Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων από τα παιδιά

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων από τα παιδιά

Σύμφωνα με τις σύγχρονες ψυχολογικές θεωρίες, η χρήση των μέσων από τα παιδιά, ειδικά η χρήση της τηλεόρασης, του διαδικτύου, των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και του κινητού τηλεφώνου, αποδίδεται σε κίνητρα που σχετίζονται με το «γέμισμα» του άδειου χρόνου. Η αναπλήρωση της μοναξιάς, η δημιουργία υποκατάστατων επικοινωνίας, η παροχή ερεθισμάτων κοινωνικής συναναστροφής και η απόδραση από την καθημερινότητα, στοιχεία δηλαδή συναισθηματικής υφής, αποτελούν τα συνηθέστερα κίνητρα, τα οποία ωθούν τα παιδιά να γίνουν ενεργοί χρήστες των μέσων. Η επιλογή του ενός ή του άλλου μέσου ή του συνδυασμού αυτών επηρεάζεται τόσο από τις ατομικές τους ικανότητες, όσο και από τη σχέση τους με σημαντικούς άλλους, όπως οι γονείς. Αναλυτικότερα, τα βασικά κίνητρα χρήσης των μέσων από τα παιδιά είναι τα ακόλουθα.

Η συνήθεια, καταρχάς, αποτελεί κινητήρια δύναμη για τις καθημερινές δραστηριότητες, τις οποίες μετατρέπει σε αυτοματοποιημένες αντιδράσεις που δεν απαιτούν ιδιαίτερη νοητική ενέργεια. Πολλά παιδιά αναφέρουν ότι οι καθημερινές συνήθειές τους περιλαμβάνουν τη χρήση μέσων, όπως η τηλεθέαση λ.χ., που αποτελεί μια τέτοια συνήθεια. Ένα ακόμα κίνητρο είναι αυτό του «πασατέμπου», δηλαδή το πέρασμα της ώρας και το γέμισμα του άδειου χρόνου, που συνδέεται με την ανακούφιση της ανίας. Για το παιδικό και εφηβικό κοινό η τηλεόραση αποτελεί την κυρίαρχη απάντηση σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, σε ό,τι αφορά το γέμισμα του άδειου χρόνου.

Η χρήση των μέσων θεωρείται, επίσης, χρόνος ξεκούρασης και χαλάρωσης. Ένα ερώτημα που ανακύπτει είναι σε ποιον βαθμό η χαλάρωση έρχεται σε αντίθεση με τη διέγερση ή είναι δύο πράγματα που χρειάζεται το παιδί σε διαφορετικές φάσεις. Η διέγερση, ένα κίνητρο που σχετίζεται συχνά με αυτό της ψυχαγωγίας, αφορά στις εικόνες, κυρίως εικόνες σε μεγάλες, τελευταίας τεχνολογίας οθόνες, οι οποίες προκαλούν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Τα παιδιά τις περιγράφουν με φράσεις, όπως «με συναρπάζει», «με κάνει χαρούμενο», «με συγκινεί» και ανάλογες.

Συνήθως, η συντροφιά αναφέρεται στη χρήση της τηλεόρασης, με την οποία τα παιδιά συνδέουν αισθήματα και αναμνήσεις. Είναι το κατεξοχήν μέσο που λειτουργεί ως υποκατάστατο συντροφικότητας και αναπληρώνει το κενό της μοναξιάς. Ωστόσο, το κίνητρο της συντροφιάς συναντάται και στα νεότερα μέσα, κυρίως στον εικονικό χώρο του διαδικτύου, και περιλαμβάνει διαστάσεις, όπως η «σύνδεση» και η «επαφή».

Όσον αφορά στο κίνητρο της απόδρασης, αυτό σχετίζεται τόσο με την τηλεθέαση, που συχνά αποτελεί τρόπο διαφυγής από την πραγματικότητα, όσο και με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μέσω του διαδικτύου ή των άλλων ηλεκτρονικών συσκευών. Η κοινή συνθήκη, είτε πρόκειται για τη χρήση της τηλεόρασης είτε για τη χρήση του διαδικτύου και των άλλων μέσων, είναι η επιθυμία απόδρασης από το οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον.

