1ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου

Steve Outram

1^ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου

Νίκος Θέμελης «Η αφήγηση του αρχιμάστορα» 

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Η αναζήτηση» του Νίκου Θέμελη, η υπόθεση του οποίου τοποθετείται στα τέλη του 19ου αιώνα. Έξι πρόσωπα αφηγούνται ισάριθμες ιστορίες και συνθέτουν την περιπετειώδη ζωή του κεντρικού ήρωα, αλλά και τις προσωπικές τους αναζητήσεις, εμπειρίες και στάσεις ζωής. Το παρακάτω αφήγημα είναι το πρώτο μέρος της διήγησης του αρχιμάστορα από την Ήπειρο για όσα έζησε, δουλεύοντας χτίστης στη Μυτιλήνη.

«Στην αγορά από το βουητό δεν άκουγες τι έλεγε ο διπλανός σου. Τα καφενεία μακρόστενα, είχανε πρόσωπο και στους δύο δρόμους και αυτό τα ζωντάνευε ακόμη πιο πολύ. Τα διέσχιζες καλημερίζοντας κι έκοβες δρόμο. Στο καφενείο που σταματήσαμε για έναν καφέ, όλοι μιλούσαν μ’ όλους, καλημερίζαν κι αντικαλημέριζαν, δύο ειδήσεις πέταγε κάποιος μεγαλόφωνα για όποιον ενδιαφερότανε, κάποιος άλλος έδινε χρωστούμενες απαντήσεις σε κάποιον περαστικό που έμπαινε, στο πόδι κλεινόντουσαν συναντήσεις για πιο ύστερα, η μια πίσω από την άλλη, φιστικοπώλες και γιαουρτζήδες πλανόδιοι με γάλα και γιαούρτι σούρτα φέρτα από μαγαζί σε μαγαζί, παραγγελίες προφορικές δεν ήξερες από ποιον σε ποιον, αλλά πως φαίνεται όλοι συνεννογιόνταν, κι οι καφετζήδες να μπαινοβγάζουνε στη χόβολη τα μπρίκια πιο σβέλτα από τους βιαστικούς πελάτες τους. O χρόνος έτρεχε γι’ αυτούς και αυτοί τρέχαν μαζί του. Ντυμένοι με ρούχα ευρωπαϊκά, ξεχώριζαν αμέσως απ’ τους Τούρκους. Γι’ αυτούς δεν υπήρχε χρόνος, δεν υπήρχε ενδιαφέρον, μπορεί και να μην καταλαβαίναν. Oι πιο πολλοί από την κακοδιαχείριση χρώσταγαν δάνεια στους δικούς μας. Μα μέσα στον ίδιο καφενέ, φιλικά κι ειρηνικά, μαζί μ’ αυτούς παίζανε τάβλι ή ντάμα και βούλιαζαν στο ραχάτι τους, στο καφεδάκι τους και στους καπνούς του ναργιλέ τους.

Σαν τέλειωσε ο νοικοκύρης με όλα όσα θεωρούσε αναγκαία να μου πει εκείνο το πρωί, χωρίσαμε, αυτός για τις δουλειές του κι εγώ για να ‘βρω τους συντρόφους μου και να φροντίσω πού θα μείνουνε και πώς θα πορευτούμε. [...]

