Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Αυτοματισμός

Ktsdesign

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Αυτοματισμός

Αυτοματισμός: Η αντικατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα στη λειτουργία ενός συστήματος με σκοπό τη βελτίωση της λειτουργίας και μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας του.

Ρομπότ: Τα ρομπότ είναι κινητοί μηχανισμοί προγραμματιζόμενοι σε δύο ή περισσότερους άξονες, που διαθέτουν κάποιο βαθμό αυτονομίας και μετακινούνται εντός του περιβάλλοντός τους για την πραγματοποίηση εργασιών.

Το International Federation of Robotics διακρίνει τα ρομπότ σε 2 μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με το σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιούνται, τα βιομηχανικά ρομπότ (industrial robots) που αποτελούνται από κινητούς ή σταθερούς αυτόματους μηχανικούς βραχίονες τριών τουλάχιστον αρθρώσεων που χρησιμοποιούνται στους κλάδους της μεταποίησης για την μετακίνηση και επεξεργασία διάφορων υλικών και προϊόντων και τα ρομπότ υπηρεσιών (service robots) που χρησιμοποιούνται κυρίως στον πρωτογενή και τριτογενή τομέα είτε για επαγγελματικούς σκοπούς (Professional service robots) είτε για την παροχή προσωπικών υπηρεσιών (personal service robots).

Διανύουμε μια μεταβατική εποχή, καθώς ο αυτοματισμός βρίσκεται μόλις στο ξεκίνημά του. Αναμένεται η ταχύτατη εξάπλωσή του με άγνωστες ακόμη επιπτώσεις στον εργασιακό χάρτη. Η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και των ρομπότ στον εργασιακό χώρο ενδέχεται είτε να οδηγήσει σε σημαντική και μόνιμη μείωση των θέσεων εργασίας για τους ανθρώπους, είτε, όπως συνέβαινε στο παρελθόν με κάθε νέα εμφάνιση καινοτομικών για την εποχή τους τεχνολογιών, η απώλεια θέσεων εργασίας να είναι προσωρινή και να ακολουθήσει η δημιουργία νέων -ακόμη περισσότερων- θέσεων εργασίας, σε διαφορετικούς τομείς και με την προϋπόθεση της απόκτησης διαφορετικών δεξιοτήτων από τη μεριά των εργαζομένων.

Με την τεχνολογική εξέλιξη και την 4η βιομηχανική επανάσταση να αλλάζει τον κόσμο ταχύτατα, ως κοινωνία και ως οικονομία καλούμαστε να πάρουμε θέση για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας. Ποια στάση πρέπει να υιοθετήσουμε ως προς τη νέα τεχνολογία, τα ρομπότ, την τεχνητή νοημοσύνη, και την αξιοποίησή τους στη βιομηχανία; Κινδυνεύουν οι θέσεις εργασίας από τη νέα τεχνολογία, ή κινδυνεύουν από την καθήλωση στην παλαιά; Απειλούνται από την εισαγωγή ρομπότ στην βιομηχανική παραγωγή, ή από την έλλειψη ρομπότ στην παραγωγή; Πως μπορούμε να εκμεταλλευτούμε το δυναμικό της νέας τεχνολογίας και των ρομπότ για να ενισχύσουμε την εγχώρια βιομηχανική παραγωγή, και τη συνεισφορά της στο ΑΕΠ και στην ευημερία, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και ενδυναμώνοντας τους εργαζομένους, ώστε να έχουν καλές και ποιοτικές δουλειές στη νέα αυτοματοποιημένη οικονομία;

Το νέο παραγωγικό περιβάλλον

- Τα σύγχρονα ρομπότ είναι η επιτομή της νέας τεχνολογίας, της συνεχούς τεχνολογικής εξέλιξης στα συστήματα αυτοματισμού και της τεχνητής νοημοσύνης. Τα τελευταία χρόνια, η αλματώδης ψηφιακή και τεχνολογική εξέλιξη και οι νέες δυνατότητες που έχουν ενσωματωθεί στις λειτουργίες τους, έχουν οδηγήσει σε διαρκώς αυξανόμενη χρήση τους στο παραγωγικό περιβάλλον με σημαντικές αλλαγές και ως προς το περιεχόμενο, και ως προς την οργάνωση της εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις σε διεθνές επίπεδο.

