Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Θεόδωρος Βρυζάκης 

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου  

Στο πρώτο απόσπασμα από το Β΄ Σχεδίασμα της ποιητικής σύνθεσης του Διονύσιου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» αποτυπώνεται η τραγική κατάσταση των κατοίκων και των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, που υποφέρουν από την πείνα και την έλλειψη πολεμοφοδίων. Στο δεύτερο απόσπασμα, που υμνεί τη χαρά της φύσης τον Απρίλη, οι άνθρωποι απουσιάζουν.

I

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω ‘γώ στο χέρι;

οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

II

O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,

κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

.....................................................................................

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,

και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,

π’ ολονυχτίς εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.

Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,

που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·

το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·

η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι.

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει:

«Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

Δ. Σολωμός, Ποιήματα και πεζά, Στιγμή

Θέματα

1.α. «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»

Πώς αντιλαμβάνεστε το περιεχόμενο του στίχου αυτού; Γιατί ο θάνατος καθίσταται τόσο οδυνηρός ειδικά «σήμερα»;

Μονάδες 3

1.β. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα συναισθήματα της μάνας; Τι όρκο πιστεύετε ότι δίνει;

Μονάδες 3

2.α. Στο δεύτερο απόσπασμα να εντοπίσετε τρία διαφορετικά σχήματα λόγου και να εξηγήσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

2.β. Να εντοπίσετε τα ρηματικά πρόσωπα στο 1^ο Απόσπασμα και να εξηγήσετε τη χρήση τους;

Μονάδες 3

3. Ποιες σκέψεις σας προκαλεί η εμπειρία των πολιορκημένων Μεσολογγιτών; Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδρούσατε στη θέση τους και γιατί; Να καταγράψετε τις σκέψεις σας σε ένα ενιαίο κείμενο 150-200 λέξεων.

Μονάδες 8

Εναλλακτικά:

3. Να γράψετε μια επιστολή του Σουλιώτη πολεμιστή προς τους Έλληνες που βρίσκονται έξω από το Μεσολόγγι. Σε αυτή να καταγράφετε τόσο τα συναισθήματά του, όσο και τις απόψεις του για την αξία του αγώνα που δίνει. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

Θέματα

1.α.  Με κάθε πιθανή της έκφανση –με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει-, με κάθε πιθανό τρόπο η φύση μεταδίδει στους ανθρώπους το μήνυμα πως όποιος πεθάνει σήμερα, είναι σα να πεθαίνει χίλιες φορές. Όποιος θυσιάσει τη ζωή του τώρα που όλα είναι τόσο όμορφα, τώρα που επικρατεί μια εξαίσια αρμονία και χαρά, είναι σα να θυσιάζει όχι μία, αλλά χίλιες ζωές. Οι πολιορκημένοι έρχονται αντιμέτωποι με μια δοκιμασία ακόμη πιο δύσκολη κι από την πείνα και τον φόβο, καθώς η φύση ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια τους όλη της την ομορφιά της και τους δείχνει πόσα θα χάσουν, πόση ευτυχία θα στερηθούν, αν προχωρήσουν στη θυσία που σχεδιάζουν.

1.β. Την ώρα που ένα πουλάκι κελαηδάει, έχοντας βρει ένα σπυρί για να φάει, η μητέρα το κοιτάζει με φθόνο, μιας κι εκείνη δεν έχει τίποτε για να τραφεί η ίδια και το κυριότερο για να θρέψει τα παιδιά της. Η μάνα όμως δεν λυγίζει και δίνει όρκο στα μάτια της, στο φως της, πως θα αντέξει και την πείνα και την τραγική μοίρα που αναμένει την ίδια και τα παιδιά της. Η μάνα παρά την τραγική οδύνη που βιώνει γνωρίζοντας πως δεν είναι σε θέση να προφυλάξει τα παιδιά της από το πιθανό πρόωρο τέλος τους, είναι αποφασισμένη να μην επιτρέψει σ’ αυτή την προοπτική να την οδηγήσει σε μια ολέθρια για την πατρίδα λιποψυχία. Ορκίζεται, άρα, πως ακόμη και τον θάνατο των παιδιών της θα υπομείνει, προκειμένου να υπηρετήσει όπως οφείλει τη μητέρα όλων, την πατρίδα.

