Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία: Φυσικό Περιβάλλον

Johan Swanepoel
 
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία: Φυσικό Περιβάλλον
 
Κείμενο 1
     Τη ζωή στη Γη ο άνθρωπος ελάχιστα την σέβεται, η ζωή όμως σε άλλους κόσμους διεγείρει το ενδιαφέρον και τη φαντασία του. Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι; Ίσως όλα μαζί, ταυτόχρονα όμως κι ένα βαθύ αίσθημα μοναξιάς. Άλλωστε τη ζωή του εδώ ο άνθρωπος την έχει καταστήσει πιεστική και ανούσια. Περιμένει λοιπόν ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε με αισιοδοξία ότι η ζωή δεν ανθίζει μόνον στη Γη, αλλά ότι αφθονεί στο Σύμπαν, ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας ορθώνεται. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιηθεί –όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας– ότι με τη ζωή αυτή η επικοινωνία εμφανίζεται, για το ορατό τουλάχιστον μέλλον, ανέφικτη.
     Με τη ζωή λοιπόν στο Σύμπαν είναι αδύνατο να επικοινωνήσουμε, η ζωή όμως γύρω μας ανθίζει. Η ζωή εδώ, σ’ έναν μικρό και πανέμορφο πλανήτη, ανέδειξε ύστερα από σιωπηλές διεργασίες που διήρκεσαν δισεκατομμύρια χρόνια μια θαυμαστή ποικιλία έμβιων όντων. Οι θάλασσες και τα δάση της Γης, τα βουνά και οι πεδιάδες της αποκαλύπτουν κάθε στιγμή τη γοητεία που κρύβουν τα χιλιάδες όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα της εξελίξεως. Η ανεμώνη και το δελφίνι, ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός, τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές φυλετικές τους παραλλαγές, είναι δίπλα μας, συμμέτοχα του ίδιου πλανήτη και του μέλλοντός του.
     Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η περιούσια κορύφωση της εξελίξεως, έχει διπλή υπόσταση. Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη. Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες. Ελάχιστα, τέλος, σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η φύση και οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως.
     Είναι λοιπόν καιρός να κατανοήσει ο άνθρωπος ότι η ζωή αλλού ίσως υπάρχει, αλλά η προσδοκία να την συναντήσει δεν θα πραγματωθεί εύκολα. Η ζωή όμως στη Γη ανθίζει ακόμα και τον περιμένει. Αν όσο είναι ακόμα καιρός τείνει το χέρι του προς τη ζωή αυτή, το φυτικό και ζωικό της θαύμα, τον Άλλο και τους άλλους, ίσως αισθανθεί λίγο πιο άξιος έποικος της Γης.
     Έτσι είναι σοφότερο να εξαντλήσουμε τις προσπάθειες για καλύτερη επικοινωνία, εδώ στη Γη. Το περίεργο ωστόσο είναι ότι, όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί. Φαίνεται ότι αυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο από την τεχνολογική έκρηξη της εποχής: απαιτείται βαθύτερη παιδεία και ουσιαστικότερες αξίες του πολιτισμού. Οι εφιάλτες, άλλωστε, από τα περιβαλλοντικά προβλήματα πληθαίνουν, και η Γη δεν φαίνεται να αντέχει για καιρό ακόμα την αφροσύνη μας.
     Σημασία επομένως δεν έχει να συναντηθούμε –αν ποτέ συναντηθούμε– στο πολύ μακρινό μέλλον με κάποια όμοια ή ανόμοια με μας δημιουργήματα της εξελίξεως. Το σπουδαίο θα ήταν να μπορούμε τότε να υπερηφανευθούμε, σε χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια, ότι το ανθρώπινο είδος έχει κατακτήσει υψηλά επίπεδα ισότητας και αξιών, και ότι οι πόλεμοι έχουν εκλείψει και ότι η Γη, το λίκνο της ανθρώπινης ζωής, έχει επουλώσει τις πληγές στις θάλασσες, τα δάση ή την ατμόσφαιρά της, και είναι πάλι ένας πανέμορφος πλανήτης. Διάσπαρτα άλλωστε, εδώ ή εκεί, θα βρίσκονται πάντοτε τα επιτεύγματα των σπουδαίων πολιτισμών, που αιώνες τώρα συνοδεύουν τη διαδρομή του ανθρώπου.
     Η «εξωγήινη μοναξιά», λοιπόν, δεν φαίνεται ότι θα εγκαταλείψει εύκολα τον άνθρωπο. Η γήινή του ωστόσο μοναξιά, που είναι επικίνδυνη και πιο ανάλγητη, είναι μεγάλη ανάγκη να απαλυνθεί. Τότε θα αναδειχθεί η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, και η αναζήτηση της εξωγήινης ζωής θα αποκτήσει άλλο περιεχόμενο και νόημα.
 