- Οι αλλαγές που έχουν προκύψει από την τεχνολογική εξέλιξη αφορούν στη διεύρυνση της γκάμας εργασιών που μπορούν να αναληφθούν από ρομπότ, την επέκταση των επιπέδων αυτονομίας, και αυτοβελτίωσής τους, και την αλλαγή της αλληλεπίδρασης με τον άνθρωπο. Σήμερα, τα σύγχρονα ρομπότ δεν χρησιμοποιούνται απλά για την εκτέλεση προκαθορισμένων και επαναλαμβανόμενων εργασιών αλλά είναι σε θέση να εκτελούν πολυσύνθετες διεργασίες, να λαμβάνουν και να υλοποιούν αποφάσεις, να μαθαίνουν και να συνεργάζονται στενά με άλλα μηχανήματα και ανθρώπους στο χώρο εργασίας.

- Οι νέες αυτές δυνατότητες δημιουργούν εύλογα ερωτήματα για την απασχόληση, τα επαγγέλματα και τους τομείς που επηρεάζονται, αλλά και τις αλλαγές θα επέλθουν στο περιεχόμενο και την οργάνωση της εργασίας. Και αυτό γιατί, ναι μεν επιτυγχάνουν σημαντική βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας λόγω της ταχύτητας και ακρίβειας που αναπτύσσουν για τυποποιημένες, επαναλαμβανόμενες εργασίες αλλά δεν επηρεάζουν αρνητικά το σύνολο των επαγγελμάτων. Αντίθετα, μόνο το 5% των επαγγελμάτων μπορούν να αυτοματοποιηθούν πλήρως, ενώ αναμένεται να αναβαθμιστούν πολλά άλλα.

Με άλλα λόγια, τα ρομπότ υποκαθιστούν επιμέρους καθήκοντα και όχι θέσεις εργασίας, με αποτέλεσμα την ανάγκη διαρκούς ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων στο ανθρώπινο δυναμικό.

Γιατί αυξάνεται το ενδιαφέρον για τα ρομπότ;

- Δύο παράγοντες έχουν συντελέσει στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος για τα ρομπότ. Ο πρώτος είναι η δραστική μείωση του κόστους αγοράς και εγκατάστασης ρομποτικών συστημάτων. Το κόστος αγοράς του βασικού ρομποτικού εξοπλισμού έχει μειωθεί κατά 40% την τελευταία 10ετία, ενώ σημαντικές μειώσεις υπάρχουν και στα συνοδευτικά κόστη που αφορούν το σχεδιασμό του ρομποτικού συστήματος και τον περιφερειακό εξοπλισμό. Η μείωση αυτή, σε συνδυασμό με τη συνεχή βελτίωση της απόδοσης των ρομποτικών συστημάτων, έχει διευρύνει τα πεδία στα οποία είναι οικονομικά συμφέρουσα και βιώσιμη η χρήση ρομποτικών συστημάτων.

- Ο δεύτερος λόγος είναι ότι πολλοί προμηθευτές έχουν αρχίσει να προσφέρουν τη δυνατότητα ενοικίασης ρομπότ αντί της αγοράς τους. Το μοντέλο Robot as a Service (RaaS) έχει πολλά πλεονεκτήματα για τις επιχειρήσεις καθώς, αφενός αποφεύγουν το αρχικό κόστος εγκατάστασης (το οποίο συχνά είναι αποτρεπτικό, ιδιαίτερα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις), αφετέρου έχουν την ευκαιρία συνεχών αναβαθμίσεων του εξοπλισμού τους.

- Πέρα όμως από την ποσοτική αύξηση στον αριθμό των χρησιμοποιούμενων βιομηχανικών ρομπότ, η συνεχής εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, στο πλαίσιο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, επιφέρει και ποιοτική διαφοροποίηση στο είδος των εργασιών που είναι σε θέση να αναλαμβάνουν, τα επίπεδα αυτονομίας τους και τον τρόπο με τον οποίο αλληλοεπιδρούν με τον άνθρωπο.

Για παράδειγμα πολλά προηγμένα ρομποτικά συστήματα είναι εξοπλισμένα με εξελιγμένους αισθητήρες και αλγορίθμους μηχανικής εκμάθησης (machine learning) που τους δίνουν την δυνατότητα να εκτελούν πλειάδα εργασιών με μικρή ή και καθόλου παρέμβαση από τον χειριστή, ενώ παράλληλα συμβάλουν στη συνεχή βελτιστοποίηση της απόδοσής τους.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Η Ελληνική βιομηχανία υπολείπεται σημαντικά όσον αφορά την ενσωμάτωση ρομποτικών συστημάτων, όχι μόνο σε σύγκριση με τις ανεπτυγμένες αλλά και με αρκετές αναπτυσσόμενες χώρες.

