Έκθεση Α΄ Λυκείου: Προσπάθειες ορισμού του χιούμορ

Αρκάς 

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Προσπάθειες ορισμού του χιούμορ

Το χιούμορ υπήρξε αντικείμενο μελέτης ήδη από την εποχή της αρχαιότητας και μάλιστα από πολλές και διαφορετικές απόψεις. Είναι θέμα που δεν απασχολεί μόνο τους κωμικούς, οι οποίοι λόγω επαγγέλματος οφείλουν να γνωρίζουν τι προκαλεί γέλιο για να το εκμεταλλευτούν στην επινόηση νέων αστείων και κωμικών καταστάσεων. Φιλόσοφοι, γλωσσολόγοι, ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι θεωρούσαν ανέκαθεν το κωμικό ως σημαντικό αντικείμενο έρευνας.

Όσοι κατά καιρούς επιχείρησαν να ορίσουν το χιούμορ το προσδιορίζουν ως «πνευματώδη αστεϊσμό», «εύθυμη διάθεση που εκδηλώνεται με άκακη ειρωνεία και προκαλεί στους άλλους διασκέδαση ή ευχάριστη διάθεση» ή «οτιδήποτε αστείο και ό,τι προκαλεί γέλιο». Το χιούμορ, σύμφωνα με ερευνητές, αποτελεί «ζωτικό στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης» και είναι ένα «ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ανθρωπότητας».

Οι ψυχολόγοι της εξέλιξης πιστεύουν ότι προτού φθάσουμε στο γέλιο ξεκινήσαμε από το χαμόγελο, μια μυϊκή έκφραση του προσώπου που αρχικά ήταν μια πολύ βασική μορφή επικοινωνίας, με την οποία τα άτομα έδειχναν την πρόθεσή τους να συνεργαστούν με κάποιον άλλον. Φυσικά αυτό παραμένει και σήμερα, με το χαμόγελο να σημαίνει ενθάρρυνση του άλλου, να δίνει το πράσινο φως στην επικοινωνία. Γελώντας μαζί με κάποιον άλλον, οι πρόγονοί μας έδειχναν τις ειλικρινείς προθέσεις τους, έκαναν συμμαχίες και οριοθετούσαν τη μορφή της σχέσης τους. Το γέλιο είναι μια αρχέγονη κραυγή, που εκφράζει συναίσθημα και μεταβιβάζει στους άλλους την πληροφορία της ευχάριστης συναισθηματικής κατάστασης αυτού που γελάει. Πρόκειται, λοιπόν, για μια ηθελημένη μορφή επικοινωνίας σε μη λεκτικό επίπεδο.

Σύμφωνα με ειδικούς η αίσθηση του χιούμορ δεν είναι παρά μια μορφή δημιουργικής ανακάλυψης, το αναπάντεχο πέρασμα σε μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία. Κάθε φορά που κάνουμε κάποια διανοητική ανακάλυψη, όπως όταν λύνουμε ένα γρίφο, όταν αναγνωρίζουμε έναν φίλο που συναντάμε τυχαία, ή συνειδητοποιούμε ότι έχουμε στην τσέπη μας τον πρώτο αριθμό του λαχείου, έχουμε πάντα το ίδιο συναίσθημα: μια ευχάριστη διέγερση που μοιάζει τόσο πολύ με το γαργαλητό, ώστε μερικές φορές μας κάνει να σπαρταράμε στα γέλια.

Όταν λέμε για κάποιον ότι έχει αίσθηση του χιούμορ, αυτό σημαίνει πως το συγκεκριμένο άτομο έχει την ικανότητα να βιώνει το χιούμορ. Αυτή, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι μια αρετή που τη μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι, αν και το πόσο χιουμοριστικό μπορεί να είναι κάτι για τον καθένα προσωπικά εξαρτάται από διάφορους παράγοντες: τη γεωγραφική θέση, τον πολιτισμό, την ωριμότητα, το μορφωτικό επίπεδο, το θέμα και το περιεχόμενο του αστείου συμβάντος.

