Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η ομορφιά επιστρέφει σε όποιον την κατέχει

George Hoyningen-Huen
 
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η ομορφιά επιστρέφει σε όποιον την κατέχει
 
Θέματα εξετάσεων ομογενών 2020
 
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Η ομορφιά επιστρέφει σε όποιον την κατέχει
 
     Η ομορφιά είναι κάτι το σχετικό που διαφέρει σε κάθε πολιτισμό και αλλάζει μέσα στα χρόνια. Δε χρειάζεται να πάμε μακριά, σήμερα θεωρούνται ελκυστικοί οι αθλητικοί άντρες και οι λεπτές γυναίκες με μαυρισμένο δέρμα. Παλιότερα οι χλωμές γυναίκες ήταν αυτές που δικαιούνταν το επίθετο ωραίες, και πριν από αυτές ήταν οι ευτραφείς.
     Όμως ακόμα και στη δική μας εποχή, εδώ και τώρα, η ομορφιά είναι μια έννοια ασταθής και δύσκολο να οριστεί. Κι αυτό, βέβαια, είναι φανταστικό, γιατί έτσι δεν αποφασίζουν απλώς κάποιοι λίγοι για το τι είναι όμορφο.
     Περιοδικό μόδας τον Φεβρουάριο του 2015 δημοσίευσε τα λόγια της φωτογράφου Μιχαέλα Νόροκ, η οποία εκπονεί ένα σχέδιο με τίτλο «Ο άτλαντας της ομορφιάς», όπου φωτογραφίζει γυναίκες ελκυστικές απ’ όλο τον κόσμο. Διαλέγει όμορφες γυναίκες, αλλά σύμφωνα με τους κανόνες κάθε χώρας. Κι έτσι, καθώς προστίθενται φωτογραφίες, μαντεύουμε έως ποιο σημείο είναι διαφορετική η ομορφιά σε κάθε μέρος του κόσμου. Γιατί οι φωτογραφίες δε δείχνουν γυναίκες που τείνουν σε ένα κοινό πρότυπο, αλλά το αντίστροφο: όσο περισσότερες φωτογραφίες εμφανίζονται, τόσο μεγαλύτερη ποικιλία υπάρχει.
     Έχοντας ήδη επισκεφτεί εκατοντάδες χώρες για να πραγματοποιήσει το πρώτο μέρος του σχεδίου, και ξεκινώντας τώρα το δεύτερο για το περιοδικό, η Νόροκ δηλώνει: «Η ομορφιά δεν έχει να κάνει με καλλυντικά, χρήματα, φυλή ή κοινωνικό status, αλλά με το να είσαι ο εαυτός σου. Οι παγκόσμιες τάσεις μάς κάνουν να είμαστε και να ενεργούμε με όμοιο τρόπο, αλλά στην πραγματικότητα όλοι είμαστε όμορφοι, γιατί είμαστε διαφορετικοί».
     Η νεότητα, η ευστροφία, ο πλούτος, όλα αυτά επηρεάζουν, ώστε κάποιος να φαίνεται επιθυμητός. Ωστόσο, αν η ομορφιά της ψυχής δεν λάμπει από όλα αυτά, η λάμψη τελειώνει γρήγορα.
     Γι’ αυτό, λοιπόν, αξίζει τον κόπο να αφιερώνουμε κάποιο χρόνο κάθε μέρα στη φροντίδα της εσωτερικής μας ομορφιάς, είτε με το διάβασμα ενός καλού βιβλίου, είτε ακούγοντας γαλήνια μουσική, είτε απολαμβάνοντας τις ευωδίες που εμπνέουν...
     Και δίπλα σε όλα αυτά, αναμφίβολα το καλύτερο προϊόν ομορφιάς που υπάρχει είναι το να αγαπάμε τον εαυτό μας.
 