Από τις πρώτες μέρες φάνηκε ότι ο κόσμος της Μυτιλήνης, η αγορά, οι μορφωμένοι κι οι επιχειρηματίες, η Λέσχη και οι καφενέδες, γύρναγαν όλοι γύρω από μια λέξη και πως σιγά σιγά άρχιζε επάνω της και γύρω της να χτίζεται ένας καινούριος κόσμος. Την έφερνε και την πήγαινε, την αγόραζε ή την πουλούσε, τη σχεδίαζε ή την πολεμούσε. «Ατμός». Όλοι μιλούσανε για τον ατμό και τις ατμομηχανές. Πως μπήκανε ή πως θα ‘πρεπε να μπούνε στη ζωή τους, πως θ’ άλλαζαν τα πράγματα, οι δουλειές, ο τζίρος, τα έσοδα. Πως θα ‘φερνε ο ατμός τα πάνω κάτω στα λιοτρίβια, στα σαπουνάδικα, στους μύλους και στις θαλασσινές μεταφορές. Πως μίκραιναν οι αποστάσεις, πως άνοιγαν οι αγορές, πως θα μπορούσαν να αλλάξουν όψη τα κάθε είδους εργαστήρια της πόλης που φτάσανε τα τρακόσια τότε. Πως οι τραπεζικές και ασφαλιστικές δουλειές θα παίρναν κι άλλο επάνω τους, πως κάποιοι Λόιντς απ’ το Τριέστι συζήταγαν την ίδρυση της πρώτης Τράπεζας στη Μυτιλήνη, πως νέα προϊόντα θα μπορούσαν πια να πέσουνε στην ντόπια αγορά απ’ τα δικά τους χέρια. Ακόμη, πως στα σχολεία θα ‘πρεπε να μπουν νέα μαθήματα να δείχνουνε πού πάει ο κόσμος και να ετοιμάσουνε σωστά τους κανακάρηδές τους. Φτάναν να λεν πως ο ατμός θα έκανε να γονατίσει το Oθωμανικό κράτος μια ώρα αρχύτερα, πράγμα που θα ‘φερνε το εθνικό ζήτημα πιο γρήγορα στη λύση που όλοι ποθούσαν. Και το Στρατή τον απασχολούσε ο ατμός και οι ατμομηχανές, πως άκουγε στην αγορά ότι θα άλλαζε τη ζωή πλούσιων και φτωχών. Στο τέλος πήγα κι εγώ και βρήκα έναν μηχανικό να τον ρωτήσω πώς θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τον ατμό και στη δική μας τέχνη, μα σύντομα φάνηκε πως δύσκολα θα μπορούσε να σκεφτεί την όποια χρήση. «Στη γνώση και στη μαστοριά της τέχνης σου ο ατμός δεν έχει θέση», κατέληξε ο Αχιλλέας που είχε γυρίσει μηχανικός από την Aγγλία. «Aλλά να ξέρεις αυτός θα γυρίσει τη ρόδα της ζωής μας, της προκοπής του τόπου μας και των παιδιών μας». Με καθησύχασε από τη μια, μα και με στενοχώρησε από την άλλη που οι δύο τέχνες δεν μπορούσαν να ταιριάξουν.»

Ν. Θέμελης, Η αναζήτηση, Κέδρος

Θέματα

1.α. Πώς διαφοροποιείται η συμπεριφορά των Τούρκων σε σύγκριση με αυτή των Ελλήνων; Ποια συμπεράσματα βγάζετε για τη νοοτροπία τους;

Μονάδες 3

1.β. «Όλοι μιλούσανε για τον ατμό και τις ατμομηχανές. Πως μπήκανε ή πως θα ‘πρεπε να μπούνε στη ζωή τους, πως θ’ άλλαζαν τα πράγματα, οι δουλειές, ο τζίρος, τα έσοδα.»

Γιατί οι κάτοικοι της Μυτιλήνης ασχολούνται τόσο πολύ με τις ατμομηχανές; Τι προσδοκούν από αυτές;

Μονάδες 3

2.α. Ο αφηγητής του κειμένου είναι τριτοπρόσωπος ή πρωτοπρόσωπος; Πώς επηρεάζει το είδος του αφηγητή την αφήγηση;

Μονάδες 3

2.β. Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου να εντοπίσετε τρεις μεταφορές και να αιτιολογήσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

3. Για τους κατοίκους της Μυτιλήνης στα τέλη του 19^ου αιώνα ο «ατμός» αποτελεί το τεχνολογικό επίτευγμα που θα αλλάξει τη ζωή τους. Ποιο σύγχρονο τεχνολογικό επίτευγμα θεωρείτε ότι έχει αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων και πώς; Να καταγράψετε τις σκέψεις σας σε ένα ενιαίο κείμενο 150-200 λέξεων. Μονάδες 8

Εναλλακτικά:

3. Να γράψετε μία επιστολή του αρχιμάστορα προς τη γυναίκα του (150-200 λέξεις) στην οποία θα καταγράφει τις εντυπώσεις, τα συναισθήματα και τις σκέψεις του από την περίοδο της παραμονής του στη Μυτιλήνη. Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

1.α. Σε αντίθεση με τους Έλληνες που βρίσκονται σε διαρκή δραστηριότητα κι είναι πάντοτε βιαστικοί, εφόσον δεν θέλουν ν’ αφήνουν ανεκμετάλλευτο το χρόνο τους, οι Τούρκοι παραμένουν αδρανείς και νωχελικοί. Προτιμούν το «ραχάτι» τους, πίνοντας τον καφέ τους και καπνίζοντας το ναργιλέ τους. Διατηρούν, μάλιστα, την παραδοσιακή τους ενδυμασία και δεν μπαίνουν στη διαδικασία να αξιοποιήσουν τις νέες οικονομικές ευκαιρίες της εποχής. Όπως τονίζει, μάλιστα, ο αφηγητής, οι περισσότεροι από αυτούς λόγω της κακοδιαχείρισης των οικονομικών τους χρωστούσαν χρήματα στους Έλληνες. Καθίσταται, έτσι, σαφές πως οι Τούρκοι δεν είναι δραστήριοι άνθρωποι, ούτε φιλεργατικοί. Τους αρέσει να τεμπελιάζουν και δεν προσαρμόζονται εύκολα στα νέα δεδομένα. Γι’ αυτό, άλλωστε, καταλήγουν να ελέγχονται σε οικονομικό επίπεδο από τους Έλληνες.