Βασικός ανασταλτικός παράγοντας για την εγκατάσταση ρομποτικών συστημάτων στην Ελλάδα, είναι το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, ο αβέβαιος χρόνος της επένδυσης καθώς για την εγκατάσταση ρομποτικών συστημάτων απαιτούνται μεγάλου όγκου παραγωγές που συνήθως δεν υπάρχουν για την μικρή Ελληνική αγορά. Σημαντικός περιορισμός είναι επίσης η έλλειψη γνώσης σε μεγάλο τμήμα της επιχειρηματικής κοινότητας σχετικά με τις αναπτυξιακές δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη ρομποτική, καθώς επίσης και η απουσία μακροπρόθεσμων επενδυτικών σχεδίων.

Πως επηρεάζει η χρήση ρομπότ την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων;

Η επιτυχής εισαγωγή ρομποτικών συστημάτων στην παραγωγική διαδικασία συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικής τους θέσης στην εγχωρία και διεθνή αγορά. Τα οφέλη από την χρήση ρομπότ δεν περιορίζονται στη μείωση του κόστους εργασίας. Εξίσου, αν όχι πιο σημαντική, είναι η επίτευξη μεγαλύτερης αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας.

Η υψηλή ταχύτητα και ακρίβεια που επιτυγχάνουν τα ρομπότ κατά την εκτέλεση τυποποιημένων επαναλαμβανόμενων εργασιών, καθώς επίσης και η δυνατότητα που έχουν να λειτουργούν ακατάπαυστα χωρίς να μειώνεται η απόδοσή τους, συμβάλουν, μεταξύ άλλων, στη μείωση του χρόνου παραγωγής, την ελαχιστοποίηση των ανθρωπίνων σφαλμάτων και των νεκρών χρόνων, τη διασφάλιση σταθερής και υψηλής ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων, τη μείωση της φύρας, ενώ δίνουν και τη δυνατότητα επέκτασης του ωραρίου λειτουργίας των παραγωγικών μονάδων (προσθήκη επιπλέον βαρδιών κλπ).

Σημαντικά οφέλη προκύπτουν επίσης από τη σχετική ευκολία με την οποία τα ρομπότ μπορούν να προσαρμοστούν ώστε να εκτελούν διαφορετικά καθήκοντα, γεγονός που προσφέρει ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις διακυμάνσεις της ζήτησης.

Τα οφέλη είναι πολύ μεγαλύτερα όταν τα ρομπότ συνδυάζονται με άλλα προηγμένα τεχνολογικά εργαλεία (artificial intelligence, big data analytics, augmented reality, internet of things, advanced vision technologies).

- Η υποκατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από ρομπότ θα ανασχεδιάσει τον παγκόσμιο χάρτη ανταγωνιστικότητας δημιουργώντας ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις για τις επιχειρήσεις και τις εθνικές οικονομίες. Η επιτυχής ενσωμάτωση προηγμένων ρομποτικών συστημάτων δεν αποτελεί συνεπώς απλώς πηγή συγκριτικού πλεονεκτήματος, αλλά συνθήκη επιβίωσης, καθώς όσοι δεν ακολουθήσουν τις εξελίξεις θα αντιμετωπίσουν σημαντικές πιέσεις όσον αφορά την παραγωγικότητα και το κόστος εργασίας.

Αποτελούν τα ρομπότ ευκαιρία ή απειλή για την ανθρώπινη απασχόληση;

Η ρομποτοποίηση της οικονομίας έχει διττό αντίκτυπο στην απασχόληση. Ως πρώτο χρονικά βήμα εμφανίζεται η υποκατάσταση κάποιων εργαζομένων των οποίων οι εργασίες αυτοματοποιούνται. Ως δεύτερο βήμα θεωρείται η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, είτε στην ίδια αλυσίδα αξίας είτε σε άλλους κλάδους και τομείς της οικονομίας, ως αποτέλεσμα της αυξημένης παραγωγικότητας και των εισοδημάτων.