Άλλαν Πέρσυ (Από τη σειρά Πλάτωνας: 80 μαθήματα φιλοσοφίας για τη ζωή, σε μετάφραση της Αγαθής Δημητρούκα), εκδόσεις Πατάκη.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Να είσαι ή να φαίνεσαι;
 
Όταν η ευτυχία μας συνδέεται με τις λαίμαργες επιθυμίες μας και όχι με τις αληθινές επιθυμίες της καρδιάς και με τις βαθιές ανάγκες του εαυτού μας, αργά ή γρήγορα χάνει τη γεύση της, το άρωμά της και ματαιώνεται.
Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι κυνηγάμε αυτό που μας δίδαξαν ότι πρέπει να θέλουμε και όχι αυτό που στ’ αλήθεια επιθυμούμε. Και όταν έρθει η ώρα της απονομής, καταλήγουμε στο βάθρο του νικητή, μ’ ένα άδειο χαμόγελο και με μια κενή ψυχή.
Το life style μοιάζει σαν μια εποποιία*, που επηρέασε το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού. Χώρισε τη γη στα δυο, στο in και στο out. Έπαιξε και παίζει πολύ με τους φόβους: με το φόβο των γηρατειών, του πάχους και της ασχήμιας, της απόρριψης και της αποτυχίας.
Προσφέρει πρότυπα γυναικών και ανδρών όλο και πιο νέων, αρυτίδιαστων και ατσαλάκωτων, επιτυχημένων, πολυταξιδεμένων και πολυχρονεμένων. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε, υπογράφουμε με αυτά τα πρότυπα ένα σιωπηρό συμβόλαιο, αναλαμβάνοντας τη δέσμευση να τους μοιάσουμε. Και καθώς μιμούμαστε αυτά τα πρότυπα, αντιγράφοντας τις ζωές τους, αναρωτιόμαστε γιατί δεν είμαστε ευτυχισμένοι; Όσο συνεπείς κι αν είμαστε, η ψυχή μας προδίδει και ακυρώνει το ραντεβού με την fashion ευτυχία.
Είναι καιρός να απομυθοποιήσουμε τη life style προσταγή, ν’ ακολουθήσουμε τα δικά μας όνειρα και να γίνουμε ευτυχισμένοι με το δικό μας τρόπο. Να πάψουμε να υποκλινόμαστε στους βωμούς της προκαθορισμένης in επιτυχίας και ευτυχίας, χωρίς να ντρεπόμαστε γι’ αυτό, να χαλαρώσουμε και ν’ αρχίσουμε ν’ απολαμβάνουμε τα απλά, καθημερινά, αληθινά και σημαντικά για τον καθένα μας πράγματα, ο καθένας μας με το δικό του μοναδικό τρόπο.
 
*εποποιία: χαρακτηρισμός ορισμένου συνόλου αξιοθαύμαστων γεγονότων, ιδίως πολεμικών επιχειρήσεων, στη διάρκεια των οποίων πραγματοποιήθηκαν ηρωϊκές πράξεις.
 
Γιώτα Σούσουλα, από το βιβλίο Ας Δημιουργήσουμε Καταπληκτικές Ζωές, εκδόσεις Ίαμβος.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Κωστής Παλαμάς, Η Ευτυχία
 
Καθόμαστε σαν πάντα οι δύο βράδυ στο σπίτι˙
αντικρινά της εγώ
γειρμένος στο βιβλίο,
σκυμμένη εκείνη στη δουλειά της.
 
Και το βιβλίο ήτανε στίχοι,
ψυχή από λάμψη και αρμονία˙
έτσι εκεί τ’ άνοιξα στην τύχη,
και νά τί διάβασα: «Ευτυχία!
 
Λουλούδι, σε ποιά χώρ’ ανθίζεις,
σε ποιό γιαλό, μαργαριτάρι;
Αστέρι, ποιές μεριές φωτίζεις,
και ποιές καρδιές ουράνια χάρη;
 
Πού, Χερουβείμ, φτερά διπλώνεις;
Νεράιδα, πού δροσολογιέσαι;
Είσαι διαμάντι και δε λιώνεις
ή καταχνιά είσαι και σκορπιέσαι;
 
Άδης, παράδεισος σε κρύβει;
στον κόσμον ή στην ερημία,
μες σε παλάτι ή σε καλύβι,
πες μου, πού βρίσκεσ’, Ευτυχία;»
 
Δίχως τα μάτια απ’ τη δουλειά της
να τα σηκώσει, εδώ! αποκρίθη˙
τρεμουλιαστή με τη λαλιά της
μια μουσική στο σπίτι εχύθη.
 
Κι ένα καρδιόχτυπο με πιάνει,
κι αμίλητη λαχτάρα αιφνίδια,
γιατί πως άκουσα μου εφάνη
την Ευτυχία την ίδια.
 
Κωστής Παλαμάς, Πάτρα 1859 – Αθήνα 1943, ποιητής.
 
ΘΕΜΑ A
Να αποδώσετε συνοπτικά σε 60-70 λέξεις το περιεχόμενο και τα συμπεράσματα του ερευνητικού σχεδίου της Μ. Νόροκ (3η και 4η παράγραφος του κειμένου 1).
Μονάδες 15
 
Η φωτογράφος Μιχαέλα Νόροκ για την πραγματοποίηση του σχεδίου της «Ο άτλαντας της ομορφιάς» φωτογραφίζει όμορφες γυναίκες απ’ όλο τον κόσμο σύμφωνα με τα πρότυπα κάθε επιμέρους χώρας. Μέσω των φωτογραφιών αυτών γίνεται αντιληπτό πως δεν υπάρχει κάποιο κοινό πρότυπο ομορφιάς, αλλά μια ευρεία ποικιλία. Με βάση την εμπειρία της από εκατοντάδες ήδη χώρες, η φωτογράφος συμπεραίνει πως η ομορφιά δεν εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες αλλά από την αυθεντικότητα του κάθε ατόμου.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
 
α. Η ομορφιά διαχρονικά έχει τα ίδια χαρακτηριστικά.
β. Στο πλαίσιο του σχεδίου της, η Μ. Νόροκ φωτογραφίζει γυναίκες και άνδρες απ’ όλο τον κόσμο.
γ. Η μόνη ομορφιά που παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο είναι αυτή της ψυχής.
δ. Το life style δεν επηρεάζει τον τρόπο συμπεριφοράς μας.
ε. Η αληθινή ευτυχία βρίσκεται σε απλά καθημερινά πράγματα.
Μονάδες 10
 
α. Λάθος
β. Λάθος
γ. Σωστό
δ. Λάθος
ε. Σωστό
 
Β2. α) Να ερμηνεύσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην 3η και 4η παράγραφο του  κειμένου 1. (μονάδες 10)
 
Η φράση «Ο άτλαντας της ομορφιάς» τίθεται σε εισαγωγικά διότι αποτελεί τον τίτλο του εκπονούμενου από τη φωτογράφο σχεδίου.
Οι τελευταίες περίοδοι της 4^ης παραγράφου (Η ομορφιά δεν έχει να κάνει… γιατί είμαστε διαφορετικοί) τίθενται σε εισαγωγικά διότι αποτελούν αυτούσια παράθεση των διαπιστώσεων της φωτογράφου.
 
β) Τι δηλώνουν ως προς το νόημα οι ακόλουθες υπογραμμισμένες διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις του κειμένου 1; (μονάδες 5)
βέβαια (2η παράγραφος),
Κι έτσι (3η παράγραφος),
ώστε (5η παράγραφος),
Ωστόσο (5η παράγραφος),
Γι’ αυτό (6η παράγραφος).
Μονάδες 15
 
βέβαια: Αξιοποιείται για να δηλωθεί με έμφαση η βεβαιότητα σχετικά με το περιεχόμενο της περιόδου.
Κι έτσι: Δηλώνει πως τα όσα ακολουθούν συνιστούν απόρροια των όσων προηγήθηκαν.
ώστε: Δηλώνει αποτέλεσμα.
Ωστόσο: Δηλώνει αντίθεση.
Γι’ αυτό: Δηλώνει αιτία.
 
Β3. Οι συγγραφείς των κειμένων 1 και 2 καταλήγουν σε ένα κοινό συμπέρασμα το οποίο λειτουργεί και ως συμβουλή. Ποιο είναι αυτό; (60-70 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν οι δύο συγγραφείς σχετίζεται με την αξία της αυτοαποδοχής, καθώς είτε το άτομο θέλει να είναι όμορφο είτε αναζητά την ευτυχία, η απάντηση βρίσκεται στην αγάπη για τον εαυτό του και την αποδοχή της μοναδικότητάς του. Όπως η ευτυχία δεν βασίζεται σε προκαθορισμένα πρότυπα και προκύπτει από το τι είναι σημαντικό για τον καθένα χωριστά, έτσι και η ομορφιά προκύπτει από την εσωτερική καλλιέργεια και την απόλαυση όσων ευχαριστούν το άτομο.
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι το ζήτημα που θέτει κατά τη γνώμη σας το ποίημα; Ποια είναι η απάντηση του ποιητικού υποκειμένου σ’ αυτό; Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση; Για τα δύο πρώτα ερωτήματα να αξιοποιήσετε στις απαντήσεις σας τουλάχιστον 4 κειμενικούς δείκτες, όπως εικόνες, ρηματικά πρόσωπα, εγκλίσεις, σχήματα λόγου κ.τ.λ.
Μονάδες 15
 
Στο ποίημα τίθεται το ζήτημα της αναζήτησης της ευτυχίας, που τόσο συχνά απασχολεί τους ανθρώπους. Η εναρκτήρια εικόνα του ποιήματος, στο πλαίσιο της οποίας το ποιητικό υποκείμενο βρίσκεται απέναντι από τη σύζυγό του στο σπίτι τους, λειτουργεί προϊδεαστικά για την απάντηση του ποιητικού υποκειμένου στο σχετικό ερώτημα. Η έντεχνη αφορμή για τη διερεύνηση του ερωτήματος αυτού δίνεται χάρη σ’ ένα εγκιβωτισμένο ποίημα που διαβάζει το ποιητικό υποκείμενο. Το πλήθος των ρητορικών ερωτημάτων στο ποίημα αυτό και οι ποικίλες μορφές που λαμβάνει η προσωποποιημένη Ευτυχία («Λουλούδι», «Αστέρι», «Χερουβείμ», «Νεράιδα»), την τοποθετούν σε διάφορα μακρινά μέρη, δημιουργώντας την αίσθηση πως πρόκειται για κάτι το δυσεύρετο ή το ασύλληπτο. Η απάντηση, ωστόσο, που δίνεται από τη σύζυγο του ποιητικού υποκειμένου («εδώ»), στο καταληκτικό, εναγώνιο σχεδόν, ερώτημα, όπως προκύπτει από τη χρήση της προστακτικής («πες μου, που βρίσκεσ’, Ευτυχία;»), λειτουργεί αποκαλυπτικά για το ποιητικό υποκείμενο, που συνειδητοποιεί πόσο κοντά του βρίσκεται εν τέλει η ευτυχία.
Προσωπικά συμφωνώ με το συμπέρασμα του ποιητικού υποκειμένου πως η ευτυχία βρίσκεται στο πρόσωπο και τη συντροφιά των αγαπημένων μας προσώπων και πως δε χρειάζεται να την αναζητούμε σε μακρινά μέρη. Το συναίσθημα αυτό, άλλωστε, προϋποθέτει την ύπαρξη αγάπης και οικειότητας, κι όχι τη δαπάνη χρημάτων ή την απόκτηση υλικών αγαθών, καθώς μόνο μέσω των στενών ψυχικών δεσμών αποκτά τη ζητούμενη διάρκεια και ποιότητα.
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε άρθρο στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με το πώς τα σύγχρονα αισθητικά και κοινωνικά πρότυπα επηρεάζουν την προσωπικότητα και τον τρόπο ζωής σας (300-350 λέξεις).
Μονάδες 30
 
