μεσσιανισμός

Μεσσιανισμός: η πίστη των Εβραίων στη μελλοντική έλευση του Μεσσία, ο οποίος θα έσωζε τον εβραϊκό λαό. Κατ’ επέκταση η πίστη στον μελλοντικό ερχομό ενός μεσσία και γενικότερα ενός σωτήρα (λ.χ. στο πολιτικό ή εθνικό επίπεδο), δηλαδή σε ένα πρόσωπο με εξαιρετικές ικανότητες (χαρισματικό ηγέτη), το οποίο και θα λυτρώσει τον λαό ή το έθνος από τα προβλήματά του.

Ο μεσσιανισμός ως νοοτροπία χαρακτηρίζει περισσότερο τους ανθρώπους εκείνους που ζουν σε ανελεύθερες ή θεοκρατικές κοινωνίες, που δεν ενθαρρύνουν την ανάπτυξη ελεύθερου πνεύματος στους πολίτες∙ πνεύματος που θα τους επέτρεπε να αποδεσμευτούν από τη μοιρολατρική αντιμετώπιση της ζωής και να διεκδικήσουν πιο αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ακολουθούμενης πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, η ανησυχητική πτυχή του ζητήματος είναι πως πλέον παρατηρείται η εμφάνιση μιας ανάλογης νοοτροπίας ακόμη και σε δημοκρατικές πολιτείες, οι οποίες θα έπρεπε -λογικά- να γαλουχούν πολίτες με διαρκές και ενεργό ενδιαφέρον για τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα∙ πολίτες με αυξημένη πίστη στην αξία της προσωπικής τους συμμετοχής, και φυσικά πολίτες που δεν θα είχαν την ψευδαίσθηση πως το κράτος οφείλει να περιμένει και να προσδοκά ένα χαρισματικό ηγέτη για να λύσει τα όποια του προβλήματα.

Αίτια εμφάνισης του μεσσιανισμού

- Ο μεσσιανισμός συνδέεται κυρίως με τα ανελεύθερα ή θεοκρατικά καθεστώτα, τα οποία στην προσπάθειά τους να κάμψουν τις όποιες διαθέσεις αμφισβήτησης της εξουσίας, επιχειρούν να παρουσιάσουν τον εκάστοτε ηγέτη ως μοναδικά χαρισματικό ή εκλεκτό. Σε τέτοιου είδους καθεστώτα, ωστόσο, είναι ευκολότερη η ανάλογη χειραγώγηση των πολιτών, καθώς οι ελευθερίες είναι περιορισμένες και δεν δίνεται βήμα έκφρασης στις αντιτιθέμενες φωνές. Ενώ, η έλλειψη δημοκρατικής εμπειρίας, επιτρέπει την απρόσκοπτη αξιοποίηση κάθε πιθανού μηχανισμού προπαγάνδας, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα αντίδρασης από τη μεριά των πολιτών.

- Στις δημοκρατικές κοινωνίες, ωστόσο, η εμφάνιση του μεσσιανισμού συνδέεται με την ολοένα ενισχυόμενη τάση των πολιτών να μη συμμετέχουν ενεργά στις δημοκρατικές διαδικασίες, αφού σταδιακά έχουν χάσει την εμπιστοσύνη στη δυνατότητά τους να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις και επιλογές. Οι πολίτες απογοητευμένοι από τη διαιώνιση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, τείνουν να υιοθετούν μια μοιρολατρική στάση απέναντι στην πραγματικότητα που τους καθιστά παθητικούς και πειθήνιους δέκτες κάθε νέας εξέλιξης.

- Αντιστοίχως, η παρατεταμένη κρίση σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, οδηγεί τους πολίτες σε μια απορριπτική στάση απέναντι στις υπάρχουσες και ήδη δοκιμασμένες πολιτικές δυνάμεις. Οι πολίτες αρχίζουν, δηλαδή, να πιστεύουν πως οι παλαιοί πολιτικοί δεν έχουν την ικανότητα, τις γνώσεις ή τη θέληση να επιλύσουν τα χρόνια προβλήματα, και στρέφονται έτσι προς νέα πρόσωπα, στα οποία εναποθέτουν όλες τους τις ελπίδες για την ύπαρξη μιας θεαματικής βελτίωσης. Παραγνωρίζοντας, βέβαια, το γεγονός πως χωρίς την ενεργή συμμετοχή και αποφασιστικότητα των ίδιων των πολιτών δεν μπορεί να προκύψει καμία «θαυματουργή» ή ανέλπιστη βελτίωση του οικονομικού κλίματος.

