Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Εκπαίδευση του πολίτη στη δημοκρατία

Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Εκπαίδευση του πολίτη στη δημοκρατία
 
Κείμενο 1: Εκπαίδευση του πολίτη στη δημοκρατία: Σύγχρονες τοποθετήσεις
 
     Μοιάζει οξύμωρο, αλλά από τη μια πλευρά υπάρχουν κοινωνίες που επιθυμούν τον εκδημοκρατισμό τους και, από την άλλη, σε αυτές στις οποίες υπάρχει δημοκρατική παράδοση, περιορίζεται η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, μολονότι η συμμετοχή αποτελεί τον πλέον απαραίτητο όρο για τη δημοκρατία. Οι ερευνητές συμφωνούν ότι οι νέοι πολίτες μολονότι υποστηρίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς, ωστόσο δεν εμπιστεύονται τους πολιτικούς και τα πολιτικά κόμματα και τους καταλογίζουν απάθεια, ακαμψία και προσκόλληση σε κομματικές ιδεολογίες και μικροπολιτικά συμφέροντα.
     Σήμερα, τόσο το περιεχόμενο της έννοιας του πολίτη όσο και η εκπαίδευση στην πολιτειότητα (citizenship education) αντιμετωπίζονται με ευρύτερη αντίληψη σε σχέση με ό,τι αυτό σήμαινε ως τη δεκαετία του 1990. Η αλλαγή αποτυπώνει το πέρασμα από τη νεωτερική στη μετανεωτερική θεώρηση του κόσμου, δίνει έμφαση στο νόημα και στις σχέσεις αλληλεπίδρασης των κοινωνικών υποκειμένων, στη χειραφέτηση και στον κριτικό αναστοχασμό και αναφέρεται σε δύο κυρίως παραμέτρους.
     Καταρχάς, ενώ μέχρι πρόσφατα στόχος της πολιτικής παιδείας ήταν η παροχή γνώσης και καθοδήγησης σχετικά με τους θεσμούς της δημοκρατίας, τώρα δίνεται έμφαση στη διαμόρφωση μιας δημοκρατικής προσωπικής στάσης, στην ατομική, ηθική και κοινωνική συμπεριφορά με βάση τις αξίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ειρηνική συμβίωση σε έναν κόσμο γεμάτο συγκρούσεις. Κατά δεύτερον, όταν μιλάμε σήμερα για καλλιέργεια της ιδιότητας του πολίτη ενδιαφερόμαστε για όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής.
     Πέρα από γνώση των πολιτικών θεσμών και των διαδικασιών του δημοκρατικού πολιτεύματος, δίνεται βάρος στην ηθική και συναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών/τριών, κάτι που σημαίνει έμφαση στην ενεργητική, κοινωνική, συνεργατική και κριτική μάθηση. Αναζητούνται καινούριες μέθοδοι για πρακτική, ηθική, κοινωνικά προσανατολισμένη, υπεύθυνη αυτοδιαχείριση των μαθητών/τριών και συμμετοχή τους στην κοινωνία όπου ανήκουν. Από πολλές πλευρές διατυπώνεται το αίτημα για τη διαμόρφωση ανθρώπων που θα σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και θα εργάζονται για την ειρήνη, θα αναπτύξουν μια στάση ζωής με αξίες, θα είναι διαπολιτισμικά και περιβαλλοντικά ευαίσθητοι, θα κατανοούν, σε ένα βαθμό τουλάχιστο, τις επιστημονικές εξελίξεις, θα διαθέτουν κριτικό γραμματισμό ιδίως σε ό,τι αφορά τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και θα έχουν διάθεση να συμβάλουν στο μέλλον της κοινότητάς τους.
     Μια ολιστική προσέγγιση της ανθρώπινης σκέψης και συμπεριφοράς υποδεικνύει πως όλες οι παραπάνω επιμέρους περιοχές ενδιαφέροντος αποτελούν όψεις της εκπαίδευσης στη δημοκρατία και την ιδιότητα του πολίτη. Η διαμόρφωση από το σχολείο ενός τέτοιου πλαισίου για όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες είναι ανθρωποκεντρική, αειφόρος, ηθική και αισιόδοξη για το μέλλον.
 
Ευαγγελία Σειρά, Η ιδιότητα του πολίτη στο Ελληνικό Γενικό Λύκειο: Δυνατότητες και όρια ανάπτυξής της σε πλαίσιο εκπαιδευτικών παρεμβάσεων. Φλώρινα, 2020

Κείμενο 2: Η Ευρωπαϊκή διάσταση της δημοκρατικής παιδείας του πολίτη.
 