Γιώργος Γραμματικάκης, Ένας Αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής.
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013. 2η έκδοση (Διασκευή).
 
Κείμενο 2: «Η γαλανή σαγήνη»

Μια απ’ αυτές τις βάρκες των ντόπιων που θυμίζουν φέρετρα κινούνταν ολοταχώς. Πήγαινε παράλληλα με την ακτή για καμιά εκατοστή μέτρα κι έπειτα κάνοντας στροφή
εκατόν ογδόντα μοιρών, τραβούσε αντίθετα. Θέαμα παράξενο παρουσίαζε η πλώρη της. Ένας άντρας μ’ ένα ξύλο μακρύ και παχύ έδερνε τα νερά, ένας σύγχρονος Ξέρξης. Εξόχως αρμονικές ήταν οι κινήσεις του. Όταν απομακρύνθηκαν αρκετά από την ακτή κι αχνά ακουγόταν ο βόμβος της μηχανής και του νερού το δάρσιμο, το θέαμα έγινε άκρως υποβλητικό, έπειτα κάθε ήχος έσβησε, σαν σκηνή ονείρου. Παρά την απόσταση, μπορούσες να δεις στο βλέμμα του πηδαλιούχου, αλλά ιδίως σ’ εκείνου που χτυπούσε τα νερά, το πάθος και τη σκληρότητα, του θηρευτή τη μανία. Η βίαιη αυτή τελετουργία εκτελούνταν κι από τους δύο με ηρεμία τρομακτική κι αποσκοπούσε στο να «ξυπνήσουν», όπως λένε, τα ψάρια. Να τα ταράξουν ήθελαν, να κινηθούν για να πιαστούν στα δίχτυα που πόντισαν από νωρίς. Ο πηδαλιούχος άρχισε να τα ανεβάζει, ενώ ο δάρτης των νερών, λάμνοντας ελαφρά, κρατούσε σταθερή τη βάρκα όσο να ξεσκαλώσει τα ψάρια ο άλλος. Μικρές εκρήξεις φωτός, σπαρτάρισμα χρωμάτων στον βασανιστικό ρυθμό της ασφυξίας, με αργές κινήσεις πρώτα, κι έπειτα πιο ζωηρά, από της λίμνης τον βούρκο σηκώνονται, σαν ζαλισμένα στην αρχή κι έπειτα με πανικό, προσπαθώντας να απομακρυνθούν από την πηγή που μετατοπιζόταν και ανανέωνε αδιάλειπτα την ταραχή τους, ανηφορίζουν προς τα δίχτυα και πιάνονται, πλάι στα άλλα, τα αιχμαλωτισμένα στο ανύποπτο διάβα τους.
 