Τέλος, η αναζήτηση πληροφοριών αποτελεί κίνητρο που ικανοποιεί την ανάγκη για πληροφόρηση και μάθηση και εμφανίζεται με δύο διαστάσεις. Η πρώτη είναι η επιθυμία για σκόπιμη γνώση που θα συμπληρώσει το υλικό του σχολείου. Τόσο η τηλεόραση με διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα, όσο και τα νεότερα μέσα (εκπαιδευτικό υλικό για τον υπολογιστή, διαδίκτυο) επιτελούν έναν εκπαιδευτικό ρόλο, και, μάλιστα, συχνά με πιο ευχάριστο τρόπο απ’ αυτόν του σχολείου. Η δεύτερη διάσταση αφορά στη γνώση γύρω από τον εαυτό, δηλαδή μια μορφή κοινωνικής μάθησης που βοηθά το παιδί στην καθημερινή του επικοινωνία και αλληλεπίδραση με τους άλλους.

Τα παραπάνω κίνητρα έχουν στον πυρήνα τους μια συγκινησιακή πτυχή. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι σε περιπτώσεις συναισθηματικής έλλειψης εντείνονται και δρουν αναπληρωματικά. Για παράδειγμα, όταν η ποιότητα της σχέσης με τους γονείς δεν είναι επαρκώς καλή, είναι πιθανό το παιδί να αναζητά να καλύψει το κενό της σχέσης με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων.

Κ. Σπετσιώτου, Ψυχολογικές επενδύσεις των μέσων επικοινωνίας και η εμπλοκή τους στις σχέσεις και την επικοινωνία στο πλαίσιο της οικογένειας. Πανεπιστήμιο Αθήνας: Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις.

Η ενασχόληση των παιδιών με τα ηλεκτρονικά μέσα συνδέεται με κίνητρα που αποσκοπούν στο γέμισμα του άδειου χρόνου∙ κίνητρα κυρίως συναισθηματικής υφής. Σε σημαντικό βαθμό η ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά μέσα έχει τραπεί σε συνήθεια, καθώς καταφεύγουν καθημερινά σε αυτά για να αντιμετωπίσουν το αίσθημα της ανίας. Ενώ, σε αυτά αναζητούν και την κάλυψη της ανάγκης τους για ψυχαγωγία και διέγερση, αφού χάρη στις εντυπωσιακές τους εικόνες τους προκαλούν ιδιαίτερη συγκίνηση. Συνάμα, τα μέσα αυτά καλύπτουν την ανάγκη για συντροφιά, αλλά κι επιτρέπουν στα παιδιά την απόδραση από τα αρνητικά στοιχεία του περιβάλλοντός τους. Επιπροσθέτως, τα μέσα αυτά αξιοποιούνται και για την κάλυψη της ανάγκης για μάθηση. Στην ουσία τους, πάντως, τα βασικά κίνητρα που ωθούν τα παιδιά στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων ενέχουν την ανάγκη αναπλήρωσης συναισθηματικών ελλείψεων.

B1. Η ερευνήτρια στην τελευταία παράγραφο (Τα παραπάνω… μέσων) του κειμένου καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων από τα παιδιά συνδέεται με την ποιότητα της σχέσης που έχουν με τους γονείς τους. Εξηγήστε σε μία παράγραφο (60 – 80 λέξεις) σε ποια δεδομένα στηρίζεται, για να καταλήξει σ’ αυτό το συμπέρασμα.

Η ερευνήτρια συνδέει τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων από τα παιδιά με την ποιότητα της σχέσης που έχουν με τους γονείς τους, βασιζόμενη στα συνήθη κίνητρα μιας τέτοιας συμπεριφοράς. Ειδικότερα, το κίνητρο της απόδρασης υποδηλώνει πως πολλά παιδιά καταφεύγουν στα ηλεκτρονικά μέσα θέλοντας να ξεφύγουν από το οικογενειακό τους περιβάλλον και τις αρνητικές πτυχές αυτού. Ενώ, αντιστοίχως, κι η ανάγκη αναπλήρωσης της μοναξιάς, φανερώνει την απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας στο πλαίσιο των οικογενειακών διαπροσωπικών σχέσεων. Το γεγονός, άλλωστε, ότι τα παιδιά αναζητούν υποκατάστατα επικοινωνίας δεν μπορεί παρά να προκύπτει από την έλλειψη αντίστοιχων ερεθισμάτων στην καθημερινότητά τους.