Ο τελικός αντίκτυπος που θα έχουν οι δύο αυτές αντίρροπες δυνάμεις στα επίπεδα απασχόλησης και ανεργίας αποτελεί αντικείμενο έντονης δημόσιας συζήτησης. Ενώ ορισμένοι αναλυτές, επικαλούμενοι την ιστορία των προηγούμενων βιομηχανικών επαναστάσεων, ισχυρίζονται ότι οι νέες θέσεις που θα δημιουργηθούν θα είναι περισσότερες και καλύτερες από αυτές που θα χαθούν, άλλοι θεωρούν ότι η έκταση και η ταχύτητα με την οποία πραγματοποιούνται οι αλλαγές στη σημερινή οικονομία είναι πολύ μεγάλες και ως εκ τούτου η κατάσταση, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, αναμένεται να είναι διαφορετική.

Αρνητικές όψεις του αυτοματισμού:

- Απώλεια πολλών θέσεων εργασίας (χειρωνακτικών ή χαμηλών απαιτήσεων) που καταδικάζουν στην ανεργία άτομα χωρίς ουσιαστική εξειδίκευση και, άρα, άτομα που δύσκολα μπορούν να βρουν νέα απασχόληση.

Στις χώρες του ΟΟΣΑ, το 14% των θέσεων εργασίας αντιμετωπίζουν πολύ υψηλή πιθανότητα αυτοματοποίησης. Για την Ελλάδα, το ποσοστό των θέσεων εργασίας που αντιμετωπίζουν πολύ υψηλή πιθανότητα αυτοματοποίησης ανέρχεται σε 23,4%, ενώ άλλο ένα σημαντικό ποσοστό της τάξης του 35,3% αντιμετωπίζει πιθανότητα σημαντικής αλλαγής.

Πάντως, ακόμα και στις περιπτώσεις που η υφιστάμενη τεχνολογία μπορεί να προσφέρει τη δυνατότητα αντικατάστασης ενός εργαζομένου από ρομπότ  ενδεχομένως να μην υπάρχει οικονομικός λόγος να πραγματοποιηθεί η επένδυση. Για παράδειγμα ενώ σήμερα υπάρχει η τεχνική δυνατότητα να ανατεθούν σε ρομπότ πολλές εργασίες που αφορούν την παρασκευή φαγητού, το υπάρχον επίπεδο κόστους εργασίας που επικρατεί στο συγκεκριμένο κλάδο και η αφθονία προσφοράς εργαζομένων καθιστούν την επένδυση οικονομικά ασύμφορη. Ο ρυθμός υποκατάστασης της ανθρώπινης εργασίας από ρομποτικά συστήματα θα εξαρτηθεί συνεπώς σε σημαντικό βαθμό από το ύψος των απαιτούμενων επενδύσεων που θα απαιτηθούν για την εγκατάσταση και λειτουργία τους.

- Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι εργαζόμενοι που χάνουν την εργασία τους λόγω της αυτοματοποίησης, καταλήγουν σε εργασίες χαμηλότερης εξειδίκευσης με χειρότερους μισθούς. Ακόμα και αν δεν επαληθευτεί η πρόβλεψη της πόλωσης της αγοράς εργασίας, ορισμένοι εργαζόμενοι, αν δεν υπάρχει αποτελεσματική πολιτική απασχόλησής με upskilling και reskilling, αναμένεται να βρεθούν σε χειρότερη θέση.

- Βάθυνση των ανισοτήτων τόσο μεταξύ των κρατών, με σαφή υπεροχή εκείνων που μπορούν να αξιοποιήσουν ευρύτερα τον αυτοματισμό ενισχύοντας δραστικά τις παραγωγικές τους δυνατότητες, όσο και μεταξύ των ατόμων, με σημαντικά οικονομικά οφέλη για εκείνους που έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις και μπορούν να εκμεταλλευτούν την αυξημένη ζήτηση σε θέσεις υψηλής ψηφιακής κατάρτισης και εξειδίκευσης.

Οι πιο φτωχές περιφέρειες έχουν περισσότερες θέσεις εργασίας και εργασίες που μπορούν να αυτοματοποιηθούν. Υπάρχει επομένως ο κίνδυνος δημιουργίας ενός φαύλου κύκλου υπανάπτυξης.

Η αξιοποίηση των ευκαιριών της ρομποτικής, ωστόσο, δεν αποτελεί επιλογή αλλά αναγκαιότητα για τις επιχειρήσεις και όσοι μείνουν πίσω θα αντιμετωπίσουν σημαντικές πιέσεις παραγωγικότητας/κόστους.

