Λυσίας «Υπέρ Μαντιθέου» § 18-19 (Διήγηση – Απόδειξη) [κείμενο, μετάφραση, ασκήσεις σχολικού]

Carlos Caetano

Λυσίας «Υπέρ Μαντιθέου» § 18-19 (Διήγηση – Απόδειξη) [κείμενο, μετάφραση, ασκήσεις σχολικού]

ΜΑΡΤΥΡΕΣ

[18] Τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶν καὶ φρουρῶν οὐδεμιᾶς ἀπελείφθην πώποτε, ἀλλὰ πάντα τὸν χρόνον διατετέλεκα μετὰ τῶν πρώτων μὲν τὰς ἐξόδους ποιούμενος, μετὰ τῶν τελευταίων δὲ ἀναχωρῶν. καίτοι χρὴ τοὺς φιλοτίμως καὶ κοσμίως πολιτευομένους ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν, ἀλλ᾽ οὐκ εἴ τις κομᾷ, διὰ τοῦτο μισεῖν· τὰ μὲν γὰρ τοιαῦτα ἐπιτηδεύματα οὔτε τοὺς ἰδιώτας οὔτε τὸ κοινὸν τῆς πόλεως βλάπτει, ἐκ δὲ τῶν κινδυνεύειν ἐθελόντων πρὸς τοὺς πολεμίους ἅπαντες ὑμεῖς ὠφελεῖσθε.

Μετάφραση: Λοιπόν, ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους. Πρέπει, λοιπόν, να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι, αν κάποιος είναι μακρυμάλλης, να τον μισείτε γι’ αυτό το λόγο. Γιατί, αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης, όμως από εκείνους τους πολίτες, που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς, όλοι σας γενικά ωφελείστε.

[19] ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ᾽ ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν· πολλοὶ μὲν γὰρ μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι μεγάλων κακῶν αἴτιοι γεγόνασιν, ἕτεροι δὲ τῶν τοιούτων ἀμελοῦντες πολλὰ κἀγαθὰ ὑμᾶς εἰσιν εἰργασμένοι.

Μετάφραση: Επομένως δεν αξίζει, κύριοι βουλευτές, ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση, αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του). Γιατί πολλοί, ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει, έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι, παρόλο που παραμελούν αυτά, έχουν κάνει σε σας πολλά καλά.

[Μετάφραση: Γ. Α. Ράπτης]

Ασκήσεις

1. Γιατί ο Μαντίθεος κάνει λόγο για την εξωτερική του εμφάνιση;

Ο Μαντίθεος αντιλαμβάνεται πως η εξωτερική του εμφάνιση ενδέχεται να αποτελέσει παράγοντα που θα επηρεάσει αρνητικά αρκετά μέλη της Βουλής γι’ αυτό και φροντίζει να τοποθετηθεί επί του θέματος. Ό,τι προέχει, όπως σωστά το αναφέρει, είναι να κρίνεται κάθε άτομο με βάση τις πράξεις του, και όχι με βάση την εμφάνισή του, η οποία προφανώς και μπορεί να παρασύρει τους άλλους στη διαμόρφωση μιας λανθασμένης και παραπλανητικής εντύπωσης. Το αν κάποιος ντύνεται καθωσπρέπει και συμπεριφέρεται με ευπρέπεια, δεν σημαίνει πως είναι απαραίτητα και καλός πολίτης με πραγματική αγάπη για την πατρίδα του. Μόνο με βάση τις πράξεις ενός ατόμου μπορεί να κριθεί ουσιαστικό το ήθος και η ποιότητά του.