2.α. «O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε»: Προσωποποιήσεις: Ο ποιητής δίνει μ’ έναν πολύ παραστατικό τρόπο την ένταση με την οποία συντελείται η αναγέννηση του τοπίου, παρουσιάζοντας τον Απρίλη και τον Έρωτα να χορεύουν και να γελούν. Η υπέροχη αυτή εικόνα συνδυάζει την αναγέννηση της φύσης, που συνοδεύει τον ερχομό της άνοιξης, με τη ζωοποιό δύναμη του έρωτα. 

«η μαύρη πέτρα ολόχρυση»: Μεταφορά: Δεν υπάρχει τίποτε στη φύση αυτή την εποχή που να μην είναι όμορφο. Ακόμη κι μαύρη πέτρα, που μετρά αιώνες παρουσίας στη γη, λαμποκοπά κάτω απ’ το φως του ήλιου και μεταδίδει ομορφιά. Στα μάτια των ετοιμοθάνατων Μεσολογγιτών όλα τα στοιχεία της φύσης, ακόμη κι αυτά που υπό άλλες συνθήκες μοιάζουν λιγότερο σπουδαία και θελκτικά, αποκτούν πλέον μια ξεχωριστή γοητεία.

«Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει»: Υπερβολή: Το μήνυμα της φύσης για την αδιαπραγμάτευτη και αξεπέραστη ομορφιά της ζωής, μεταδίδεται μπροστά στα έκθαμβα μάτια των Μεσολογγιτών με χιλιάδες τρόπους, αφού και το παραμικρό στοιχείο της φύσης λειτουργεί ως ένα ακόμη κάλεσμα να αναθεωρήσουν την απόφασή τους και να απολαύσουν το κάλλος της φύσης.

2.β. Το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στο Α΄ απόσπασμα είναι το γ΄ ενικό, το οποίο επιλέγεται προκειμένου να παρουσιαστεί η κατάσταση που επικρατεί στο Μεσολόγγι με αντικειμενικό τρόπο από τον παντογνώστη αφηγητή. Χάρη στο γ΄ πρόσωπο η αφήγηση αποκτά το χαρακτήρα μιας σχεδόν δημοσιογραφικής καταγραφής από έναν εξωτερικό παρατηρητή. Ακολούθως, ωστόσο, αξιοποιείται το β΄ ενικό πρόσωπο, καθώς ο Σουλιώτης απευθύνεται στο προσωποποιημένο του τουφέκι. Με τη χρήση αυτού του προσώπου επιτυγχάνεται η δραματοποίηση ενός στιγμιότυπου από τη ζωή των πολιορκημένων Ελλήνων, προσφέροντας ζωντάνια στην αφήγηση, αλλά και εντονότερη συναισθηματική φόρτιση.