Έλ. Ξενή. (2008). Το χιούμορ στο γλωσσικό μάθημα. Πρακτικά 10ου Συνεδρίου Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου, από το διαδίκτυο (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Ποια εξελικτική διαδικασία, σύμφωνα με το κείμενο, οδήγησε το ανθρώπινο είδος στο γέλιο; (60-80 λέξεις)

Σύμφωνα με την άποψη που εκφράζουν οι ψυχολόγοι της εξέλιξης προτού οι άνθρωποι φτάσουν στο γέλιο ξεκίνησαν από το χαμόγελο, τη μυϊκή αυτή έκφραση του προσώπου, που αρχικά αποτελούσε μια βασική μορφή επικοινωνίας. Με το χαμόγελο τα άτομα εξέφραζαν την πρόθεσή τους να συνεργαστούν με κάποιον άλλον, όπως, άλλωστε, συμβαίνει ακόμη και σήμερα. Οι πρόγονοί μας, μάλιστα, γελώντας μαζί με κάποιον εκδήλωναν την ειλικρίνεια των προθέσεών τους, έκαναν μαζί του συμμαχίες και προσδιόριζαν εν γένει τη μορφή της μεταξύ τους σχέσης. Το γέλιο αποτελούσε, λοιπόν, μια ηθελημένη μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας και αποτελούσε τότε, όπως και τώρα, μια σαφή δήλωση της ευχάριστης συναισθηματικής κατάστασης που βιώνει εκείνος που γελάει.

Α1. Πώς ορίζεται, σύμφωνα με το κείμενο, η «αίσθηση του χιούμορ»; (60-80 λέξεις)

Σύμφωνα με το κείμενο έχουν επιχειρηθεί κατά καιρούς διάφοροι ορισμοί του χιούμορ, το οποίο προσδιορίζεται ως «πνευματώδης αστεϊσμός», αλλά και ως μια «εύθυμη διάθεση που εκδηλώνεται με άκακη ειρωνεία και προκαλεί στους άλλους διασκέδαση ή ευχάριστη διάθεση». Μια πιο απλή προσέγγιση, μάλιστα, το ορίζει ως «οτιδήποτε αστείο και ό,τι προκαλεί γέλιο», ενώ από την πλευρά των ειδικών θεωρείται πως η αίσθηση του χιούμορ είναι μια μορφή δημιουργικής ανακάλυψης∙ το ιδιαίτερο εκείνο αίσθημα που βιώνει το άτομο όταν περνά αναπάντεχα σε μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία.

Α1. Ποιες είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για το χιούμορ; (60-80 λέξεις)

Το χιούμορ, σύμφωνα με ερευνητές, αποτελεί στοιχείο ζωτικής σημασίας για τους ανθρώπους και είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρωπότητας. Ενώ, όπως επισημαίνεται από ψυχολόγους της εξέλιξης, η πορεία προς αυτό ξεκίνησε από το χαμόγελο, που αποτελούσε αρχικά μια ένδειξη εύνοιας και πρόθεσης συνεργασίας με το άλλο άτομο. Οι ειδική, μάλιστα, επεξηγούν πως το χιούμορ αποτελεί επί της ουσίας μια μορφή δημιουργικής ανακάλυψης, το αιφνίδιο, δηλαδή, πέρασμα σ’ έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο θέασης και αντίληψης της πραγματικότητας. Η αίσθηση του χιούμορ υπάρχει, βέβαια, σε όλους τους ανθρώπους, αλλά το τι θεωρεί ο καθένας χιουμοριστικό επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες που σχετίζονται τόσο με την προσωπικότητα του ατόμου όσο και με τον τόπο στον οποίο ζει.

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου (Οι ψυχολόγοι... επίπεδο) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Οι ψυχολόγοι της εξέλιξης πιστεύουν ότι προτού φθάσουμε στο γέλιο ξεκινήσαμε από το χαμόγελο, μια μυϊκή έκφραση του προσώπου που αρχικά ήταν μια πολύ βασική μορφή επικοινωνίας, με την οποία τα άτομα έδειχναν την πρόθεσή τους να συνεργαστούν με κάποιον άλλον.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Φυσικά αυτό παραμένει και σήμερα, με το χαμόγελο να σημαίνει ενθάρρυνση του άλλου, να δίνει το πράσινο φως στην επικοινωνία. Γελώντας μαζί με κάποιον άλλον, οι πρόγονοί μας έδειχναν τις ειλικρινείς προθέσεις τους, έκαναν συμμαχίες και οριοθετούσαν τη μορφή της σχέσης τους. Το γέλιο είναι μια αρχέγονη κραυγή, που εκφράζει συναίσθημα και μεταβιβάζει στους άλλους την πληροφορία της ευχάριστης συναισθηματικής κατάστασης αυτού που γελάει. Κατακλείδα: Πρόκειται, λοιπόν, για μια ηθελημένη μορφή επικοινωνίας σε μη λεκτικό επίπεδο.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του κειμένου.