1.β. Η αξιοποίηση του «ατμού» και των ατμομηχανών, που αποτελούν τεχνολογικό επίτευγμα της εποχής, θέτει τις βάσεις για την πλήρη αλλαγή σε πολλούς τομείς της παραγωγικής και εμπορικής δραστηριότητας. Οι κάτοικοι της Μυτιλήνης, άρα, θέλουν να εκμεταλλευτούν τις νέες αυτές δυνατότητες, μιας και αντιλαμβάνονται πως θα μπορέσουν να αυξήσουν κατά πολύ τα έσοδά τους. Με τις ατμομηχανές, άλλωστε, θα γίνουν ταχύτερες οι θαλάσσιες μεταφορές και κατ’ επέκταση θα ανοίξουν και νέες αγορές για τους εμπόρους της περιοχής. Παράλληλα, θα βελτιωθεί η παραγωγή σε όλα τα εργαστήρια της πόλης, αλλάζοντας δραστικά τον τρόπο λειτουργίας κάθε παραγωγικής μονάδας είτε επρόκειτο για λιοτρίβια και σαπουνάδικα είτε για μύλους. Ενώ, ήταν προφανές, πως θα μπορούσαν να δημιουργηθούν και νέα προϊόντα, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τον κύκλο εργασιών τους.

Επιπροσθέτως, οι κάτοικοι της Μυτιλήνης βλέπουν στην έλευση του «ατμού» την επίσπευση της κατάρρευσης του Οθωμανικού κράτους και την γοργότερη απελευθέρωσή τους από τον οθωμανικό ζυγό.

2.α. Ο αφηγητής του κειμένου είναι πρωτοπρόσωπος (Στο τέλος πήγα κι εγώ και βρήκα έναν μηχανικό...), γεγονός που περιορίζει τη δυνατότητά του να έχει απόλυτη γνώση όλων των πτυχών της ιστορίας που αφηγείται, όπως θα συνέβαινε αν ήταν τριτοπρόσωπος, παντογνώστης. Εντούτοις, έστω κι αν δεν έχει πλήρη γνώση των γεγονότων, ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει την ιστορία μέσα από τη δική του οπτική, προσδίδοντάς της το χαρακτήρα και την εγκυρότητα της προσωπικής μαρτυρίας. Ακριβώς, μάλιστα, επειδή γίνεται αντιληπτό πως πρόκειται για την καταγραφή προσωπικών βιωμάτων, αυτό καθιστά την αφήγηση πιο ενδιαφέρουσα για τον αναγνώστη.

2.β. «έκοβες δρόμο»: Με τη μεταφορά αυτή αποδίδεται η δυνατότητα του κάθε περαστικού να περάσει μέσα από το καφενείο και να βρεθεί στον παράλληλο δρόμο, συντομεύοντας έτσι την απόσταση που διένυε.

«δυο ειδήσεις πέταγε κάποιος μεγαλόφωνα»: Με τη μεταφορά αυτή τονίζεται η ταχύτητα της επικοινωνίας ανάμεσα στους πελάτες του καφενείου. Λόγω της βιασύνης που διακρίνει την καθημερινότητά τους, οι ειδήσεις και τα νέα ανταλλάσσονται μεταξύ των κατοίκων γοργά, χωρίς πολλές συζητήσεις και αναλύσεις.

«Ο χρόνος έτρεχε γι’ αυτούς»: Με τη μεταφορά (& προσωποποίηση) αυτή δηλώνεται με παραστατικότητα το πολυάσχολο των κατοίκων και το πλήθος των καθημερινών τους υποχρεώσεων.

