Κωνσταντίνος Καβάφης «Οι Tέσσαρες Tοίχοι της Kάμαράς μου»

Κωνσταντίνος Καβάφης «Οι Tέσσαρες Tοίχοι της Kάμαράς μου»

............................................

Το ξέρω που ’ναι όλα φτωχικά,

και που τους έπρεπαν στολίδια άλλα

τους φίλους μου, πλέον αρχοντικά

και περισσότερα, και πιο μεγάλα.

Αλλά αυτά τα λόγια τι θα πουν;

Έχουν οι τοίχοι μου πιο καλούς τρόπους·

και για τα δώρα μου δεν μ’ αγαπούν.

Εκείνοι δεν ομοιάζουν τους ανθρώπους.

Έπειτα ξέρουν μόνο μια στιγμή

πως θα κρατήσουνε τα πράγματά μου

κ’ εμένα. Οι χαρές μου κ’ οι καημοί

και κάθε τι που έχω εδώ χάμου

γρήγορα θα περάσουν. Οι γεροί

τοίχοι για τέτοια δώρ’ αδιαφορούνε.

Είναι μακρόβιοι κι απ’ την μικρή

ζωή μου τίποτε δεν απαιτούνε.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο φιλοσοφικής υφής αυτό ποίημα που ανήκει στα Κρυμμένα του, πραγματεύεται το θέμα της ματαιότητας που διακρίνει την απόκτηση και πρόσκτηση περιττών υλικών αγαθών. Το προσωρινό της ανθρώπινης ύπαρξης ακυρώνει -ή τουλάχιστον θα έπρεπε να ακυρώνει- οποιαδήποτε διάθεση υλισμού, εφόσον δεν είναι διόλου δεδομένη η διάρκεια της ζωής για να την επιβαρύνει κανείς με ανώφελο άγχος και έγνοιες, κι ιδίως για πράγματα που δεν έχουν τίποτε το ουσιαστικό να προσφέρουν.

«Στο χειρόγραφο το ποίημα είναι διαγραμμένο από τον Καβάφη, ο οποίος όμως δεν το κατέστρεψε ολότελα. Σώζεται ακέφαλο, αλλά η ταύτισή του με τον μαρτυρημένο τίτλο είναι ασφαλής.» Γ. Π. Σαββίδης

Το ξέρω που ’ναι όλα φτωχικά,

και που τους έπρεπαν στολίδια άλλα

τους φίλους μου, πλέον αρχοντικά

και περισσότερα, και πιο μεγάλα.

Το ποιητικό υποκείμενο παρατηρώντας το χώρο του σπιτιού του αναγνωρίζει πως όλα είναι φτωχικά και πως δεν υπάρχει η πολυτέλεια εκείνη που θα ταίριαζε στους φίλους του που έρχονται να τον επισκεφτούν. Αντιλαμβάνεται πως θα έπρεπε ο χώρος να κοσμείται με περισσότερα, πιο μεγάλα και πιο αρχοντικά στολίδια, ώστε να είναι αρκετά ευπρεπής και αντάξιος για τους εκλεκτούς του φίλους.

Αλλά αυτά τα λόγια τι θα πουν;

Έχουν οι τοίχοι μου πιο καλούς τρόπους∙

και για τα δώρα μου δεν μ’ αγαπούν.

Εκείνοι δεν ομοιάζουν τους ανθρώπους.

Ωστόσο, αμέσως μόλις κάνει αυτές τις σκέψεις, θέτει ο ίδιος στον εαυτό του τον αρμόζοντα αντίλογο. Τι σημαίνουν, αναρωτιέται, όλα αυτά που σκέφτεται σε σχέση με την απουσία πολυτέλειας στο σπίτι του. Τι αξία μπορεί να έχει ο πολυτελής διάκοσμος σε σχέση με το πώς τον βλέπουν οι φίλοι του; Διότι, αν οι φίλοι του δίνουν μεγαλύτερη σημασία στα στολίδια του χώρου και στον εντυπωσιακό διάκοσμο, τότε οι τοίχοι του σπιτιού του έχουν πολύ καλύτερους τρόπους, αφού αδιαφορούν για τα όποια δώρα θα μπορούσε να τους προσφέρει ο ποιητής. Οι τοίχοι του δεν τον αγαπούν για τα δώρα που θα μπορούσε να τους δώσει και για τα στολίδια με τα οποία θα μπορούσε να τους κοσμήσει∙ οι τοίχοι δεν μοιάζουν με τους ανθρώπους.