- Σταδιακή διαμόρφωση ενός πιο αυτοματοποιημένου και κατ’ επέκταση πιο απρόσωπου τρόπου λειτουργίας τόσο στις δημόσιες όσο και στις ιδιωτικές εταιρίες. Η διαπροσωπική επαφή και αλληλεπίδραση μειώνεται, εφόσον οι εργασίες που σχετίζονται με την εξυπηρέτηση πελατών αναλαμβάνονται σταδιακά από λειτουργικά συστήματα.

Ποια επαγγέλματα, και σε ποιους κλάδους, θίγονται περισσότερο από τα ρομπότ;

Η ρομποτοποίηση δεν επηρεάζει με ομοιόμορφο τρόπο όλους τους εργαζομένους. Ο αντίκτυπος εξαρτάται από το περιεχόμενο της εργασίας τους. Οι εργαζόμενοι που κάνουν επαναλαμβανόμενες, προβλέψιμες, φυσικές δραστηριότητες και έχουν περιορισμένη αλληλεπίδραση με άλλους εργαζομένους μπορούν να υποκατασταθούν ευκολότερα σε σύγκριση με αυτούς που έχουν δουλειές που περιλαμβάνουν κυρίως γνωστικά καθήκοντα. Ειδικότερα η υφιστάμενη έρευνα προσδιορίζει τρεις βασικές κατηγορίες καθηκόντων που είναι σχετικά δύσκολο να αυτοματοποιηθούν, τα λεγόμενα “bottlenecks of automation”:

- Καθήκοντα που απαιτούν αντίληψη και επιδέξιους χειρισμούς, ιδιαίτερα όταν εκτελούνται με μη δομημένο τρόπο ή/και σε περιβάλλον αυξημένης πολυπλοκότητας

- Καθήκοντα που απαιτούν δημιουργικότητα (creativity)

- Καθήκοντα που απαιτούν συναισθηματική νοημοσύνη (social intelligence)

Τα επαγγέλματα που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης είναι κυρίως μεσαίου και χαμηλού επιπέδου προσόντων, ενώ αντίστροφα τα περισσότερα επαγγέλματα υψηλού επιπέδου προσόντων αντιμετωπίζουν σχετικά χαμηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης.

Εξαίρεση αποτελούν οι απασχολούμενοι στην παροχή ατομικής φροντίδας και οι πλανόδιοι πωλητές οι οποίοι λόγω τις ιδιαιτερότητάς της εργασίας τους δεν είναι εύκολο να υποκατασταθούν.

Θετικές όψεις του αυτοματισμού:

- Αυξάνεται και βελτιώνεται ποιοτικώς η παραγωγική διαδικασία, αφού στο πλαίσιο των αυτοματοποιημένων διαδικασιών είναι εφικτή η συνεχής λειτουργία, όπως κι η αποφυγή λαθών.

- Η αυξημένη παραγωγικότητα και τα πρόσθετα εισοδήματα που δημιουργούνται σε ένα κλάδο λόγω της αυτοματοποίησης διαχέονται στο σύνολο της οικονομίας, αυξάνοντας την ενεργό ζήτηση και την απασχόληση σε άλλους κλάδους (income effect).

- Μειώνεται δραστικά η γραφειοκρατία και βελτιώνεται η εξυπηρέτηση των πολιτών στις επαφές του με τις δημόσιες υπηρεσίες, διασφαλίζοντας αμεσότερη και αρτιότερη διεκπεραίωση των κάθε είδους συναλλαγών, καθώς και σημαντική εξοικονόμηση χρόνου.

- Οι εργαζόμενοι απομακρύνονται σταδιακά από τις κοπιώδεις χειρωνακτικές εργασίες και κατευθύνονται σε πιο δημιουργικά επαγγέλματα ή σε θέσεις που απαιτούν υψηλότερο επίπεδο εξειδίκευσης.

- Δίνεται η ευκαιρία στα κράτη που αποκομίζουν τα σημαντικότερα οφέλη από τον αυτοματισμό να αξιοποιήσουν μέρος των κερδών για τη στήριξη των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων, όπως και για την παροχή βοήθειας σε κράτη χαμηλής ανάπτυξης.

- Μακροπρόθεσμα αναμένεται σημαντική επίπτωση στο είδος και την παρεχόμενη εκπαίδευση, εφόσον κάθε κοινωνία θα θέλει να διασφαλίζει την καλύτερη δυνατή κατάρτιση των νέων μελών της.