     Η έννοια της ιδιότητας του πολίτη είναι στενά συνυφασμένη με αυτή της εκπαίδευσης. Η εισαγωγή της μαζικής δημόσιας εκπαίδευσης αποτέλεσε δίχως αμφιβολία ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που συνέβαλαν στην ανάδειξη της σύγχρονης ιδιότητας του πολίτη, δεδομένου ότι προσέφερε (και προσφέρει) τη βάση για συνειδητή συμμετοχή και ενσωμάτωση.
     Τα άτομα πρέπει να είναι εξοπλισμένα με τα εφόδια που θα τους επιτρέψουν να διαχειριστούν τη ζωή τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο εντός του πολιτιστικού και πολιτικού μωσαϊκού περιβάλλοντος στο οποίο κινούνται. Η πρόκληση σήμερα έγκειται στον καθορισμό των εφοδίων αυτών και του τρόπου με τον οποίο θα αποκτηθούν. Αυτή, επί της ουσίας, είναι η αιτιολόγηση για την παιδαγωγική προσέγγιση της ιδιότητας του πολίτη: τί πρέπει να γίνει εάν επιθυμούμε να ενισχύσουμε τόσο τη δυνατότητα όσο και τα κίνητρα για την ανάπτυξη μιας ουσιαστικής, σε δημοκρατικό και διακρατικό επίπεδο, ικανότητας για όλους όσους ζουν στην Ευρώπη.
     Από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και εντεύθεν, η Ευρώπη έρχεται αντιμέτωπη με μια νέα κοινωνική συνθήκη, την πολυπολιτισμική κοινωνία. Οι μετανάστες που μετακινούνται προς την Ευρώπη, αρχικά από τις τέως αποικίες των ευρωπαϊκών κρατών δημιουργούν μια νέα μορφή κοινωνίας με πολίτες προερχόμενους από ποικίλα πολιτισμικά περιβάλλοντα. Αλλά και στη συνέχεια, ως αποτέλεσμα του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, που προκάλεσε πολυδιάστατες μεταβολές σε κοινωνικό και επιστημονικό επίπεδο, διαλύθηκαν στην κυριολεξία τα συμπαγή δεδομένα ομοιογένειας των κοινωνιών· στοιχεία που προκαλούν αλλαγές και στον προσδιορισμό της ιδιότητας του πολίτη, αφού δημιουργείται η ανάγκη να συνυπάρξουν στον ίδιο χώρο άνθρωποι οι οποίοι δε συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς αίματος ή με βάση τη μακρά ιστορική τους συνύπαρξη στον ίδιο χώρο.
     Η «νέα» αυτή ιδιότητα του πολίτη προϋποθέτει την αποδοχή του «άλλου» και την αναγνώρισή του ως μέλους ισότιμου της κοινωνίας που ζει. Το ερώτημα επομένως που ανακύπτει είναι: Τί σημαίνει να είναι κανείς πολίτης σήμερα στην Ευρώπη, σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται ως εποχή της μετανεωτερικότητας, της πολυπολιτισμικότητας, της παγκοσμιοποίησης;
     Στο πλαίσιο αυτό και με σκοπό τον καθορισμό των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων του πολίτη στην Ευρώπη, σημειώθηκαν προσπάθειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπου μέσω ποικίλων δράσεων και προγραμμάτων αναζητούνται διαρκώς στρατηγικές προκειμένου να διαμορφωθεί μια ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη. Η νέα ταυτότητα των πολιτών της Ευρώπης και του κόσμου, η ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη, αποδίδει στα άτομα χαρακτηριστικά πολιτών με υπερεθνικό και συνεργατικό πνεύμα, με αίσθημα αλληλεγγύης, με ανοχή στις πολιτιστικές διαφορές, με αναγνώριση των κοινών στοιχείων και των διαφορών. Ο ευρωπαίος πολίτης σήμερα πρέπει να διακατέχεται από κριτικό, δημιουργικό, αυτόνομο και συστηματικό τρόπο σκέψης και δράσης, και δυνατότητα ευελιξίας.
 
Βασιλική Μισσιρά, Η ευρωπαϊκή διάσταση της δηµοκρατικής παιδείας του πολίτη: η συμβολή του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα, 2017
 
Κείμενο 3: Μια ερμηνεία μοναξιάς
 
Αναρωτιέμαι πώς μπόρεσε κι έμεινε
τόσο μόνος στον κόσμο. Σηκώνεται έπειτα
κι ανοίγει ένα-ένα τα παράθυρα. (Βλέπει
προς όλα τα σημεία το σπίτι):
Σύννεφα
            Σύννεφα
                        Σύννεφα –
 
Ίσως, λέει, να κατάλαβα τι θα ειπεί
μόνος. Σε μια γης που είναι όλη,
απ’ τη μι’ άκρη ως την άλλη της
λασπωμένη, εσύ να διστάζεις
να ενδώσεις. Να μη θέλεις εσύ
να λερώσεις την Ύπαρξη.
 