3. Η εμπειρία αυτή των πολιορκημένων Μεσολογγιτών αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα της αποφασιστικότητας και της μεγαλειώδους ψυχικής αντοχής που αποκτούν οι άνθρωποι όταν αγωνίζονται για κάτι τόσο πολύτιμο, όπως είναι η ελευθερία τους. Μας παρουσιάζει, συνάμα, μια εφιαλτική εικόνα των όσων οδυνηρών αναγκάστηκαν να βιώσουν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού τους αγώνα, αποκαλύπτοντας το πόσα χρειάστηκε να θυσιάσουν και το πόσα χρειάστηκε να υπομείνουν, προκειμένου να διασφαλίσουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία τους. Προσωπικά οφείλω να παραδεχτώ πως δεν είμαι σίγουρος ότι θα κατόρθωνα να ανταποκριθώ με ανάλογη γενναιότητα σε μια αντίστοιχη εμπειρία. Η πλήρης απουσία τροφίμων, η ανασφάλεια, ο φόβος κι οι συνεχείς κακουχίες είναι πολύ πιθανό πως θα μου προκαλούσαν συναισθήματα απόγνωσης και θα με έφερναν κοντά στο να εγκαταλείψω την προσπάθεια. Παράλληλα, ωστόσο, η επίγνωση πως πλάι μου θα βρίσκονταν άνθρωποι που θα έδειχναν καρτερικότητα απέναντι στις ίδιες ταλαιπωρίες, με κάνει να σκέφτομαι πως ίσως πάσχιζα με κάθε τρόπο να φανώ αντάξιος της δικής τους δύναμης. Εκείνο, άλλωστε, που καθιστά τόσο ιδιαίτερη αυτή την εμπειρία είναι η συλλογικότητα του βιώματος, εφόσον δεν αφορά μεμονωμένα άτομα, αλλά το σύνολο των πολιτών του Μεσολογγίου. Υπ’ αυτή την έννοια η σκέψη πως θα όφειλα με το παράδειγμά μου να τονώσω το ηθικό των συμπολιτών μου, όπως και η ουσιαστικότερη σκέψη πως αυτός ο αγώνας αφορά όλες τις επόμενες γενιές των Ελλήνων, θα αποτελούσαν για μένα σημαντική πηγή κουράγιου και δύναμης.

Εναλλακτικά:

3. Αγαπητοί συμπατριώτες,

ο αγώνας που δίνουμε εδώ στο πολύπαθο Μεσολόγγι είναι επώδυνος για όλους μας, αφού όλοι στερούμαστε τα πάντα κι αντέχουμε τώρα πια μόνο με τη θέληση της ψυχής μας. Τα τρόφιμα έχουν εξαντληθεί εδώ και μέρες, και μαζί μ’ αυτά έχουν εξαντληθεί και τα σώματά μας. Με δυσκολία βαδίζουμε, με δυσκολία μιλάμε και με ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία αναζητούμε τα τελευταία αποθέματα κουράγιου για την τελευταία μας ηρωική πράξη⸱ την έξοδο από την πολιορκημένη πόλη μας. Κι είναι αυτή η εξάντληση που με κάνει να νιώθω ταπεινωμένος, αφού το ξέρω καλά πως δεν είμαι πια σε θέση να αγωνιστώ όπως πραγματικά μπορώ κι όπως θέλω. Βρίσκομαι εδώ με τη θέληση να υπερασπιστώ τους συμπολίτες μου, αλλά το σώμα μου είναι πια τόσο αδύναμο, ώστε μου είναι δύσκολο ακόμη και να κρατήσω το τουφέκι μου. Έτσι, κοντά στην ταπείνωση, έρχεται κι ο φόβος⸱ ο φόβος ότι δεν θα καταφέρω να προσφέρω όσα πρέπει στον κοινό αυτό αγώνα. Έναν αγώνα που όλοι τον βλέπουμε ως τον πιο σημαντικό που έχουμε κληθεί να δώσουμε στη ζωή μας, διότι δεν αφορά μόνο εμάς και τα παιδιά μας, αφορά, πολύ περισσότερο, όλους τους Έλληνες. Το αν θα κερδίσουμε ή θα χάσουμε τη μάχη που έρχεται δεν είναι αυτό που έχει για εμάς σημασία, καθώς το ξέρουμε καλά πως ό,τι θα μείνει στους επόμενους είναι το λαμπρό παράδειγμα της αυτοθυσίας μας. Εμείς εδώ προετοιμαζόμαστε για το τέλος μας, αλλά βλέπουμε την ίδια στιγμή τους καρπούς του αίματός μας στους ακόμη πιο δυναμικούς και αποφασιστικούς αγώνες εκείνων που θα μας έχουν από δω και πέρα στη σκέψη τους.

Σας απο-χαιρετώ!