- Η υιοθέτηση ρομποτικών συστημάτων από μια επιχείρηση συνοδεύεται συχνά από τη δημιουργία νέων «συμπληρωματικών» θέσεων εργασίας. Η συμπληρωματικότητα μπορεί να αφορά είτε σε επαγγέλματα που ήδη υπάρχουν (π.χ. τεχνικοί πληροφορικής) είτε σε νέα επαγγέλματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα συμπληρωματικότητας στον κλάδο της βιομηχανίας είναι η θέση του «χειριστή ρομποτικών συστημάτων παραγωγής» τα καθήκοντα της οποίας περιλαμβάνουν, τη ρύθμιση του εξοπλισμού ανάλογα με το παραγόμενο προϊόν, την παρακολούθηση της λειτουργίας και τον ανεφοδιασμό του ρομποτικού συστήματος και την επίλυση προβλημάτων και εμπλοκών.

Τρόποι αντιμετώπισης των βραχυπρόθεσμων συνεπειών του αυτοματισμού:

Όπως η μαζική μετατόπιση εργαζομένων από τον αγροτικό τομέα στη μεταποίηση, κατά την 1η βιομηχανική επανάσταση, δεν θα ήταν εφικτή χωρίς τη ραγδαία εξάπλωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έτσι και η προσαρμογή στην 4η βιομηχανική επανάσταση προϋποθέτει νέο πλαίσιο γνώσεων και δεξιοτήτων και την ενεργό συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών: Των εργοδοτών, που θα πρέπει να στηρίξουν ενεργά την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού τους, των φορέων μάθησης που θα πρέπει να επιδιώξουν σύζευξη με την αγορά εργασίας, του κράτους (σε διάφορα επίπεδα) που θα πρέπει να διαμορφώσει ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο αλλά και να στηρίξει ενεργά τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους και βέβαια, των ίδιων των εργαζομένων, οι οποίοι θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί για την προσωπική τους βελτίωση.

- Η πολιτεία οφείλει να ενημερώνει πιο αποτελεσματικά τους νέους σχετικά με τα επαγγέλματα υψηλής μελλοντικής ζήτησης, όπως και για τα πιο ευάλωτα επαγγέλματα, ώστε μέσω των επιλογών τους να διασφαλίζουν μια -όσο γίνεται- ασφαλέστερη επαγγελματική αποκατάσταση.

- Οι εργαζόμενοι που πλήττονται από τον αυτοματισμό οφείλουν να προχωρούν μέσω επιμορφώσεων στη διασφάλιση νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, προκειμένου να είναι σε θέση να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

- Τα πανεπιστήμια και τα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης οφείλουν να προσαρμόζουν ταχύτερα τα προγράμματα σπουδών τους, ώστε οι νέοι να αποκτούν εγκαίρως τις πλέον σύγχρονες γνώσεις στους τομείς υψηλής ζήτησης.

- Η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για την έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών καθώς και για τη διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών κατάρτισης, προκειμένου οι εργαζόμενοι να μην αιφνιδιάζονται από τις αλλαγές στον τομέα απασχόλησής τους.

- Στο πλαίσιο της εκπαίδευσης θα πρέπει να καλλιεργείται η διάθεση προσαρμοστικότητας των νέων, μέσα από την έγκαιρη και σαφή ενημέρωση για τις επικείμενες ραγδαίες αλλαγές στον εργασιακό χώρο. Η ικανότητα των νέων να επανασχεδιάζουν το μέλλον τους και να προσαρμόζονται γρήγορα στις κάθε είδους αλλαγές, θα αποτελέσει αναγκαίο εφόδιο κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου.

- Ως αντίβαρο στην ενίσχυση της εξειδίκευσης, οφείλει να διατηρείται μια ισόρροπη επαφή με τα μαθήματα ανθρωπιστικού χαρακτήρα, ώστε να διαφυλάσσεται η ψυχική και συναισθηματική καλλιέργεια των νέων, με τις θετικές για το ήθος του επενέργειες.

Τι απαιτείται για την προσαρμογή του ανθρώπινου δυναμικού;

Η επέκταση των ρομπότ θέτει επιτακτικά το ζήτημα της προσαρμογής του ανθρώπινου δυναμικού. Η προσαρμογή του ανθρώπινου δυναμικού είναι βαρύνουσας σημασίας τόσο για τους εργαζόμενους, προκειμένου να διατηρήσουν την απασχόληση τους όσο και για τις επιχειρήσεις, προκειμένου να αποφύγουν δυσκολίες κάλυψης θέσεων με αρνητική επίπτωση στην ανάπτυξη.