- Η απουσία ουσιαστικής παιδείας και η διαβρωτική μαζοποίηση έχουν οδηγήσει στη δημιουργία μιας μεγάλης ομάδας πολιτών που αδυνατούν να κατανοήσουν τη δύναμη που έχουν τα μέλη μιας κοινωνίας στον επηρεασμό και στη διαμόρφωση κάθε νέας πολιτικής εξέλιξης. Πρόκειται για πολίτες που περιμένουν επί της ουσίας κάποιον άλλον να τους υποδείξει ποιες θα πρέπει να είναι οι απόψεις τους και η στάση τους απέναντι στα πράγματα, χωρίς οι ίδιοι να είναι ικανοί να σχηματίσουν κατά τρόπο αυτόνομο μια άποψη για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση. Τέτοιου είδους πολίτες είναι, εύλογα, εύκολο να καθοδηγηθούν προς μιας συγκεκριμένη πολιτική θέση, και ακόμη πιο εύκολο να εξωθηθούν στην ειδωλοποίηση και στην αποθέωση ενός πολιτικού προσώπου, το οποίο θα έχει υποτιθέμενα την ικανότητα να επιλύσει κάθε πιθανό πρόβλημα της χώρας.

- Οι πολίτες παρακολουθώντας τις τοπικές, αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις, τείνουν να σχηματίσουν την εντύπωση πως όλες οι αλλαγές κι όλες οι δημιουργούμενες συνθήκες προκύπτουν βάσει κάποιου «κρυφού» σχεδιασμού από τα ισχυρά κράτη, τα οποία ενορχηστρώνουν κάθε πολιτική κίνηση και απόφαση των μικρότερων κρατών. Τους δημιουργείται, έτσι, η αίσθηση πως η δική τους δράση και η δική τους αντίληψη είναι χωρίς αξία, εφόσον όλα είναι ήδη αποφασισμένα και προκαθορισμένα. Αίσθηση που βυθίζει σε ακόμη μεγαλύτερη μοιρολατρία τους πολίτες και τους απογυμνώνει από κάθε διάθεση ουσιαστικής συμμετοχής στα πολιτικά δρώμενα του τόπου τους.

Συνέπειες του μεσσιανισμού

- Ο μεσσιανισμός αποτελεί σημαντικό πλήγμα για τη δημοκρατία, εφόσον ωθεί τους πολίτες στην άκριτη αποδοχή των υποσχέσεων -όσο υπερβολικές κι αν είναι αυτές- και των θέσεων που παρουσιάζει ένα πολιτικό πρόσωπο -ο ηγέτης μιας πολιτικής παράταξης-, με άμεσο αποτέλεσμα την εν λευκώ παραχώρηση της εξουσίας σε λαϊκιστές και δημαγωγούς. Οι πολίτες παραπλανούνται από τις τεχνικές του λαϊκισμού και πείθονται πως το εκάστοτε πολιτικό πρόσωπο είναι ο χαρισματικός εκείνος ηγέτης που θα επιλύσει διαμιάς τα χρόνια προβλήματα της χώρας, χωρίς καμία παραχώρηση σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα και τις απαιτήσεις του λαού.

- Ο μεσσιανισμός οδηγεί στη δημιουργία κλίματος διαρκούς ανασφάλειας, στο πλαίσιο του οποίου οι πολίτες αισθάνονται αδύναμοι και ευάλωτοι, εφόσον θεωρούν πως οι ίδιοι δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τα πολιτικά δεδομένα, και πως όλα εξαρτώνται από τις αποφάσεις και τη δράση ενός και μόνο προσώπου. Οι πολίτες οδηγούνται, έτσι, στη μαζοποίηση και στη δραστική υποτίμηση της αξίας; που έχει στην πραγματικότητα η δική τους δράση και αντίληψη.

- Ο μεσσιανισμός οδηγεί τους πολίτες σε μια τελείως λανθασμένη εντύπωση πως είναι παράλληλα αδύναμοι και ανεύθυνοι. Οι πολίτες, δηλαδή, θεωρούν, όχι μόνο, πως δεν μπορούν επί της ουσίας να αλλάξουν τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της χώρας, μα και συνάμα πως οι ίδιοι δεν έχουν καμία ευθύνη για τη διαιώνιση των προβλημάτων του κράτους. Πρόκειται, βέβαια, για μια πολλαπλώς επιζήμια κατάσταση, εφόσον αφενός εξωθεί τους πολίτες στην αδιαφορία, και τους καθιστά έτσι άβουλα υποχείρια, κι αφετέρου διότι τους απαλλάσσει από την τόσο αναγκαία αίσθηση ευθύνης, για τη σωστή λειτουργία της δημοκρατίας.