3. Από την εποχή του ατμού έχουν συντελεστεί πολύ σπουδαίες αλλαγές στο χώρο της ενέργειας με νέες εκπληκτικές καινοτομίες και εφευρέσεις. Προσωπικά, ωστόσο, θα αναφερθώ σε ένα διαφορετικό επίτευγμα, αυτό του διαδικτύου. Πρόκειται, άλλωστε, για ένα εκπληκτικό δημιούργημα της τεχνολογίας που έχει γίνει συνώνυμο της σύγχρονης εποχής. Το διαδίκτυο έχει ασκήσει καταλυτική επίδραση σε ποικίλους τομείς της καθημερινής δράσης των πολιτών, εφόσον αξιοποιείται τόσο για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας, όσο και σε χώρους όπως είναι αυτός της οικονομίας, της εκπαίδευσης, της ψυχαγωγίας, αλλά ακόμη και στην κρατική λειτουργία. Ενδεικτικά, η συνεισφορά του διαδικτύου στον τομέα της επικοινωνίας υπήρξε καίριας σημασίας, εφόσον τόσο με τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης όσο και με τις υπηρεσίες κλήσεων και συνομιλίας με τη χρήση κάμερας, άλλαξε πλήρως τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι άνθρωποι στις μέρες μας. Στο χώρο της εκπαίδευσης, από την άλλη, το διαδίκτυο αυξάνει θεαματικά τις πηγές λήψης πληροφοριών και εκπαιδευτικού υλικού για τους μαθητές, καθώς έχουν πια πρόσβαση σε μεγάλες βιβλιοθήκες (ψηφιακά βιβλία), σε ιστοσελίδες εκπαιδευτικού και ενημερωτικού χαρακτήρα, σε ιστορικά αρχεία, αλλά και αρχεία εφημερίδων και περιοδικών. Ενώ, στο χώρο της οικονομίας το διαδίκτυο καθιστά εφικτή την άμεση διεκπεραίωση οικονομικών συναλλαγών, όπως είναι η μεταφορά χρημάτων ή η πληρωμή λογαριασμών, με τη χρήση ενός απλού υπολογιστή, γεγονός που αποδεσμεύει πολύτιμο χρόνο για τους πολίτες, αφού δεν είναι απαραίτητη πλέον η πολύωρη αναμονή σε καταστήματα τραπεζών ή άλλων υπηρεσιών.

Εναλλακτικά:

3. Αγαπημένη μου,

Σήμερα, μετά από καιρό, βρήκα επιτέλους το χρόνο να σου γράψω τις εντυπώσεις μου από τη διαμονή μου σ’ αυτόν τον ευλογημένο τόπο, τη Μυτιλήνη. Θα ήθελα να σου περιγράψω όλη την ομορφιά που αντικρίζω γύρω μου σημείο προς σημείο, αλλά αυτό θα ήταν δύσκολο μέσα από ένα γράμμα, γι’ αυτό θα αρκεστώ στα στοιχεία που μου έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση. Καταρχάς θέλω να τονίσω, για να μην ανησυχείς, πως οι άνθρωποι εδώ είναι εξαιρετικά φιλόξενοι κι έτσι έχουμε πάντοτε ό,τι χρειαστούμε. Μας προσέχουν και μας φροντίζουν σαν να είμαστε κι εμείς κομμάτι της οικογένειάς τους. Άνθρωποι φιλόξενοι, εργατικοί και φιλόδοξοι, πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν κάθε ευκαιρία που τους δίνεται κι έτσι να προκόψουν ακόμη περισσότερο. Σ’ όλο το νησί, άλλωστε, βλέπεις τη γοργή ανάπτυξη που γνωρίζει ο τόπος. Όπου κι αν κοιτάξεις κάτι καινούριο χτίζεται, κάτι πιο μεγάλο από τα προηγούμενα. Υπέροχα αρχοντικά, πανέμορφες εκκλησίες, προσεγμένα μαγαζιά... Όλος ο τόπος εργάζεται και αναπτύσσεται, κι όλοι εδώ είναι έτοιμοι να υποδεχτούν και να εκμεταλλευτούν τον «ατμό». Ανυπομονούν να τον χρησιμοποιήσουν στα πλοία τους και στα εργαστήριά τους. Ανυπομονούν να δουν τη νέα αυτή εφεύρεση να αλλάζει προς το καλύτερο τη ζωή τους, να τους ανοίξει νέους δρόμους και να τους οδηγήσει -θερμά τους το εύχομαι- πιο γρήγορα στην ελευθερία. Κοντά σ’ αυτούς νιώθω κι εγώ τον ενθουσιασμό και την ανυπομονησία, έστω κι αν τελικά, απ’ ό,τι έμαθα, ο ατμός δεν μπορεί να βρει κάποια εφαρμογή στη δική μου δουλειά. Ας είναι... Ξέρεις, βέβαια, πως τίποτε από όλα αυτά δεν ησυχάζει τη νοσταλγία μου και την ανάγκη μου να βρεθώ και πάλι κοντά σου. Σε σκέφτομαι διαρκώς κι εύχομαι να είναι όλα καλά στο σπίτι μας. Σε φιλώ, και πολύ σύντομα θα έχουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε για όλα αυτά από κοντά!