Το ζήτημα αυτό μπορεί να αναλυθεί σε πέντε επιμέρους ερωτήματα:

- Ποιες γνώσεις και δεξιότητες θα πρέπει να διαθέτουν οι εργαζόμενοι;

- Πως θα αποκτηθούν αυτές οι γνώσεις και δεξιότητες;

- Ποιες άλλες ενεργητικές και παθητικές πολιτικές απασχόλησης θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να στηριχθεί η επανένταξη των εργαζομένων που για να την διατηρήσουν θα πρέπει να αλλάξουν τη δουλειά τους λόγω αυτοματοποίησης μιας θέσης εργασίας;

- Πως διαφοροποιούνται οι ανάγκες και τα μέτρα προσαρμογής ανάλογα με την ομάδα-στόχο;

- Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος των επιμέρους εμπλεκομένων (εργοδοτών, φορέων μάθησης, κράτους και των ιδίων των εργαζομένων);

1. Ποιες γνώσεις και δεξιότητες θα πρέπει να διαθέτουν οι εργαζόμενοι;

Ως προς το πρώτο ερώτημα υπάρχει γενική συμφωνία ότι η ρομποτοποίηση θα μειώσει τη σχετική βαρύτητα των φυσικών δεξιοτήτων (physical skills) ενώ αντίστροφα θα αυξήσει τη σημασία των γνωσιακών (cognitive), κοινωνικών (social) και τεχνολογικών-ψηφιακών (digital) δεξιοτήτων.

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες οικονομίες είναι το λεγόμενο «ψηφιακό χάσμα», η αναντιστοιχία δηλαδή ανάμεσα στο επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων που διαθέτει το ανθρώπινο δυναμικό και αυτό που ζητείται από τις επιχειρήσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκτιμά ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει έλλειψη έως και 825.000 επαγγελματιών στον τομέα ΤΠΕ, ενώ το 90% των δουλειών απαιτούν τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Ο κίνδυνος ψηφιακού χάσματος είναι ιδιαίτερα αυξημένος στην Ελλάδα. Μολονότι η χώρα μας βρίσκεται κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο όσον αφορά το ποσοστό των πτυχιούχων ΤΠΕ επί του συνόλου των πτυχιούχων (με 3,2% έναντι 3,5% το 2018) το επίπεδο των ψηφιακών δεξιοτήτων στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού είναι σχετικά χαμηλό σε σχέση με τις άλλες χώρες της ΕΕ. Ειδικότερα με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία η Ελλάδα κατατάσσεται 25η σε σύνολο 27 χωρών στην ΕΕ όσον αφορά τα άτομα ηλικίας 16 έως 74 ετών με τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες, με 46% (έναντι 57% μέσου όρου ΕΕ) ενώ 31% δεν έχει καμία ψηφιακή δεξιότητα.

2. Πως θα αποκτηθούν αυτές οι γνώσεις και δεξιότητες;

Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα το τυπικό σύστημα εκπαίδευσης παραμένει βασικός πυλώνας απόκτησης των απαιτούμενων γνώσεων και δεξιοτήτων. Παράλληλα όμως, με δεδομένο ότι ο ρυθμός απαξίωσης των δεξιοτήτων στις μέρες μας επιταχύνεται θα πρέπει να προωθηθεί η δια βίου μάθηση (life-long learning), η συνεχής επανεκπαίδευση (reskilling) των εργαζομένων και η αναβάθμιση (upskilling) των δεξιοτήτων τους, ώστε να μπορούν να προσαρμόζονται στις διαρκείς μεταβολές στην αγορά εργασίας μετακινούμενοι σε άλλες δραστηριότητες. Επίσης θα πρέπει ενισχυθούν οι μορφές εκπαίδευσης με βάση την εργασία (πρακτική άσκηση, μαθητεία) και να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει η νέα τεχνολογία (e-learning, ανοικτοί εκπαιδευτικοί πόροι).

Ειδικότερα σε ότι αφορά την Ελλάδα απαιτείται:

- Στρατηγικός αναπροσανατολισμός των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε όλες τις βαθμίδες της τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης ώστε να δίνεται προτεραιότητα στην ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων συναφών με τις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά (STEM), καθώς επίσης και την ανάπτυξη ψηφιακών και οριζοντίων δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.