- Το χιούμορ αντικείμενο μελέτης από την εποχή της αρχαιότητας μέχρι και σήμερα.

- Ορισμοί του χιούμορ.

- Η εξελικτική πορεία που οδήγησε στο χιούμορ.  

- Χιούμορ είναι το απρόσμενο πέρασμα σε μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία.

- Η αίσθηση του χιούμορ είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: ευχάριστη διάθεση, χαμόγελο, γέλιο, μορφή επικοινωνίας, αίσθηση του χιούμορ.

Τα άτομα που έχουν καλλιεργήσει την αίσθηση του χιούμορ γίνονται συνήθως αποδεκτά με ιδιαίτερα θετικό τρόπο, μιας και κατορθώνουν να δημιουργούν ευχάριστη διάθεση στους ανθρώπους γύρω τους και τείνουν να αντιμετωπίζουν με χαμόγελο τις περισσότερες καταστάσεις. Το χιούμορ, βέβαια, αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας ιδιαίτερα απαιτητική, διότι δεν είναι πάντοτε εύκολο να χρησιμοποιηθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να φέρει το γέλιο χωρίς να θίξει ή να ενοχλήσει τους αποδέκτες του. Υπάρχει, δηλαδή, πάντοτε το ενδεχόμενο κάποιος από τους παρόντες να το εκλάβει αρνητικά και να παρεξηγήσει τις προθέσεις εκείνου που καταφεύγει στο χιούμορ.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: αστείων και κωμικών καταστάσεων, εύθυμη διάθεση, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, ευχάριστης συναισθηματικής κατάστασης, μοιράζονται.

Το χιούμορ επιτρέπει στους ανθρώπους να μοιραστούν την εύθυμη διάθεσή τους αξιοποιώντας αστείες και κωμικές καταστάσεις της κοινωνικής και πολιτικής καθημερινότητας. Αποτελεί, συνήθως, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ανθρώπων που αντικρίζουν πιο αισιόδοξα τη ζωή και φροντίζουν μέσω αυτού να εκφράζουν την ευχάριστη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Το έξυπνο χιούμορ, μάλιστα, κάνει τους ανθρώπους να γελούν και παράλληλα να αντικρίζουν την πραγματικότητα γύρω τους μ’ έναν απρόσμενο ως εκείνη τη στιγμή τρόπο.

Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας το αντώνυμο καθεμιάς από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: αστείων, άκακη, έδειχναν, διαφορετική, ευχάριστη.

- Η κατάσταση είναι εξαιρετικά σοβαρή και δεν αφήνει περιθώρια για προχειρότητες και αμέλειες.

- Η συμπεριφορά του απέναντι στους συμμαθητές του ήταν κακή κι αυτό προβλημάτιζε πολύ τους γονείς του.

- Τα μέλη της κυβέρνησης κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια για ν’ αποκρύψουν τις οικονομικές ατασθαλίες του υπουργού.

- Η στάση του απέναντι στο θέμα ήταν όμοια με αυτή του αδερφού του∙ γεγονός αναμενόμενο, αφού στα περισσότερα ζητήματα αντιδρά όπως κι εκείνος.

- Τα γεγονότα πήραν γρήγορα μια εξαιρετικά δυσάρεστη τροπή.

Β2. Να επισημάνετε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις/φράσεις του κειμένου χρησιμοποιούνται με κυριολεκτική / δηλωτική και ποιες με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία:

1. «το χιούμορ […] αποτελεί ζωτικό στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης»

= Μεταφορική

2. «μια μυϊκή έκφραση του προσώπου»

= Κυριολεκτική

3. «το […] πέρασμα σε μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία»

= Μεταφορική

Β2. Να επισημάνετε τρεις λέξεις/φράσεις του κειμένου με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία.

- να δίνει το πράσινο φως στην επικοινωνία

- πέρασμα σε μια εντελώς διαφορετική οπτική γωνία

- το μορφωτικό επίπεδο

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός / δηλωτικός ή μεταφορικός / συνυποδηλωτικός;

Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός.

Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας σύντομο μεταφορικό / συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

Ανιχνεύοντας τις απαρχές του γέλιου και την έννοια του χιούμορ.