[Οι Λακωνιστές, αυτοί δηλαδή που θαύμαζαν και μιμούνταν τον Λακωνικό τρόπο ζωής, όπως εν προκειμένω τη μακριά και ατημέλητη κόμη και το μακρύ γένι, ήταν τουλάχιστον αντιπαθείς σε πολλούς δημοκρατικούς Αθηναίους που πρόσεχαν την εμφάνισή τους. Η στάση όμως αυτή δεν ήταν δημοκρατική, αν μάλιστα λάβουμε υπόψη τη φράση του Περικλή στον επιτάφιο (κεφ. 37): «οὐ δι’ ὀργῆς τὸν πέλας, εἰ καθ’ ἡδονήν τι δρᾷ, ἔχοντες, οὐδὲ ἀζημίους μέν, λυπηρὰς δὲ τῇ ὄψει ἀχθηδόνας προστιθέμενοι». Η εμφάνιση όμως των Λακωνιστών, που πρόσβαλλε την αισθητική των Αθηναίων δημοκρατικών, θεωρούταν ωραία στη Σπάρτη. Ο Αριστοτέλης (Ρητορική 1367a) αναφέρει: «Στη Λακεδαίμονα θεωρείται ωραίο το να τρέφει κανείς κόμη, διότι τούτο αποτελεί ένδειξη ότι είναι ελεύθερος και δεν είναι εύκολο ο τρέφων κόμη να εκτελέσει υπηρετικό έργο».

Η κάθε πράξη αξιολογείται από το κίνητρο, την ποιότητά της, και το αποτέλεσμά της. Στον Επιτάφιο του Περικλή (Θουκ. 2.42) ο ρήτορας αναφέρει γι’ αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα τα εξής σχετικά: «καὶ γὰρ τοῖς τἆλλα χείροσι δίκαιον τὴν ἐς τοὺς πολέμους ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἀνδραγαθίαν προτίθεσθαι· ἀγαθῷ γὰρ κακὸν ἀφανίσαντες κοινῶς μᾶλλον ὠφέλησαν ἢ ἐκ τῶν ἰδίων ἔβλαψαν» (= διότι και στην περίπτωση όσων από κάθε άποψη είναι κακοί είναι δίκαιο να κρίνεται σπουδαιότερο από κάθε τι άλλο η υπέρ της πατρίδας ανδραγαθία∙ γιατί αφού εξαφάνισαν με την ανδρεία τους το ηθικό παράπτωμα, ωφέλησαν περισσότερο την κοινή υπόθεση απ’ ό,τι την έβλαψαν με τα προσωπικά τους ελαττώματα).

Δεν αρμόζει στους Βουλευτές να δημιουργούν συμπάθειες ή αντιπάθειες παρασυρμένοι από την όψη (εμφάνιση), αλλά να κρίνουν από τα έργα. Οι Βουλευτές πρέπει να αξιολογούν με τη λογική και όχι με το συναίσθημα. Η αισθητική έχει μέσα της υποκειμενικό στοιχείο, γι’ αυτό διαφοροποιείται ανάλογα με τον τόπο, τον χρόνο, την ηλικία κ.λπ. και δεν μπορεί να αποτελεί μέτρο κρίσεως. Τα καλά όμως έργα αποτελούν αντικειμενικό μέτρο κρίσεως.]

2. Πιστεύετε ότι η εξωτερική εμφάνιση ενός ανθρώπου πρέπει να επηρεάζει την κρίση μας γι’ αυτόν;

Όταν αναφερόμαστε στην εξωτερική εμφάνιση ενός ανθρώπου θα πρέπει να διευκρινιστεί πως τα μόνα στοιχεία που μπορούν επί της ουσίας να αποτελέσουν αντικείμενο κρίσης είναι εκείνα που αποτελούν συνειδητή επιλογή του, όπως είναι το ντύσιμο ή το μήκος και το χτένισμα των μαλλιών του. Δεν νοείται, επομένως, να κρίνεται κάποιος με βάση το ύψος του ή το χρώμα των ματιών του ή οτιδήποτε άλλο δεν αποτελεί δική του επιλογή.

Σε ό,τι αφορά, λοιπόν, τα στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης ενός ανθρώπου, τα οποία έχει ο ίδιος συνειδητά επιλέξει, είναι εύλογο πως επηρεάζουν την κρίση μας γι’ αυτόν, εφόσον πρόκειται για στοιχεία που εκφράζουν επί της ουσίας την προσωπικότητά του και τον τρόπο με τον οποίο θέλει να τον βλέπουν οι άλλοι άνθρωποι. Θα πρέπει, βέβαια, να τονιστεί πως κάθε τέτοιο στοιχείο δεν μπορεί να λειτουργεί καθοριστικά για την άποψη που σχηματίζουμε για τον άλλο, εφόσον πρόκειται για στοιχεία που συνθέτουν σκοπίμως ή κατά παράλειψη μια εικόνα και τίποτε περισσότερο. Τη ίδια στιγμή που ένας άνθρωπος προσπαθεί συνειδητά, ίσως και παραπλανητικά, να παρουσιάσει μια συγκεκριμένη εικόνα, για παράδειγμα αυτή του καθωσπρέπει και αξιοσέβαστου ανθρώπου, ένας άλλος μπορεί να παραμελεί τελείως την εμφάνισή του, διότι δεν θεωρεί πως έχει ιδιαίτερη σημασία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είναι ένας γνήσια καθωσπρέπει άνθρωπος.

