Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2019: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)

Nancy Merkle

Πανελλαδικές ΕΠΑ.Λ 2019: Νέα Ελληνικά (Θέματα & Απαντήσεις)  

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Ο Α. Καμύ το 1957 κερδίζει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Στην ομιλία του στην Ακαδημία της Σουηδίας αναφέρεται στην Τέχνη και στον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη.

[...] Προσωπικά, μου είναι αδύνατον να ζήσω χωρίς την τέχνη μου. Αλλά ουδέποτε την έβαλα πάνω απ’ όλα. Αντιθέτως, μου είναι απαραίτητη γιατί συνυπάρχει με τον καθένα και μου επιτρέπει να ζω, έτσι όπως είμαι, στο ίδιο επίπεδο με όλους. Η τέχνη δεν είναι για μένα μια απόλαυση μοναχική. Είναι ένα μέσο για να αγγίζω τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων, προσφέροντάς τους μια προνομιακή εικόνα για τους κοινούς πόνους και τις χαρές. Εξαναγκάζει, λοιπόν, τον καλλιτέχνη να μην απομονωθεί και του επιβάλλει την πιο ταπεινή και οικουμενική αλήθεια. Και αυτός που συχνά επιλέγει τη μοίρα του καλλιτέχνη επειδή αισθάνεται διαφορετικός, πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι δεν θα τονώσει την τέχνη και τη διαφορετικότητά του παρά μόνον αποδεχόμενος την ομοιότητά του με όλο τον κόσμο.

Ο καλλιτέχνης διαπλάθεται μέσα σ’ ένα αδιάκοπο πηγαινέλα από το εγώ του στους άλλους, στο μεταίχμιο1 μεταξύ της αναγκαίας γι’ αυτόν ομορφιάς και της κοινότητας από την οποία αδυνατεί να αποσπαστεί. Γι’ αυτό τον λόγο οι αληθινοί καλλιτέχνες δεν περιφρονούν τίποτε και υποχρεώνουν εαυτούς να κατανοούν αντί να κρίνουν. Κι αν πρέπει να πάρουν το μέρος κάποιου σε αυτόν τον κόσμο, δεν μπορούν παρά να ταχθούν υπέρ μιας κοινωνίας όπου, σύμφωνα με την ιστορική ρήση του Νίτσε2, δεν θα κυριαρχεί πλέον ο κριτής αλλά ο δημιουργός, είτε είναι εργάτης είτε διανοούμενος.

[...] Ο καλλιτέχνης μπορεί να ξαναβρεί το αίσθημα μιας ζωντανής κοινωνίας που θα τον δικαιώσει με μόνη προϋπόθεση να αποδεχτεί, όσο του είναι δυνατόν, τη διπλή υποχρέωση που προσδίδει αξία στο έργο του: να ταχθεί στην υπηρεσία της αλήθειας και της ελευθερίας. Εφόσον, προορισμός του είναι να συνενώσει τον μεγαλύτερο δυνατόν αριθμό ανθρώπων, αδυνατεί να συμβιβαστεί με το ψεύδος και τη δουλεία που, όπου βασιλεύουν, πολλαπλασιάζουν τη μοναξιά. Όποιες κι αν είναι οι προσωπικές μας αναπηρίες, το μεγαλείο της δουλειάς μας θα ριζώσει μόνο αν αναλάβουμε μια δέσμευση διττή3, που δύσκολα τηρείται: την άρνηση του ψεύδους για ό,τι γνωρίζουμε και την αντίσταση στην καταπίεση.

(Αλμπέρ Καμύ, «Ο Καλλιτέχνης και η Εποχή του. Ομιλίες στη Σουηδία», εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2011, απόσπασμα, σελ. 26-28, διασκευή)

1 μεταίχμιο: το διαχωριστικό σημείο ανάμεσα σε δύο αντίθετες καταστάσεις

2 Νίτσε: Γερμανός φιλόσοφος

3 διττή: διπλή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Α1. «Προσωπικά ... είτε διανοούμενος»: Παρουσιάστε περιληπτικά στην τάξη σας το περιεχόμενο του συγκεκριμένου αποσπάσματος του κειμένου. (60-80 λέξεις)

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Α2. αντιθέτως, λοιπόν, γι’ αυτό τον λόγο, εφόσον: Ποιος είναι ο ρόλος της κάθε διαρθρωτικής λέξης/φράσης στη συνοχή του κειμένου;

Μονάδες 4

Α3. Να δώσετε έναν τίτλο στο κείμενο.