Μόνο οι άνθρωποι τηρούν μια τόσο επιφανειακή στάση απέναντι στα πράγματα, αφού μόνο αυτοί ενδιαφέρονται περισσότερο για τα υλικά αγαθά και την εικόνα απ’ ό,τι για την ουσία και τις πραγματικές ποιότητες των συνανθρώπων τους.

Έπειτα ξέρουν μόνο μια στιγμή

πως θα κρατήσουνε τα πράγματά μου

κ’ εμένα. Οι χαρές μου κ’ οι καημοί

και κάθε τι που έχω εδώ χάμου

γρήγορα θα περάσουν.

Οι τοίχοι, άλλωστε, γνωρίζουν και αποδέχονται το πιο ουσιώδες∙ την προσωρινότητα κάθε στοιχείου που σχετίζεται με τους ανθρώπους. Οι τοίχοι αντιλαμβάνονται πως τόσο οι άνθρωποι όσο και τα πράγματά τους διαρκούν ελάχιστα, οπότε γι’ αυτούς τόσο τα στολίδια με τα οποία θα τους κοσμούσε τυχόν ο ποιητής, όσο και ο ίδιος ο ποιητής αποτελούν κάτι το τελείως παροδικό. Οι τοίχοι γνωρίζουν, συνάμα, πως τα συναισθήματα του ποιητή, όπως και τα πράγματα που αποτελούν την περιουσία του, θα χαθούν γρήγορα. Δεν ενδιαφέρονται οπότε για τις χαρές και τους καημούς του, αφού ως καταστάσεις απολύτως προσωρινές, έχουν ελάχιστη σημασία για εκείνους που είναι προορισμένοι να υπάρξουν για πολύ περισσότερο.

Αν, λοιπόν, αναλογιστεί κανείς το πόσο παροδική είναι η ζωή κάθε ανθρώπου, μπορεί να κατανοήσει και το πόσο ανούσιο είναι το αν θα έχει πολλά ή λίγα υλικά αγαθά. Κι ακόμη περισσότερο γίνεται αντιληπτό το πόσο παράδοξο είναι να κρίνουν οι άνθρωποι την αξία των συνανθρώπων τους με βάση τα περιουσιακά τους στοιχεία, ενώ θα έπρεπε να αναζητούν στους άλλους πρωτίστως τις ηθικές και πνευματικές τους ποιότητες.

Οι γεροί

τοίχοι για τέτοια δώρ’ αδιαφορούνε.

Είναι μακρόβιοι κι απ’ την μικρή

ζωή μου τίποτε δεν απαιτούνε.

Οι τοίχοι, λοιπόν, εύλογα αδιαφορούν για τα υλικά δώρα του ποιητή και για τον πολυτελή διάκοσμο με τον οποίο θα μπορούσε πιθανώς να τους κοσμήσει, αφού έχουν πλήρη επίγνωση της προσωρινότητας των θνητών. Οι μακρόβιοι τοίχοι αντιμετωπίζουν με αδιαφορία τους ανθρώπους και δεν απαιτούν τίποτε από αυτούς και την ολιγόχρονη ζωή τους.

Η συνειδητοποίηση της παροδικότητας των ανθρώπων αποτελεί επί της ουσίας εκείνο το στοιχείο που θα τους επέτρεπε να αντικρίσουν κάθε στοιχείο του βίου τους από την κατάλληλη προοπτική, ώστε να δίνουν βαρύτητα μόνο σε όσα πράγματι αξίζει να τους απασχολούν και να αδιαφορούν από την άλλη για εκείνα που είναι επουσιώδη. Ένας άνθρωπος που κατανοεί πραγματικά το πόσο προσωρινή είναι η ζωή του δεν πρόκειται να επιτρέψει σε δευτερεύουσας σημασίας ζητήματα, όπως το αν έχει αρκετά πολυτελή διάκοσμο το σπίτι του, να του προκαλέσουν στεναχώρια και να τον κάνουν να αισθανθεί άσχημα. Ένας άνθρωπος που έχει επίγνωση του πόσο σύντομη είναι στην ουσία της η ανθρώπινη ζωή θα αναζητήσει μόνο εκείνα που έχουν πραγματική αξία, όπως είναι οι άνθρωποι με ηθικές αρετές και αρχές, με τους οποίους θα είναι σε θέση να επικοινωνήσει ουσιωδώς και να δημιουργήσει αληθινές σχέσεις φιλίας.