Προσέχουμε, επομένως, πως παρά το γεγονός ότι η εξωτερική εμφάνιση ενός ανθρώπου μας δίνει κάποια πρώτα μηνύματα γι’ αυτόν, αυτά δεν πρέπει να θεωρούνται καθοριστικά, διότι η πραγματική αξία και το αληθινό ήθος του ανθρώπου μπορούν να κριθούν μόνο με βάση τις πράξεις του. Ένας δόλιος άνθρωπος που θέλει να κερδίσει την εμπιστοσύνη των άλλων προκειμένου να τους εξαπατήσει, εννοείται πως μπορεί να υιοθετεί έναν πολύ προσεγμένο τρόπο εμφάνισης και συμπεριφοράς, όπως αντιστοίχως ένας καλοκάγαθος άνθρωπος που έχει τις καλύτερες των προθέσεων μπορεί να αδιαφορεί πλήρως για την εμφάνισή του. Άρα, το μόνο ασφαλές κριτήριο είναι η προσεκτική μελέτη των πράξεών του σε βάθος χρόνου, καθώς έτσι καθίσταται εμφανής η πραγματική του ποιότητα.  

3. διαλεγόμενοι, ἀμελοῦντες: α) να χαρακτηρισθούν συντακτικά οι μετοχές και να αναλυθούν· β) να γραφούν τα ομόρριζα της πρώτης μετοχής στη ν.ε. και να αντικατασταθεί η δεύτερη με το αντώνυμό της.

διαλεγόμενοι: Εναντιωματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο (πολλοί) του ρήματος της κύριας πρότασης (γεγόνασιν), στο οποίο και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης.

ἀμελοῦντες: Εναντιωματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο (ἕτεροι) του ρήματος της κύριας πρότασης (εἰσιν εἰργασμένοι), στο οποίο και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης.

Ομόρριζα

αμφιλεγόμενος, ανάλογος, αναλογία, αναλογικότητα, δυσαναλογία, άλογος, παράλογος, αντιλέγω, αντιλογία, απολογητής, απολογία, απολογισμός, διάλεξη, διαλέγω, συνδιάλεξη, διάλογος, διαλογισμός, ξεδιαλέγω, εκλέγω, εκλεκτός, εκλέξιμος, εκλογέας, εκλογή, ελλόγιμος, επανεκλογή, προεκλογικός, επιλέγω, επιλογή, επιλεκτικός, επιλέξιμος, επίλογος, έλλογος, κατάλογος, ακαταλόγιστος, συγκαταλέγω, προλέγω, προλογίζω, πρόλογος, παράλογος, παραλογισμός, συλλέγω, συλλογή, συλλογικότητα, συλλογισμός, περισυλλέγω, υπόλογος, υπολογισμός, ανυπολόγιστος, ξελογιάζω, εκλογικεύω, δυσλεξία.

Αντώνυμο

ἐπιμελούμενοι

3. Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις γενικές του κειμένου.

τῶν ἄλλων: Επιθετικός προσδιορισμός στα στρατειῶν και φρουρῶν.

στρατειῶν: Γενική διαιρετική στο οὐδεμιᾶς.

φρουρῶν: Γενική διαιρετική στο οὐδεμιᾶς.

οὐδεμιᾶς: Αντικείμενο του ρήματος ἀπελείφθην.

μετὰ τῶν πρώτων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συνεργασίας στο ποιούμενος.  

μετὰ τῶν τελευταίων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συνεργασίας στο ἀναχωρῶν.

ἐκ τῶν τοιούτων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συμφωνίας στο σκοπεῖν.

τῆς πόλεως: Γενική κτητική στο «τὸ κοινὸν».   

ἐκ τῶν ἐθελόντων: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο ὠφελεῖσθε.

τῶν ἐθελόντων: Επιθετική μετοχή που έχει ως υποκείμενο το άρθρο της.