- Ο μεσσιανισμός οδηγεί τους πολιτικούς στο να υποτιμούν ολοένα και περισσότερο την αντίληψη των πολιτών, εφόσον διαπιστώνουν πως κάθε πολίτης είναι έτοιμος να αποθεώσει ένα πολιτικό πρόσωπο, αν η παρουσίαση και η προώθησή του γίνει με τον κατάλληλο τρόπο. Οι περισσότεροι πολίτες, άλλωστε, έχουν κουραστεί με τα συνεχή προβλήματα κι είναι πρόθυμοι έτσι να εθελοτυφλήσουν απέναντι στην πραγματικότητα, αν βρεθεί ένας πολιτικός να τους υποσχεθεί εύκολες και άμεσες λύσεις∙ έστω κι αν με μια πιο ψύχραιμη θεώρηση θα μπορούσαν να αντιληφθούν το ανυπόστατο των υποσχέσεων.

- Ο μεσσιανισμός τρέπει τους πολίτες σε φανατικούς οπαδούς του υποτιθέμενα χαρισματικού ηγέτη∙ σε οπαδούς έτοιμους να αποδεχτούν και να στηρίξουν οποιαδήποτε απόφασή του, έστω κι αν είναι καταφανώς λανθασμένη. Τους αποστερεί, επομένως, από την κριτική εκείνη θεώρηση της πραγματικότητας που επιτρέπει την ψύχραιμη και ρεαλιστική αποτίμηση των εκάστοτε συνθηκών. Κι ακόμη περισσότερο, τους αποστερεί από την κρίσιμη συνειδητοποίηση πως οι όποιες καίριες αλλαγές δεν επιτυγχάνονται χάρη στην αποφασιστικότητα και τη χαρισματική φύση του ενός, αλλά χάρη στη συλλογική προσπάθεια ενός ολόκληρου λαού που είναι πρόθυμος να τροποποιήσει συμπεριφορές του παρελθόντος και να αποδεχτεί νέους τρόπους λειτουργίας, προκειμένου το κράτος να είναι ικανό να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις μιας νέας πραγματικότητας.

Τρόποι αντιμετώπισης του μεσσιανισμού

- Οι πολίτες οφείλουν να αντιληφθούν πως σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπου οι αποφάσεις και οι συνέπειες αυτών αφορούν όλα τα μέλη της πολιτείας, οι επιζητούμενες λύσεις μπορούν να προκύψουν μόνο ως αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας και ευθύνης. Η προσδοκία πως ένας και μόνο άνθρωπος θα μπορέσει να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων, είναι προφανώς αβάσιμη και δεν λαμβάνει υπόψη της το πλήθος των επιμέρους αλλαγών που πρέπει να επιτευχθούν, ώστε να προκύψει η δραστική μεταστροφή των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών που θα επιτρέψουν τη γενικότερη βελτίωση της λειτουργίας του κράτους.

- Αποτελεί καίρια ευθύνη των φορέων εκπαίδευσης να αποτινάξουν από τους νέους ανθρώπους τις μοιρολατρικές αντιλήψεις και να τους εμφυσήσουν την εμπιστοσύνη στη δύναμη και στην αξία των δημοκρατικών διαδικασιών και της συλλογικής προσπάθειας.

Κάθε νέος πολίτης, άλλωστε, θα πρέπει να είναι σε θέση να αποτιμά και να κρίνει τα δεδομένα της πολιτικής πραγματικότητας, ώστε να μην παρασύρεται από τους δημαγωγούς και από τα τεχνάσματα του λαϊκισμού.

- Θα πρέπει, συνάμα, να ενθαρρύνεται έγκαιρα η ενεργή συμμετοχή των νέων ανθρώπων στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, προκειμένου να αντιλαμβάνονται την ιδιαίτερη αξία που έχει η προσωπική τους θέση και δράση. Μια τέτοια δημοκρατική διαπαιδαγώγηση θα προφυλάσσει τους νέους από το ενδεχόμενο να υποτιμήσουν τη σημασία της προσωπικής τους άποψης και, φυσικά, από το ενδεχόμενο να αποδεχτούν τη μοιρολατρική θεώρηση του μεσσιανισμού.

- Οι δημοσιογράφοι οφείλουν να επισημαίνουν στους πολίτες τα φαινόμενα λαϊκισμού, όπως και το ανυπόστατο των πολιτικών υποσχέσεων, προκειμένου οι πολίτες να συνειδητοποιούν έγκαιρα τις απόπειρες χειραγώγησής τους.