Ηλίας Λ. Παπαμόσχος, Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες, Εκδόσεις Κίχλη, 2015
 
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά (50-60 λέξεις) το περιεχόμενο των δύο πρώτων παραγράφων του Κειμένου 1.
Μονάδες 15
 
Ο συγγραφέας παρουσιάζει την αντιφατική στάση του ανθρώπου, το ενδιαφέρον του οποίου στρέφεται στη ζωή σε άλλους πλανήτες τη στιγμή που αδιαφορεί για τη ζωή στη Γη. Παρακινημένος από περιέργεια ή από ανάγκη παραμυθίας προσδοκά την έξωθεν σωτηρία, ασυγκίνητος από τη ζωή και την ομορφιά γύρω του. Είναι, όμως, τα πολυποίκιλα πλάσματα πλάι του που έχουν συνδέσει τη μοίρα τους μ’ εκείνον. 
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αναπτύξετε σε 70-80 λέξεις το νόημα της ακόλουθης διαπίστωσης του συγγραφέα (Κείμενο 1): «Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως.»
Μονάδες 15
 
Η αλαζονική στάση του ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον, το οποίο αντιμετωπίζει συνεχώς με διάθεση εκμετάλλευσης, σαν να αποτελεί δικό του και μόνο κτήμα, έχει προκαλέσει σε αυτό σημαντικές βλάβες. Μοιάζει, έτσι, να ξεχνά ο άνθρωπος πως το φυσικό περιβάλλον αποτελεί όχι μόνο πηγή άντλησης πρώτων υλών, αλλά και το χώρο γένεσης και ύπαρξης πλήθους έμβιων όντων, μέρος των οποίων είναι και ο ίδιος. Με το να προκαλεί, άρα, αλλοιώσεις και πιθανώς ανήκεστες βλάβες σε αυτό, υποσκάπτει τα θεμέλια της ίδιας του της ύπαρξης και επιβίωσης. 
 
Β2.α. Με ποιον τρόπο επιλέγει ο συγγραφέας του Κειμένου 1 να αναπτύξει την 3^η παράγραφο (Αποκαλύπτεται όμως επίσης… το λίκνο της δικής του υπάρξεως); Τι επιδιώκει να επιτύχει μέσω αυτού του τρόπου ανάπτυξης; (μονάδες 8)
 
Ο συγγραφέας αναπτύσσει την 3^η παράγραφο του κειμένου με τη μέθοδο της διαίρεσης («ο άνθρωπος έχει διπλή υπόσταση», «από τη μια είναι ικανός για μεγάλες πράξεις», «από την άλλη σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμου»). Η παρουσίαση των δύο αυτών υποστάσεων του ανθρώπου αναδεικνύει την «τραγική αντίφαση» της ανθρώπινης φύσης. Ο άνθρωπος, αν και είναι σε θέση να υπηρετήσει τη γνώση και την τέχνη, είναι, συνάμα, δοσμένος στην αγριότητα και αδυνατεί να σεβαστεί την ομορφιά και το πολυποίκιλο της ζωής.
Ο συγγραφέας επιλέγει, επομένως, αυτόν τον τρόπο ανάπτυξης προκειμένου να τονίσει πως ό,τι εν τέλει υπερισχύει στην ανθρώπινη δράση είναι η δεύτερη υπόσταση του ανθρώπου, εκείνη που κλίνει προς τη βιαιότητα, τις ανισότητες και την αλαζονική εκμετάλλευση του φυσικού χώρου, με αποτέλεσμα να φθείρει ο ίδιος το περιβάλλον που τον γέννησε και να οδηγείται, έτσι, στην αυτοκαταστροφή.
 
β. Με ποιες γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα τονίζεται στη 2^η παράγραφο του Κειμένου 1 (Με τη ζωή λοιπόν στο Σύμπαν… και του μέλλοντός του) η αξία του φυσικού περιβάλλοντος. (μονάδες 7)
Μονάδες 15
 