ἀπ᾽ ὄψεως: Εμπρόθετος προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου στα φιλεῖν και μισεῖν.

ἐκ τῶν ἔργων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συμφωνίας στο σκοπεῖν.

μεγάλων: Επιθετικός προσδιορισμός στο κακῶν.   

κακῶν: Γενική της αιτίας στο αἴτιοι.

[Το αἴτιος συντάσσεται με γενική της αιτίας, αλλά και με γενική αντικειμενική. Με γενική της αιτίας συντάσσεται, όταν η γενική δηλώνει βλάβη και τότε το αἴτιος σημαίνει υπαίτιος, υπεύθυνος. Όταν όμως η γενική δηλώνει όφελος, τότε είναι αντικειμενική και το αἴτιος σημαίνει πρόξενο, χορηγός, δημιουργός.]

τῶν τοιούτων: Αντικείμενο της μετοχής ἀμελοῦντες

4. Να καλύψετε τα κενά με λέξεις του κειμένου.

α. Οὐ πολλοῦ δέω χάριν ἔχειν, ὦ βουλή, τῷ κατηγόρῳ.

β. Οἱ Πέρσαι τοῖς Ἕλλησι μεγάλων κακῶν αἴτιοι γεγόνασι.

γ. Ὁ δῆμος φιλεῖ τοὺς κοσμίως πολιτευομένους.

δ. Πάντας χρὴ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν.

5. ἀπ’ ὄψεως, κἀγαθά: Να περιγράψετε το φθογγικό πάθος των λέξεων και να δημιουργήσετε ανάλογα πάθη στα ακόλουθα παραδείγματα.

α. Οὐδείς μετὰ ὀργῆς ἀσφαλῶς βουλεύεται. β. Πρὸς τὴν ἀνάγκῃ πάντα τὰ ἄλλα ἐστὶ ἀσθενῆ.

γ. Ἆρα οὐ δικαία γλῶσσα ἔχει κράτος μέγα; δ. Καὶ ἐγὼ πέμπω ὑμᾶς.

ἀπ’ ὄψεως: Έκθλιψη λέγεται η αποβολή του τελικού βραχύχρονου φωνήεντος μιας λέξης εμπρός από το αρχικό φωνήεν ή τον αρχικό δίφθογγο της ακόλουθης: ἀπὸ ἐμοῦ = ἀπ’ ἐμοῦ, οὔτε αὐτός = οὔτ’ αὐτός.

Πάνω από τη θέση του φωνήεντος που παθαίνει έκθλιψη γράφεται ένα σημάδι που είναι όμοιο με ψιλή και λέγεται απόστροφος: ἀπὸ ἐμοῦ = ἀπ’ ἐμοῦ· όταν όμως η έκθλιψη γίνεται κατά τη σύνθεση λέξεων, δε σημειώνεται απόστροφος: ἀπὸ ἔχω = ἀπέχω.

Ο τόνος του φωνήεντος που παθαίνει έκθλιψη (αν τούτο τονιζόταν πριν από την έκθλιψη):

1) στις άκλιτες λέξεις χάνεται μαζί με το φωνήεν που εκθλίβεται: παρὰ ἐμοῦ = παρ’ ἐμοῦ, ἐπὶ αὐτοῦ = ἐπ’ αὐτοῦ, ἀλλὰ ἐκεῖνος =ἀλλ’ ἐκεῖνος·

2) στις κλιτές λέξεις και στο αριθμητικό ἑπτὰ ανεβαίνει στην προηγούμενη συλλαβή, πάντα ως οξεία: δεινὰ ἔπαθον = δείν’ ἔπαθον, φημὶ ἐγώ = φήμ’ ἐγώ, ἑπτὰ ἦσαν =ἕπτ’ ἦσαν.

Αν ύστερ’ από την έκθλιψη απομένει στο τέλος της λέξης άφωνο ψιλόπνοο (κ,π,τ) και η ακόλουθη λέξη δασύνεται, τότε το ψιλόπνοο τρέπεται στο αντίστοιχό του (ομόφωνο) δασύπνοο, δηλ. το κ σε χ, το π σε φ, το τ σε θ: ἀπὸ ἡμῶν = ἀφ’ ἡμῶν, κατὰ ἡμῶν = καθ’ ἡμῶν· αν ύστερ’ από την έκθλιψη απομένουν δύο ετερόφωνα ψιλόπνοα (κτ ή πτ), τότε εμπρός από λέξη που έχει δασεία τρέπονται και τα δύο στα αντίστοιχά τους δασύπνοα: νύκτα ὅλην = νύχθ’ ὅλην, νύκτα (καὶ) ἡμέραν = νυχθημερόν, ἑπτὰ ἡμέραι = ἑφθήμερος.

κἀγαθά: Κράση λέγεται η συγχώνευση του τελικού φωνήεντος ή διφθόγγου μιας λέξης με το αρχικό φωνήεν ή τον αρχικό δίφθογγο της ακόλουθης: τὰ ἄλλα - τἆλλα, τὸ ὄνομα - τοὔνομα, μέντοι ἂν - μεντἄν, ἐγὼ οἶμαι - ἐγᾦμαι.

Πάνω στο φωνήεν που προκύπτει από την κράση γράφεται ένα σημάδι που είναι όμοιο με την ψιλή και λέγεται κορωνίδα: καὶ ἐγώ - κἀγώ· αν από την κράση προκύπτει κύριος δίφθογγος, η κορωνίδα  σημειώνεται στο δεύτερο φωνήεν του διφθόγγου: τὰ αὐτά - ταὐτά.

Όταν όμως η πρώτη από τις λέξεις που συγχωνεύονται είναι τύπος που αποτελείται μόνο από ένα φωνήεν ή ένα δίφθογγο με δασεία (π.χ. ὁ, οἱ, ἡ, αἱ, ἥ, ὅ, οὗ κτλ.), τότε στη θέση της κορωνίδας σημειώνεται η δασεία: ὁ ἀνήρ - ἁνήρ· ὁ ἄνθρωπος - ἅνθρωπος· ἅ ἄν - ἅν· οὗ ἕνεκα - οὕνεκα.

α. Οὐδείς μετὰ ὀργῆς ἀσφαλῶς βουλεύεται. = Οὐδείς μετ’ ὀργῆς ἀσφαλῶς βουλεύεται. (έκθλιψη)

β. Πρὸς τὴν ἀνάγκῃ πάντα τὰ ἄλλα ἐστὶ ἀσθενῆ. = Πρὸς τὴν ἀνάγκῃ πάντα τἆλλ’ ἔστ’ ἀσθενῆ. (κράση – έκθλιψη – έκθλιψη)

γ. Ἆρα οὐ δικαία γλῶσσα ἔχει κράτος μέγα; = Ἆρ’ οὐ δικαία γλῶσσ’ ἔχει κράτος μέγα; (έκθλιψη – έκθλιψη)

δ. Καὶ ἐγὼ πέμπω ὑμᾶς. = Κἀγὼ πέμπω ὑμᾶς. (κράση)  

Ερμηνευτικά σχόλια

φρουρῶν: πρόκειται για τη φύλαξη των φρουρίων της Αττικής και γενικά των οχυρών θέσεων.

καίτοι χρή... ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν: κατά τον ρήτορα η άψογη εκτέλεση των στρατιωτικών υποχρεώσεων από τον δοκιμαζόμενο πολίτη προεξοφλεί τη φιλοτιμία και κοσμιότητα στη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων.

οὐκ εἴ τις κομᾷ, διὰ τοῦτο μισεῖν: ο Μαντίθεος και πολλοί αριστοκρατικοί νέοι της τάξεως των ιππέων έτρεφαν μακριά κόμη μιμούμενοι τους Λακεδαιμονίους. Αυτό όμως τους έκανε αντιπαθείς σε πολλούς δημοκρατικούς. Οι περισσότεροι ελεύθεροι Αθηναίοι της κλασικής περιόδου είχαν τα μαλλιά τους αρκετά κοντά, ήδη από την εφηβική ηλικία.

ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ᾽ ὄψεως... ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν: ο Μαντίθεος επισημαίνει ότι η ουσία της δοκιμασίας δεν είναι η εξωτερική εμφάνιση του δοκιμαζομένου, αλλά οι πράξεις του. Τα φαινόμενα συνήθως απατούν. Πολλοί πίσω από μια κόσμια εμφάνιση κρύβουν την κακότητα της ψυχής τους. Ενδιαφέρονται για το φαίνεσθαι και όχι για το εἶναι.