Μονάδες 3

Α4. α) ουδέποτε, επιτρέπει, αδυνατεί, δέσμευση: Να γράψετε ένα αντώνυμο για κάθε μία από τις παραπάνω λέξεις.

(μον. 4)

β) περιφρονούν, υποχρέωση: Για κάθε μία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να δημιουργήσετε μία πρόταση που θα φανερώνει τη σημασία τους. (μον. 4)

Μονάδες 8

3η δραστηριότητα

Α5. Σε μία σύντομη ομιλία σας στη Βουλή των Εφήβων να προτείνετε τρόπους με τους οποίους το σύγχρονο σχολείο θα αναλάβει καθοριστικό ρόλο στην πρόοδο της τέχνης και του πολιτισμού. (200-250 λέξεις)

Μονάδες 20

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Η Alda Merini είναι Ιταλίδα ποιήτρια και το 1996 προτάθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία για το βραβείο Νόμπελ στη Λογοτεχνία.

[Ένα ποίημα δυο ερμηνείες]

Δεν έχω ανάγκη από χρήματα.

Έχω ανάγκη από αισθήματα,

από λέξεις, από λέξεις σοφά διαλεγμένες,

από λουλούδια που τα λένε σκέψεις,

από ρόδα που τα λένε παρουσίες,

από όνειρα που κατοικούν τα δέντρα,

από τραγούδια που κάνουν τ’ αγάλματα να χορεύουν,

από άστρα που ψιθυρίζουν στ’ αυτί των εραστών.

Έχω ανάγκη από ποίηση,

εκείνη τη μαγεία που καίει το βάρος των λέξεων,

που ξυπνά τις συγκινήσεις και φέρνει καινούργια χρώματα.

Alda Merini, Μετάφραση: Ευαγγελία Πολύμου,

https://bibliotheque.gr/article/67424.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Β1. Σε μία παράγραφο 50–60 λέξεων να καταγράψετε ποιες είναι οι προσδοκίες της ποιήτριας. Τεκμηριώστε την απάντησή σας με στοιχεία του ποιήματος.

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Β2. α) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τρεις προσωποποιήσεις που υπάρχουν στο ποίημα. (μον. 6) Τι πετυχαίνει με τη χρήση τους η ποιήτρια; (μον. 1)

β) Η φράση «έχω ανάγκη» επαναλαμβάνεται στο ποίημα. Να ερμηνεύσετε τη λειτουργία της επανάληψης ως προς το νόημα του κειμένου. (μον. 8)

Μονάδες 15

3η δραστηριότητα

Β3. Η ποιήτρια δηλώνει ότι έχει ανάγκη την ποίηση. Εσείς, στη ζωή σας, κατά πόσο έχετε ανάγκη από κάποια μορφή τέχνης (μουσική, ζωγραφική, θέατρο, λογοτεχνία κ.λπ.); Σε ένα κείμενο 100-150 λέξεων να αναπτύξετε την άποψή σας.

Μονάδες 20

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1^η Δραστηριότητα

Α1. Αγαπητοί συμμαθητές, ο Αλμπέρ Καμύ αναφέρεται στην κοινωνική διάσταση της τέχνης. Αρχικά τονίζει πως αν και θεωρεί την τέχνη αναγκαία για τον ίδιο, την αντικρίζει περισσότερο ως μέσο επικοινωνίας με τους άλλους. Ο καλλιτέχνης, άλλωστε, ακόμη κι εκείνος που νιώθει διαφορετικός, κατανοεί πως μόνο αναγνωρίζοντας τις ομοιότητές του με τους άλλους υπηρετεί την τέχνη. Η ανάγκη της επικοινωνίας, όπως επισημαίνει, εξωθεί τους καλλιτέχνες στο να κατανοούν τους άλλους κι όχι να τους κρίνουν. Οι καλλιτέχνες στηρίζουν, επομένως, την πρωτοκαθεδρία όσων δημιουργούν έναντι όσων κρίνουν.