Με τη χρήση αντίθεσης, μεταφορικού λόγου και α΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου ο συγγραφέας επισημαίνει στη θεματική περίοδο της παραγράφου πως παρά την αδυναμία μας να επικοινωνήσουμε με τη ζωή στο Σύμπαν, έχουμε, εντούτοις, τη ζωή γύρω μας να «ανθίζει». Επιχειρεί, έτσι, να στρέψει την προσοχή του αναγνώστη στο θαύμα που εκτυλίσσεται γύρω του. Αξιοποιεί, επίσης, επίθετα για να αναδείξει αφενός την ομορφιά του πλανήτη μας («μικρός και πανέμορφος», «θαυμαστή ποικιλία») κι αφετέρου, σε συνδυασμό με τη χρήση χρονικού προσδιορισμού, τις μακρόχρονες διαδικασίες που απαιτήθηκαν για να δημιουργηθεί η ζωή εδώ στη γη («σιωπηλές διεργασίες», «δισεκατομμύρια χρόνια»), προκειμένου να διαφανεί εμφατικά ο οφειλόμενος σεβασμός απέναντι στη γη και το φυσικό περιβάλλον. Με πολυσύνδετο σχήμα («οι θάλασσες και τα δάση», «τα βουνά και οι πεδιάδες», «η ανεμώνη και το δελφίνι», «ο αίλουρος αλλά και ο γυπαετός») τονίζει τη συμμετοχή κάθε πτυχής του φυσικού περιβάλλοντος στην αποκάλυψη της γοητείας που έχει η ποικιλία της ζωής σε όλες τις εκφάνσεις της, όπως αυτό διαφαίνεται μέσω αντιθετικής διάζευξης «όμοια ή ανόμοια δημιουργήματα». Η έμφαση που δίνεται από τον συγγραφέα στην ποικιλία της ζωής εν γένει, αλλά και της ανθρώπινης ύπαρξης ειδικότερα («τα ανθρώπινα όντα στις πολλαπλές φυλετικές τους παραλλαγές») υπηρετεί την επιδίωξή του να αναδείξει τον πλούτο και τη θαυμαστή ποικιλότητα των όσων έχει δημιουργήσει η φύση.
 
Β3.α. Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού («Είναι άραγε περιέργεια, κατακτητική διάθεση ή απλώς ένα διανοητικό παιχνίδι;») (μονάδες 3), καθώς και της διπλής παύλας («−όσο και αν αντιτίθεται στις ενδόμυχες επιθυμίες μας−») που υπάρχουν στην πρώτη παράγραφο του κειμένου (μονάδες 2).
 
Με το ερώτημα αυτό στην πρώτη παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας επιχειρεί να προβληματίσει τους αναγνώστες σχετικά με το οξύμωρο ενδιαφέρον των ανθρώπων για τη ζωή σε άλλους πλανήτες τη στιγμή που τους αφήνει τόσο αδιάφορους η ζωή στη Γη. Παραλλήλως το ερώτημα αυτό προσδίδει ζωντάνια και οικειότητα στο κείμενο, εφόσον δημιουργείται η αίσθηση πως ο συγγραφέας ξεκινά ένα είδος διαλόγου με τους αναγνώστες. Τους καθιστά κοινωνούς των προβληματισμών του και, συνάμα, τους ωθεί να αναρωτηθούν κι εκείνοι σχετικά με το παράδοξο της στάσης των ανθρώπων απέναντι στη «ζωή».
Με τη χρήση της διπλής παύλας ο συγγραφέας εντάσσει στον λόγο του μια σημαντική επισήμανση μέσω της οποίας καλεί τους ανθρώπους να αντικρίσουν την πραγματικότητα με ρεαλισμό. Είναι, δηλαδή, αναγκαίο να κατανοήσουν οι άνθρωποι πως όσο κι αν το επιθυμούν η συνάντηση με ζωή σε άλλους πλανήτες δεν πρόκειται να συμβεί στο άμεσο μέλλον, οπότε η προσοχή τους οφείλει να στραφεί στα όσα συμβαίνουν στη Γη.
 
β. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική στο απόσπασμα που ακολουθεί: «Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες». Να εξηγήσετε πώς αλλάζει το ύφος του κειμένου με τη χρήση της παθητικής σύνταξης (μονάδες 5).
Μονάδες 10
 
Παθητική σύνταξη: «Από την άλλη, σφραγίζεται από τον ίδιο τον άνθρωπο η ιστορική του πορεία με πολέμους και αγριότητες, θεοποιούνται τα υλικά αγαθά και συντηρούνται η αδικία και οι ανισότητες.»
Με τη χρήση της παθητικής σύνταξης το ύφος γίνεται περισσότερο αντικειμενικό και αποστασιοποιημένο, εφόσον η προσοχή στρέφεται στα αποτελέσματα των ενεργειών και όχι στο υποκείμενό τους. Πρόκειται για μορφή σύνταξης που προσιδιάζει περισσότερο στα επιστημονικά κείμενα, στα οποία προτιμάται η αντικειμενικότητα και το ουδέτερο ύφος γραφής.
 
ΘΕΜΑ Γ
Να προσδιορίσετε το κύριο θέμα που κατά την κρίση σας αναδεικνύεται στο συγκεκριμένο απόσπασμα (Κείμενο 2) και να εκφράσετε την προσωπική σας θέση. (100 – 200 λέξεις)
 
Κύριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα του αποσπάσματος είναι η βίαιη αντιμετώπιση της φύσης από τον άνθρωπο, ο οποίος τείνει να την αντικρίζει πρωτίστως χρησιμοθηρικά. Αν και γέννημά της έχει πάψει προ πολλού να τη σέβεται, θεωρώντας ίσως πως εκείνος την εξουσιάζει και πως εκείνη υπάρχει μόνο για δικό του όφελος. Με το παράδειγμα των ψαράδων, που φανερώνει την αξιοποίησή της σε μικρότερη κλίμακα, υπονοείται η ευρύτερη και αδιάκοπη εκμετάλλευση των φυσικών της πόρων. Βασικό στοιχείο που διακρίνει την «τελετουργία» του ψαρέματος είναι αυτό της βιαιότητας, όπως τονίζεται με τη χρήση μεταφορικού λόγου («έδερνε τα νερά», «το πάθος και τη σκληρότητα, του θηρευτή τη μανία»). Εντονότερα, ωστόσο, η βιαιότητα του ανθρώπου γίνεται αντιληπτή μέσα από τη λεπτομερή παρουσίαση της στιγμής που τα ψάρια παγιδεύονται και οδηγούνται στον θάνατό τους. Με παραστατικές εικόνες («Μικρές εκρήξεις φωτός, σπαρτάρισμα χρωμάτων στον βασανιστικό ρυθμό της ασφυξίας»), όπως και με τη χρήση παρομοίωσης («σαν ζαλισμένα στην αρχή κι έπειτα με πανικό») ο αφηγητής κατορθώνει να αναδείξει με όλη της τη σκληρότητα τη φονική διαδικασία του ψαρέματος.
Η «τρομακτική ηρεμία» με την οποία οι δυο ψαράδες εκτελούν το συνηθισμένο καθήκον τους καθιστά εμφανή την απευαισθητοποίηση των ανθρώπων απέναντι στην εφήμερη ζωή των άλλων έμβιων όντων. Φανερώνει, επίσης, τη γενικότερη στάση των ανθρώπων απέναντι στη φύση, την οποία και εκμεταλλεύονται με προκλητική αδιαφορία, αγνοώντας ηθελημένα το γεγονός πως υποσκάπτουν τα θεμέλια της ίδιας τους της ύπαρξης.
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε άρθρο που πρόκειται να αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του σχολείου σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με:
α) τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον και
β) τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο άνθρωπος να αποκαταστήσει τη σχέση του με αυτό. (350-400 λέξεις) 