- Δημιουργία ειδικών προγραμμάτων επανακατάρτισης και απόκτησης πρόσθετων τεχνικών ή/και γενικών προσόντων για εργαζομένους.

- Βελτίωση ρυθμιστικών πλαισίων για την πρακτική άσκηση και τη μαθητεία.

- Διαμόρφωση ενός κατάλληλου πλαισίου για την αναγνώριση και πιστοποίηση προγραμμάτων κατάρτισης και προσόντων.

3. Ποιες άλλες ενεργητικές και παθητικές πολιτικές απασχόλησης θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να στηριχθεί η επανένταξη των εργαζομένων;

Όσον αφορά το τρίτο ερώτημα θα πρέπει αφενός να ενισχυθεί η κινητικότητα των εργαζομένων ανάμεσα σε επαγγέλματα και κλάδους, αφετέρου να υπάρχει εισοδηματική στήριξη για όσους βρίσκονται σε φάση μετάβασης. Για την ενίσχυση της κινητικότητας απαιτείται να υπάρχει αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς εργασίας (τομέας στον οποίο οι διεθνείς μετρήσεις δείχνουν ότι υπάρχει περιθώριο για σημαντική βελτίωση στη χώρα μας). Θα πρέπει όμως να αναληφθούν και συγκεκριμένες δράσεις υποστήριξης των εργαζομένων που αποχωρούν, τόσο από τις ίδιες τις επιχειρήσεις (υπηρεσίες επανατοποθέτησης κλπ.) όσο και από το κράτος (ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης).

4. Πως διαφοροποιούνται οι ανάγκες και τα μέτρα προσαρμογής ανάλογα με την ομάδα-στόχο;

Όσον αφορά το τέταρτο ερώτημα είναι προφανές ότι οι εργαζόμενοι που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο αλλαγών στην εργασία τους λόγω αυτοματοποίησης έχουν μεγαλύτερη ανάγκη να συμμετέχουν σε προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Δυστυχώς στην πράξη φαίνεται να συμβαίνει το αντίστροφο. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ οι εργαζόμενοι που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης είναι τρεις φορές λιγότερο πιθανό να συμμετέχουν σε δράσεις εκπαίδευσης στη θέση εργασίας, ενώ κατά μέσο όρο περνούν 29 ώρες λιγότερες σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε σχέση με αυτούς που εργάζονται σε μη αυτοματοποιήσιμες εργασίες και θέσεις εργασίας. Θα πρέπει να εντοπιστούν αυτοί οι εργαζόμενοι, να αναλυθούν οι λόγοι της ελλιπούς συμμετοχής τους και να βρεθούν πρακτικές λύσεις. Μια άλλη ομάδα-στόχος στην οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή είναι όσοι θα χρειαστεί να μετακινηθούν σε νέα εργασιακά αντικείμενα με πολύ διαφορετικές απαιτήσεις όσον αφορά τις δεξιότητες.

5. Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος των επιμέρους εμπλεκομένων;

Όσον αφορά το πέμπτο ερώτημα, οι επιχειρήσεις έχουν κεντρικό ρόλο καθώς είναι σε θέση να εντοπίζουν τις ανάγκες που δημιουργούνται και να σχεδιάσουν κατάλληλα προγράμματα κατάρτισης. Ωστόσο δεν μπορούν από μόνες τους να αντιμετωπίσουν την πρόκληση. Όπως η μαζική μετατόπιση εργαζομένων από τον αγροτικό τομέα στη μεταποίηση, κατά την πρώτη βιομηχανική επανάσταση, δεν θα ήταν εφικτή χωρίς τη ραγδαία εξάπλωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έτσι και η προσαρμογή στην 4η βιομηχανική επανάσταση προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών: Των εργοδοτών, που θα πρέπει να στηρίξουν ενεργά την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού τους, των φορέων μάθησης που θα πρέπει να επιδιώξουν σύζευξη με την αγορά εργασίας, του κράτους (σε διάφορα επίπεδα) που θα πρέπει να διαμορφώσει ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο αλλά και να στηρίξει ενεργά τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους και βέβαια των ίδιων των εργαζομένων, οι οποίοι θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί για την προσωπική τους ανάπτυξη.

Πηγή:

Το σχεδιάγραμμα έχει βασιστεί στην έκθεση «Robot και απασχόληση» που εκπονήθηκε για λογαριασμό του ΣΕΒ (Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών).