Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Μέτρα απαλλοτριώσεων 1917 (Επεξεργασία πηγής)

Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Μέτρα απαλλοτριώσεων 1917 (Επεξεργασία πηγής)
 
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται:
α. Να προσδιορίσετε τους στόχους της αγροτικής μεταρρύθμισης που ξεκίνησε η κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη το 1917. (μονάδες 8)
β. Να αναφερθείτε στην ολοκλήρωση της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης και στα νέα προβλήματα που αναδείχθηκαν στην πορεία της. (μονάδες 17)
Μονάδες 25
 
ΚΕΙΜΕΝΟ
Τὰ μέτρα ἀπαλλοτριώσεως θεσπίσθηκαν στὶς 20 Μαΐου 1917, καὶ τὸ φθινόπωρο τοῦ ἴδιου ἔτους ἐπεκτάθηκαν μὲ μερικὲς ἀλλαγὲς γιὰ νὰ περιλάβουν ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Ἡ μεταρρύθμιση ἀποσκοποῦσε στὴν ἀναγκαστικὴ ἀπαλλοτρίωση τῶν κτημάτων ποὺ ξεπερνοῦσαν τὰ 1.000 στρέμματα. Οἱ κολλῆγοι καὶ οἱ ἀγροτικοὶ ἐργάτες, τόσο οἱ ντόπιοι ὅσο καὶ οἱ πρόσφυγες, θὰ ἔπαιρναν ἀγροτικοὺς κλήρους, εἴτε ἀπὸ τὶς ἀπαλλοτριωμένες γαῖες τῶν τσιφλικιῶν, εἴτε ἀπὸ γαῖες τοῦ δημοσίου. Κανένα ἀπὸ τὰ μέτρα αὐτά, ὅμως, δὲν ἐφαρμόσθηκε ἀμέσως. Ἐπίσης, κανένα ἀπὸ τὰ μεγάλα τσιφλίκια δὲν ἀπαλλοτριώθηκε τὸ 1917, καὶ μόνο ἕνα τὸ 1918. Καὶ πάλι ἐξωτερικὲς ἐπείγουσες ἀνάγκες, ὁ πόλεμος καί, ἀργότερα, ἡ Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία ἀπορρόφησαν ὅλη τὴν προσοχὴ καὶ τὴ δραστηριότητα τῆς κυβερνήσεως˙ μετὰ τὸ 1922, μὲ τὴ μεγάλη εἰσροὴ προσφύγων, ἀναγκάστηκαν πιὰ οἱ κυβερνήσεις τῆς χώρας να δώσουν ὁριστικὴ λύση στὸ ἀγροτικὸ πρόβλημα. [...]
Τὰ προβλήματα ποὺ εἶχαν σχέση μὲ τὴ διακίνηση προϊόντων, τὴν παραδοσιακὴ ἐκμετάλλευση τοῦ μικροῦ παραγωγοῦ ἀπὸ τοὺς μεσάζοντες, τὴν ἔλλειψη κεφαλαίων καὶ τοὺς τοκογλυφικοὺς ὅρους δανειοδοτήσεως ποὺ ἐπικρατοῦσαν στὴν ἐλεύθερη ἀγορά, ἔκαναν ἀκόμη πιὸ αἰσθητὴ τὴν ἀνάγκη συλλογικῆς ἀσφάλειας ποὺ πρόσφεραν οἱ συνεταιρισμοί [...].
[...] Ἡ ἵδρυση τοῦ Ὑπουργείου Γεωργίας, τὸν Ἰούνιο τοῦ 1917, ἀμέσως μετὰ τὴν ἐπάνοδο τοῦ Βενιζέλου στὴν Ἀθήνα, στάθηκε ἡ ἀπαρχὴ τῆς ἄμεσης κρατικῆς παρεμβάσεως στὴν ὀργάνωση καὶ καθοδήγηση τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς, ἔστω καὶ ἂν ἡ παρέμβαση ἦταν στὴν ἀρχὴ ὑποτυπώδης.
 
Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. ΙΕ΄: Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ 1913 ὡς 1941, Ἀθήνα: Ἐκδοτική Ἀθηνῶν, 2008, σσ. 75-76.
 
Ενδεικτική απάντηση
 
Α) Το αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα ταραγμένα χρόνια του Α' Παγκοσμίου πολέμου και του «εθνικού διχασμού». Το 1917 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αποφάσισε την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης. Όπως, μάλιστα, διευκρινίζεται στο παράθεμα η λήψη των μέτρων έγινε στις 20 Μαΐου, αλλά το φθινόπωρο επεκτάθηκαν με μικρές τροποποιήσεις προκειμένου να συμπεριλάβουν το σύνολο πια της χώρας. Ο στόχος των μέτρων αυτών ήταν διπλός: αφενός η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές και αφετέρου η αποκατάσταση των προσφύγων και η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο. Σύμφωνα με το παράθεμα, η αναγκαστική απαλλοτρίωση αφορούσε τα κτήματα που είχαν έκταση μεγαλύτερη των χιλίων στρεμμάτων. Θα επωφελούνταν δε αγροτικοί εργάτες και κολίγοι ντόπιοι ή πρόσφυγες, οι οποίοι θα αποκτούσαν αγροτικούς κλήρους είτε από τις δημόσιες γαίες είτε από τα απαλλοτριωμένα τσιφλίκια.
 
Β) Με βάση αυτά τα νομοθετήματα η απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών έγινε δυνατή στα αμέσως μετά τον πόλεμο χρόνια, όταν η ανάγκη αποκατάστασης των προσφύγων βρέθηκε στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος. Όπως επισημαίνεται στο παράθεμα, η εφαρμογή των σχετικών μέτρων καθυστέρησε, λόγω της εμπλοκής της χώρας στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο και ακολούθως στη Μικρασιατική εκστρατεία, που είχαν ως αποτέλεσμα την αδυναμία της κυβέρνησης να επικεντρωθεί στο ζήτημα αυτό. Έτσι, το 1917 δεν απαλλοτριώθηκε κανένα μεγάλο τσιφλίκι και το 1918 μόλις ένα. Μετά το 1922, ωστόσο, η σημαντική προσέλευση προσφύγων κατέστησε επιτακτική την οριστική επίλυση του αγροτικού προβλήματος.
Η αναδιανομή που έγινε έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία και στο 68% στη Θεσσαλία. Στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 40%. Μετά από λίγα χρόνια, κάτω από την πίεση του προσφυγικού προβλήματος, η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε και οδήγησε την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας. Με τη σειρά της η νέα κατάσταση δημιούργησε νέα προβλήματα. Οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονταν να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους και έπεφταν συχνά θύματα των εμπόρων. Τα προβλήματα αυτά επιβεβαιώνονται από το παράθεμα, όπου επιπροσθέτως διευκρινίζεται πως οι μικροκαλλιεργητές αφενός λόγω της δυσκολίας που είχαν να διακινήσουν τα προϊόντα τους και αφετέρου λόγω της έλλειψης κεφαλαίων αναγκάζονταν να καταφεύγουν στο δανεισμό χρημάτων, επωμιζόμενοι το βάρος των σχετικών τοκογλυφικών όρων της ελεύθερης αγοράς, ενώ συχνά γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης των μεσαζόντων που αναλάμβαναν την πώληση των προϊόντων τους.
Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση προωθήθηκε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών συνεταιρισμών. Σε ό,τι αφορά την ίδρυση των συνεταιρισμών, όπως τονίζεται στο παράθεμα, αποτελούσαν μέσο παροχής συλλογικής ασφάλειας στους μικροκαλλιεργητές. Πέρα, πάντως, από τα μέτρα αυτά, σύμφωνα με τις πληροφορίες του παραθέματος, η κυβέρνηση του Βενιζέλου, αμέσως μετά την αποκατάστασή της στην Αθήνα, προχώρησε στην ίδρυση Υπουργείου Γεωργίας, το 1917, μέσω του οποίου θα γινόταν εφικτή η άμεση κρατική παρέμβαση τόσο στην οργάνωση, όσο και στην καθοδήγηση της γεωργικής παραγωγής. Οι παρεμβάσεις του Υπουργείου Γεωργίας ήταν στην αρχή υποτυπώδεις, ακολούθως όμως ενισχύθηκαν.   
Το αγροτικό ζήτημα απέκτησε έτσι νέο περιεχόμενο, χωρίς να προκαλέσει τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της Ευρώπης (Ισπανία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ.).