Στη δίνη των σύγχρονων κοινωνικών προτύπων
 
     Η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως και των τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών, έχει στις μέρες μας οδηγήσει στην ταχύτατη διάδοση και εδραίωση μέσω αυτών νέων προτύπων ομορφιάς και τρόπου ζωής. Πιο επιρρεπείς, βέβαια, στην υιοθέτηση των τάσεων αυτών είναι οι νεότερες ηλικίες, όπως εμείς οι μαθητές, εφόσον δεν διαθέτουν ακόμη επαρκείς αντιστάσεις απέναντι σε όσα τόσο θελκτικά προβάλλονται σε κάθε οθόνη γύρω μας.
     Σαφές παράδειγμα για την ισχύ των προτύπων αυτών συνιστά ο καθορισμός του τι θεωρείται ελκυστικό σε κάθε φύλο. Πλήθος νέων ανθρώπων έρχεται αντιμέτωπο με τη συνειδητοποίηση πως η δική τους εμφάνιση και ο δικός τους σωματότυπος δεν ανταποκρίνονται στα αισθητικά πρότυπα της εποχής. Με αποτέλεσμα είτε να πασχίζουν να προσεγγίσουν τις ζητούμενες «προδιαγραφές», είτε να βιώνουν συναισθήματα θλίψης και απογοήτευσης, διότι δεν μπορούν να μοιάσουν στις -συχνά επεξεργασμένες- εικόνες που με εμμονή παρακολουθούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις διαφημιστικές καταχωρήσεις.
     Παραπλήσιος είναι κι ο αντίκτυπος των προβαλλόμενων κοινωνικών προτύπων σχετικά με το επίπεδο επιτυχίας και τα υλικά αγαθά που οφείλει να έχει όποιος θέλει να θεωρείται ευτυχισμένος. Για πολλούς μαθητές, άλλωστε, βασικό κριτήριο πια για την επιλογή αντικειμένου σπουδών δεν είναι τόσο το τι ανταποκρίνεται στις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους, όσο οι οικονομικές προοπτικές των επιμέρους επαγγελμάτων. Οι εικόνες πολυτέλειας των μεγάλων σπιτιών, των ακριβών ξενοδοχείων και των γρήγορων αυτοκινήτων, μοιάζει να έχει διαμορφώσει στη σκέψη τους ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής που επισκιάζει κάθε άλλη ουσιαστική επιδίωξη στη ζωή τους.  
     Κατ’ επέκταση, σημαντική είναι κι η επίδραση των προτύπων αυτών στην προσωπικότητα των νέων ανθρώπων, εφόσον τα ενδιαφέροντά τους και οι αξίες τους επηρεάζονται δραστικά από το τι προβάλλεται ως ουσιώδες κάθε φορά. Έτσι, η πρόταξη της εξωτερικής ομορφιάς και η αδιαφορία για την εσωτερική καλλιέργεια, η οποία ούτως ή άλλως δεν μπορεί να αναδειχθεί στον κόσμο των εικόνων, ωθεί τους νέους στην αποθέωση του εξωτερικά ωραίου και του επιφανειακού. Βαθύτερες αρετές, όπως η ηθική ποιότητα, η απόκτηση γνώσεων και πνευματικής καλλιέργειας, παραγκωνίζονται, εφόσον δεν εντάσσονται στα προβαλλόμενα πρότυπα της εποχής.
          Αν και σαφώς τα πρότυπα αυτά δεν καθορίζουν τη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής του συνόλου των νέων, έχουν ατυχώς μεγάλη επίδραση στην πλειονότητα αυτών, καθώς δύσκολα μπορεί κανείς να αποφύγει την καταιγιστική προβολή τους. Χρειάζεται, ωστόσο, να συνειδητοποιήσουμε εγκαίρως και να αποδεχτούμε πως καθένας μας είναι μοναδικός, τόσο ως προς την εμφάνισή του, όσο και ως προς τις επιδιώξεις του.