Σας ευχαριστώ.

[Λέξεις: 86]

2^η Δραστηριότητα

Α2. αντιθέτως: δηλώνει αντίθεση σε σχέση με κάτι που προηγήθηκε (επίρρημα)

λοιπόν: υποδηλώνει πως ο ομιλητής/γράφων οδηγείται σ’ ένα συμπέρασμα με βάση τα όσα προηγήθηκαν (σύνδεσμος)

γι’ αυτό τον λόγο: εκφράζει σχέση αιτιολόγησης

εφόσον: δηλώνει προϋπόθεση (σύνδεσμος)

Α3. «Ο κοινωνικός ρόλος του καλλιτέχνη»

Α4.

α) ουδέποτε: πάντοτε

επιτρέπει: απαγορεύει (εμποδίζει, αποτρέπει)

αδυνατεί: μπορεί

δέσμευση: απελευθέρωση (αποδέσμευση)

β) Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι δεν περιφρονούν κανέναν από τους συνανθρώπους τους, αναγνωρίζοντας πως καθένας έχει τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα και αξία.

Η τήρηση των νόμων δεν αποτελεί προαιρετική επιλογή, αλλά σημαντικό καθήκον και αναγκαία υποχρέωση όλων -ανεξαιρέτως- των πολιτών.

3^η Δραστηριότητα

Α5.

Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε, αγαπητοί Έφηβοι Βουλευτές,

            θα ήθελα να αξιοποιήσω την ευκαιρία που μου δίνεται να σας απευθύνω το λόγο από αυτό εδώ το βήμα, για να θέσω ένα καίριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα, αυτό της προώθησης της τέχνης στο σχολείο. Πιστεύω πως η έγκαιρη και ουσιαστική επαφή των μαθητών με την τέχνη, θα ευνοήσει τόσο τους ίδιους σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο, όσο και ευρύτερα την πρόοδο του πολιτισμού.

            Θεωρώ, βέβαια, πως η επαφή αυτή δεν θα πρέπει να λάβει το χαρακτήρα ενός υποχρεωτικού μαθήματος, αλλά μιας γενικότερης ένταξης της τέχνης στη σχολική ζωή, με τη μορφή εκδηλώσεων. Παρουσιάσεις του έργου γνωστών καλλιτεχνών θα μπορούσαν να δώσουν το έναυσμα για την ελεύθερη δημιουργία μαθητικών έργων, τα οποία, ακολούθως, θα εκτίθενται ή θα παρουσιάζονται στο χώρο του σχολείου. Μια δημιουργική και συνεχής συνομιλία με τον χώρο της τέχνης, που θα επιτρέπει στους νέους να εκφράζονται μέσω αυτής και να κατανοούν πιο άμεσα τη λειτουργία της.

Συνάμα, θα είναι επωφελής μια γενικότερη γνωριμία των μαθητών με την επίδραση και το διαχρονικό ρόλο της τέχνης, μέσω της επαφής τους τόσο με πολιτιστικά μνημεία της Ελλάδας, όσο και άλλων χωρών. Έργα τέχνης και μνημεία που έχουν ταυτιστεί με συγκεκριμένους πολιτισμούς, μπορούν να αποτελέσουν είτε το αντικείμενο μελέτης στο πλαίσιο σχολικών μαθημάτων, είτε αφορμές προσωπικής επαφής με επισκέψεις στους αντίστοιχους χώρους.

Η τέχνη ως αδιάψευστος μάρτυρας της κοινής στην ουσία της ταυτότητας όλων των ανθρώπων οφείλει, άρα, να είναι συνεχώς παρούσα στη σχολική ζωή των μαθητών. Θα διασφαλίζεται μέσω αυτής, αφενός η κατανόηση κι ο σεβασμός απέναντι στον άλλο άνθρωπο κι αφετέρου η αντίληψη πως ως εκφραστής της ανθρώπινης διάνοιας συνιστά αναπόσπαστο μέρος κάθε πολιτισμού.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!  