B1. Εξηγήστε σε μία παράγραφο (60 – 80 λέξεις) γιατί η ερευνήτρια, μελετώντας τα κίνητρα που ωθούν τα παιδιά να γίνουν ενεργοί χρήστες των ηλεκτρονικών μέσων, αναφέρεται συχνά στο «γέμισμα του άδειου χρόνου»;

Σύγχρονες ψυχολογικές θεωρίες αποδίδουν την ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά μέσα στην ανάγκη που αισθάνονται τα παιδιά να καλύψουν τον άδειο χρόνο της καθημερινότητάς τους. Πίσω, άλλωστε, από τα περισσότερα κίνητρα που τα ωθούν στα ηλεκτρονικά μέσα εντοπίζεται η απουσία ποιοτικών διαπροσωπικών σχέσεων στο πλαίσιο της οικογένειας. Έτσι, είτε πρόκειται για την ανάγκη αναπλήρωσης της μοναξιάς, είτε για τη δημιουργία υποκατάστατων επικοινωνίας, είτε για την ανάγκη απόδρασης από την καθημερινότητα, γίνεται φανερό πως τα παιδιά αισθάνονται μια έντονη συναισθηματική έλλειψη απότοκη προφανώς της απουσίας δημιουργικής και πραγματικής επαφής με τους γονείς τους. Ο χρόνος, επομένως, που εκλαμβάνεται ως άδειος από τα παιδιά, είναι ο χρόνος που θα ήθελαν να περνούν με τη συντροφιά των γονιών τους.  

B1. Ποιες συναισθηματικές / ψυχολογικές ανάγκες ικανοποιούν, σύμφωνα με την ερευνήτρια, τα παιδιά μέσω της καθημερινής χρήσης ηλεκτρονικών μέσων; (60 – 80 λέξεις).

Τα παιδιά χρησιμοποιώντας τα ηλεκτρονικά μέσα επιχειρούν να ικανοποιήσουν μια σειρά καίριων συναισθηματικών και ψυχολογικών αναγκών. Η αποζήτηση της συντροφιάς και η κάλυψη του αισθήματος μοναξιάς μπορούν να τεθούν στην κορυφή αυτών των αναγκών. Τα παιδιά έχουν ανάγκη καθημερινής ουσιαστικής επικοινωνίας, όπως και ερεθισμάτων κοινωνικής συναναστροφής, προκειμένου να ικανοποιήσουν την κατά βάση κοινωνική τους φύση. Έτσι, όταν δεν βρίσκουν αρκετή συντροφικότητα στο οικογενειακό τους περιβάλλον ή όταν οι σχέσεις σε αυτό δεν είναι καλές, καταφεύγουν στην παρακολούθηση τηλεόρασης και στα άλλα ηλεκτρονικά μέσα προκειμένου να καλύψουν τις σχετικές ελλείψεις ή να ξεφύγουν από το αρνητικό κλίμα του οικογενειακού τους περιβάλλοντος.

B2. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο στη δεύτερη (Η συνήθεια… χρόνου), στην τρίτη (Η χρήση… ανάλογες), στην τέταρτη (Συνήθως… «επαφή»), στην πέμπτη (Όσον αφορά… περιβάλλον) και στην έκτη (Τέλος… τους άλλους) παράγραφο του κειμένου.

2^η παράγραφος: Η ανάγκη ανακούφισης της ανίας ως κίνητρο για την παρακολούθηση τηλεόρασης.

3^η παράγραφος: Το κίνητρο της διέγερσης καλύπτεται με τις εντυπωσιακές εικόνες που προσφέρουν τα ηλεκτρονικά μέσα.

4^η παράγραφος: Η τηλεόραση ως υποκατάστατο της συντροφικότητας.

5^η παράγραφος: Το κίνητρο της απόδρασης υποδηλώνει την ύπαρξη αρνητικών πτυχών στο οικογενειακό περιβάλλον.

6^η παράγραφος: Η αναζήτηση πληροφοριών ικανοποιεί την ανάγκη για πληροφόρηση και μάθηση.

B2. «Η πρώτη», «Η δεύτερη»: Να δείξετε ποια λειτουργία επιτελούν οι παραπάνω λέξεις στη συνοχή της έκτης παραγράφου (Τέλος… τους άλλους) του κειμένου.

Με τις λέξεις αυτές γίνεται σαφέστερη η διαίρεση της ανάγκης των νέων για πληροφόρηση και μάθηση σε δύο επιμέρους διαστάσεις.  

B2α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις περιόδους της τελευταίας παραγράφου (Τα παραπάνω… μέσων) του κειμένου;

- Συνεπώς

- Για παράδειγμα

Β2β. Ποιες σχέσεις συνοχής δηλώνουν αντίστοιχα οι λέξεις / φράσεις που εντοπίσατε;

Η λέξη «συνεπώς» δηλώνει συμπέρασμα, ενώ με τη φράση «για παράδειγμα» δηλώνεται η πρόθεση του γράφοντος να δώσει ένα ενδεικτικό παράδειγμα προκειμένου να γίνουν σαφέστερα τα όσα έχει αναφέρει προηγουμένως.

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους: ηλεκτρονικών παιχνιδιών, υποκατάστατων επικοινωνίας, συνδυασμού, τηλεθέαση, επαρκώς (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση και τον αριθμό).

- Η επιτυχία ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού εξαρτάται συχνά από την ποιότητα των γραφικών και τη ρεαλιστική διάσταση των εικόνων του.

- Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης συνιστούν υπό μία έννοια υποκατάστατα της πραγματικής επικοινωνίας, μιας και πολλοί άνθρωποι τείνουν πλέον να περιορίζουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις στο πλαίσιο των εικονικών αυτών κοινωνικών δικτύων.

- Ο συνδυασμός καλαισθησίας και λειτουργικότητας έχει καταστήσει το προϊόν αυτό εξαιρετικά δημοφιλές.

- Το μέλλον κάθε προγράμματος στην τηλεόραση βασίζεται στο κατά πόσο κατορθώνει να συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά τηλεθέασης.

- Οι πολίτες θεώρησαν πως η κυβέρνηση δεν τήρησε επαρκώς τις προεκλογικές της δεσμεύσεις.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων στην οποία θα χρησιμοποιήσετε την ακόλουθη πρόταση:

«Η τηλεθέαση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν συχνά τρόπους διαφυγής από την πραγματικότητα».

Η τηλεθέαση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν συχνά τρόπους διαφυγής από την πραγματικότητα. Το αίσθημα της ανίας, η πιθανή έλλειψη φίλων, όπως και η απουσία ουσιαστικής επαφής με τους γονείς, δημιουργούν για τα παιδιά ένα αρνητικό κλίμα, το οποίο συχνά επιδεινώνεται από τις διάσπαρτες εντυπώσεις της ενήλικης κοινωνικής πραγματικότητας που φτάνει ως αυτά. Έτσι, προκειμένου ν’ απομακρυνθούν απ’ όσα τους δυσαρεστούν, καταφεύγουν στον εικονικό κόσμο της τηλεόρασης και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων με θέμα τη σχέση των παιδιών με τα ηλεκτρονικά μέσα, χρησιμοποιώντας με όποια σειρά επιθυμείτε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή): κίνητρα, αναπλήρωση της μοναξιάς, ενεργοί χρήστες, συνδέεται, εικονικό (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο, τον ρηματικό χρόνο κλπ.).

Ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα για τη σύνδεση των παιδιών στον εικονικό κόσμο των ηλεκτρονικών μέσων είναι η ανάγκη αναπλήρωσης της μοναξιάς. Με το αστικό περιβάλλον να λειτουργεί αρνητικά για το ελεύθερο ομαδικό παιχνίδι σε ανοιχτούς και ασφαλείς χώρους, τα παιδιά της σύγχρονης εποχής εγκλωβίζονται συχνά στο σπίτι, όπου δε βρίσκουν τη συντροφικότητα που αποζητούν. Πολλοί, επομένως, από τους νεαρούς ενεργούς χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, θα επέλεγαν την άμεση κοινωνική συναναστροφή και τα παραδοσιακά ομαδικά παιχνίδια, αν είχαν αυτή τη δυνατότητα.

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα καθημερινής χρήσης της γλώσσας και τρία παραδείγματα επιστημονικής (χρήσης της γλώσσας).

Καθημερινή χρήση της γλώσσας

- το «γέμισμα» του άδειου χρόνου

- με κάνει χαρούμενο

Επιστημονική χρήση της γλώσσας

- νοητική ενέργεια

- υποκατάστατο συντροφικότητας

- κίνητρο της απόδρασης

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο πέντε λέξεις / φράσεις που πιστοποιούν τον επιστημονικό του χαρακτήρα.

- αναπλήρωση της μοναξιάς

- δημιουργία υποκατάστατων επικοινωνίας

- παροχή ερεθισμάτων κοινωνικής συναναστροφής

- αυτοματοποιημένες αντιδράσεις

- κοινωνικής μάθησης

Γ2. Να εξηγήσετε γιατί η συγγραφέας τοποθετεί σε εισαγωγικά τη λέξη «πασατέμπου» (δηλώνεται και στο κείμενο με έντονη γραφή) στη δεύτερη παράγραφο (Η συνήθεια… χρόνου) του κειμένου.

Ένα ακόμα κίνητρο είναι αυτό του «πασατέμπου»

Η συγγραφέας τοποθετεί τη λέξη αυτή σε εισαγωγικά, μιας και η χρήση της είναι μεταφορική. Προκειμένου, δηλαδή, να αποδώσει με πιο παραστατικό τρόπο την πρόθεση του ατόμου να περάσει απλώς την ώρα του, αναφέρεται σε μια συνήθεια που παραπέμπει σε στιγμές ανίας και χαλάρωσης.