Μονάδες 30
 
Η φύση αργοπεθαίνει στα χέρια των ανθρώπων
 
     Με τα σημάδια της κλιματικής αλλαγής να γίνονται ολοένα και πιο αισθητά, ακόμη και οι πιο δύσπιστοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται πως η ανθρώπινη δράση έχει προκαλέσει τεράστια ζημιά στο φυσικό περιβάλλον. Η ακόρεστη ανάγκη των ανθρώπων για πρώτες ύλες, αλλά και για υλικό πλούτο έχει μετατρέψει τη Γη από χώρο συνύπαρξης με άλλα έμβια όντα σε ανθρώπινης ιδιοκτησίας περιοχή αποκλειστικά προς οικονομική εκμετάλλευση.  
     Η αδυναμία, όμως, των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν το φυσικό περιβάλλον με τον οφειλόμενο σεβασμό έχει ως παράπλευρες απώλειες έμβια όντα που δεν συμβάλλουν στο διαπραττόμενο οικολογικό «έγκλημα». Χιλιάδες είδη ζώων και φυτών που άλλοτε ευημερούσαν στη Γη έχουν πλέον οδηγηθεί στον πλήρη αφανισμό ή βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Οι άνθρωποι, άλλωστε, είτε αντικρίζουν καθετί γύρω τους ως «προϊόν» προς εκμετάλλευση είτε με τη συνεχή εξάπλωσή τους -αριθμητική, οικοδομική και βιομηχανική- ανατρέπουν οικολογικές ισορροπίες αιώνων και καθιστούν τον πλανήτη μας ολοένα και πιο αφιλόξενο.
     Ο αφανισμός, βέβαια, άλλων ζωικών ειδών αποτελεί -κι αυτό συνιστά αναπόφευκτη εξέλιξη- προάγγελο και της ανθρώπινης μοίρας. Η συνεχιζόμενη μόλυνση του περιβάλλοντος, η διεύρυνση της τρύπας του όζοντος, η υπερθέρμανση του πλανήτη, η κλιματική αλλαγή, όπως και η εμφάνιση νέων μολυσματικών ασθενειών, αποτελούν απότοκα της ανθρώπινης δράσης ικανά να δυσχεράνουν σημαντικά ή και να τερματίσουν την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
     Η δραστική αυτή υπονόμευση του φυσικού περιβάλλοντος που οδηγεί στη συντέλεση μιας μη αναστρέψιμης οικολογικής καταστροφής οφείλει να αποτελέσει για όλους μας αφορμή αφύπνισης και δραστηριοποίησης. Όσο, άλλωστε, κι αν θεωρούμε σημαντικά και αναγκαία τα οικονομικά οφέλη, δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε απέναντι στο γεγονός πως η ίδια μας η ύπαρξη εξαρτάται κατά τρόπο άμεσο και απόλυτο από την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Χρειάζεται, άρα, να αναθεωρήσουμε την ιεράρχηση των αξιών μας και να ορίσουμε ως αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα την αποκατάσταση της σχέσης μας με το φυσικό περιβάλλον.
     Με την αρχή να γίνεται από εμάς, τους τωρινούς εφήβους, είναι κρίσιμο να ξεκινήσει μια νέα δέσμευση απέναντι στο περιβάλλον και μια νέα σχέση μαζί του. Έτσι, αν μέχρι πρότινος στόχος των ανθρώπων ήταν η οικονομική ανάπτυξη με κάθε κόστος, πλέον η νοοτροπία μας οφείλει να αντιστραφεί με την τοποθέτηση της διάσωσης του περιβάλλοντος πάνω από κάθε άλλη επιδίωξη. Υπάρχει, άλλωστε, ικανή επιστημονική πρόοδος, ώστε αν οι προσπάθειες όλων στραφούν προς την ίδια κατεύθυνση, να βρεθούν οι κατάλληλες μέθοδοι παραγωγής και ήπιας ανάπτυξης, ώστε η ανθρώπινη δράση να μην είναι τόσο επιζήμια για το φυσικό μας περιβάλλον.
     Ας μη λησμονούμε πως κάθε «χτύπημα» που καταφέρουμε εις βάρος της φύσης αποτελεί επί της ουσίας ένα ακόμη πρόβλημα που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε οι ίδιοι. Οφείλουμε, λοιπόν, να συνειδητοποιήσουμε πλήρως πως η ίδια μας η ύπαρξη εξαρτάται από το φυσικό περιβάλλον και να δράσουμε υπέρ του, χωρίς καθυστερήσεις και δισταγμούς.