[Λέξεις: 276]

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1η δραστηριότητα

Β1. Οι προσδοκίες της ποιήτριας συνδέονται με τη βαθιά και πολύπλευρη επίδραση που ασκεί ο ποιητικός λόγος (Έχω ανάγκη από ποίηση). Επιθυμεί τόσο τη συναισθηματική συγκίνηση που προσφέρει η ποίηση (Έχω ανάγκη από αισθήματα), όσο και τη διανοητική πρόκληση που αυτή συνιστά (από λουλούδια που τα λένε σκέψεις). Επιζητά, επίσης, την επικοινωνία, την ελπίδα, αλλά και τη δυναμική εκείνη που αναστατώνει την ψυχή του ανθρώπου (τραγούδια που κάνουν τ’ αγάλματα να χορεύουν).

[Λέξεις: 71]

Β2.

α) Προσωποποιήσεις:

- όνειρα που κατοικούν τα δέντρα

- τραγούδια που κάνουν τ’ αγάλματα να χορεύουν

- άστρα που ψιθυρίζουν στ’ αυτί των εραστών

Η ποιήτρια προσωποποιεί αφηρημένες έννοιες και αντικείμενα στο πλαίσιο του ποιήματός της προκειμένου να αποδώσει πιο παραστατικά τη δυναμική επίδραση του ποιητικού λόγου. Με αυτό τον τρόπο ο αναγνώστης δεν διαβάζει απλώς για τα όσα προσφέρει η ποίηση, αλλά αντικρίζει ζωντανές εικόνες που αποδίδουν τη συνεχή παρουσία και δράση της ποίησης. Τα όνειρα που βρίσκονται όχι πολύ μακριά από την ποιήτρια, τα τραγούδια που ξεσηκώνουν ακόμη και αγάλματα, αλλά και τα αστέρια που υιοθετούν ενεργά το ρομαντικό ρόλο που τους αποδίδεται, συνιστούν όλα εκφάνσεις του πολυδύναμου ποιητικού λόγου, που μπορεί να επηρεάσει δραστικά το άτομο σε συναισθηματικό και νοητικό επίπεδο.  

β) Με την επανάληψη της φράσης αυτής, αρχικά σε αποφατική μορφή «δεν έχω ανάγκη» και ακολούθως σε καταφατική «έχω ανάγκη», η ποιήτρια κατορθώνει να αποδώσει εμφατικά το πόσο ουσιώδης είναι για εκείνη η λειτουργία κι η προσφορά του ποιητικού λόγου. Η ανάγκη της για συγκίνηση τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε νοητικό επίπεδο, όπως κι η ανάγκη της για ανανέωση (φέρνει καινούργια χρώματα), μπορεί να καλυφθεί μόνο μέσω της πολύπτυχης και δραστικής επίδρασης που της ασκεί η ποίηση.

3^η Δραστηριότητα

Β3.

Η τέχνη είναι διαρκώς παρούσα στη ζωή των περισσότερων ανθρώπων, ανεξάρτητα από την ηλικία τους ή την ειδικότερη επαγγελματική ή άλλη ταυτότητά τους, εφόσον αποτελεί ένα πολυδύναμο μέσω έκφρασης, συναισθηματικής εκτόνωσης και αισθητικής απόλαυσης. Σε ό,τι αφορά εμένα προσωπικά, ως τελειόφοιτο Λυκείου, η τέχνη κατέχει σημαντική θέση στην καθημερινότητά μου, ιδίως με τη μορφή της μουσικής, εφόσον μου προσφέρει μια αναγκαία δυνατότητα διαφυγής από τις πιεστικές υποχρεώσεις της ημέρας, αλλά και από τα ποικίλα ζητήματα που με απασχολούν σε σχέση με το μέλλον μου. Η επίγνωση πως σύντομα ολοκληρώνεται ο κύκλος της μαθητικής ζωής μου και πως ακολουθούν νέες ευκαιρίες, αλλά και διαφορετικές απαιτήσεις, μου προκαλεί συχνά αισθήματα ενθουσιασμού, μα και αγωνίας. Αισθήματα που δεν έχω πάντοτε τη δυνατότητα να τα προσδιορίσω με ακρίβεια ή να τα εκφράσω πλήρως, γι’ αυτό κι έχω ανάγκη τη μουσική που μου επιτρέπει με τη μελωδία, τους στίχους και την έντασή της να νιώσω πως απελευθερώνομαι από αυτά.

[Λέξεις: 154]