Νικηφόρος Βρεττάκος, Απογευματινό Ηλιοτρόπιο
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε με συντομία (60-70 λέξεις) το περιεχόμενο των δύο τελευταίων παραγράφων του Κειμένου 2.
Μονάδες 15
 
     Η γράφουσα διερευνά τις ποιότητες που χαρακτηρίζουν την ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη στο πλαίσιο των νέων πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Πρόκειται για μια ιδιότητα που οφείλει να βασίζεται στην αποδοχή και την ισότιμη αναγνώριση του άλλου. Προκειμένου, άλλωστε, να προσδιοριστούν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του πολίτη της Ευρώπης έχουν γίνει προσπάθειες διαμόρφωσης της ιδιότητάς του στη βάση της συνεργατικότητας, της αλληλεγγύης και της ανεκτικότητας. Με παράλληλα ζητούμενα την αυτόνομη κριτική σκέψη και την ευελιξία.   
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ποιος είναι ο ισχυρισμός της γράφουσας στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 2; Πώς τεκμηριώνει τον ισχυρισμό της; Θεωρείτε την τεκμηρίωση αυτή πειστική;
Μονάδες 10
 
     Η συγγραφέας ισχυρίζεται πως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Ευρώπη καλείται να διαχειριστεί μια νέα κοινωνική πραγματικότητα, αυτή της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Προκειμένου να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της αξιοποιεί τη μέθοδο του αιτίου αποτελέσματος για να αναπτύξει τον συλλογισμό της. Η μετακίνηση μεταναστών προς την Ευρώπη από τις αλλοτινές αποικίες των ευρωπαϊκών κρατών (αίτιο), έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας νέας μορφής κοινωνίας, η οποία εμπεριέχει πολίτες από «ποικίλα πολιτισμικά περιβάλλοντα». Ακολούθως, ως χρονικά μεταγενέστερο αίτιο καταγράφεται η παγκοσμιοποίηση, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση της πρότερης ομοιογένειας των κοινωνιών. Κατ’ επέκταση επηρεάζεται και η ιδιότητα του πολίτη των κοινωνιών αυτών, εφόσον πλέον οφείλουν να συνυπάρξουν στο πλαίσιο κάθε επιμέρους κοινωνίας άτομα διαφορετικής εθνολογικής ταυτότητας και κουλτούρας.
Η τεκμηρίωση της συγγραφέως είναι πειστική, διότι τόσο η μετακίνηση πληθυσμών από άλλες χώρες στην Ευρώπη όσο και η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, έχουν διαμορφώσει πολυπολιτισμικές κοινωνίες, όπως είναι αυτές στις οποίες ζούμε πλέον οι περισσότεροι.
 
Β2.α. Να εξηγήσετε τι επιδιώκει η συντάκτρια του Κειμένου 1 με τη μέθοδο της σύγκρισης αντίθεσης στην τρίτη παράγραφο και τι με τη χρήση αλλεπάλληλων ασύνδετων σχημάτων στην τέταρτη παράγραφο. (μονάδες 10)
 
     Η συγγραφέας του πρώτου κειμένου αξιοποιεί τη μέθοδο της σύγκρισης αντίθεσης στην τρίτη παράγραφο προκειμένου να τονίσει πόσο σημαντικά έχει διευρυνθεί το αντικείμενο και οι επιδιώξεις της πολιτικής παιδείας. Παλαιότερα μέριμνα της πολιτικής παιδείας ήταν να δοθούν γνώσεις για το πώς λειτουργούν οι θεσμοί της δημοκρατίας. Σήμερα, ωστόσο, μέσω της πολιτικής παιδείας επιδιώκεται η διαμόρφωση μιας συνολικά δημοκρατικής στάσης των νέων πολιτών σε ό,τι αφορά την ατομική και κοινωνική τους συμπεριφορά, όπως και την ηθική τους, με γνώμονα τις δημοκρατικές αξίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το ζητούμενο της ειρηνικής συμβίωσης. Πρόκειται, άρα, για μια σαφώς ευρύτερη μέριμνα, η οποία επηρεάζει όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής των πολιτών.
     Η συγγραφέας αξιοποιεί αλλεπάλληλα ασύνδετα σχήματα στην τέταρτη παράγραφο, διότι επιδιώκει να αποδώσει με επιγραμματικό και νοηματικά μεστό τρόπο το πλήθος των ποιοτήτων που οφείλει πλέον να προσφέρει η εκπαίδευση στους νέους προκειμένου να αποκτήσουν ουσιαστική παιδεία στην «πολιτειότητα». Η εκπαιδευτική διαδικασία λαμβάνει, άλλωστε, διαφορετικό χαρακτήρα («ενεργητική, κοινωνική, συνεργατική, κριτική»), ακριβώς γιατί οι πολίτες των νέων δημοκρατικών κοινωνιών χρειάζεται να έχουν ενισχυμένη δυνατότητα «πρακτικής, ηθικής, κοινωνικά προσανατολισμένης, υπεύθυνης» αυτοδιαχείρισης, ώστε να αποκτήσουν βαθύ σεβασμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για την ειρήνη, να έχουν αξίες, να είναι «διαπολιτισμικά και περιβαλλοντικά ευαίσθητοι» και να είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν στην εξέλιξη της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. 
 
β. Να επιλέξετε ένα από τα επιδιωκόμενα χαρακτηριστικά του σύγχρονου Ευρωπαίου πολίτη που καταγράφονται στην τελευταία περίοδο του Κειμένου 2 και να παρουσιάστε με συντομία (60-70 λέξεις) γιατί έχει, κατά τη γνώμη σας, ιδιαίτερη αξία. (μονάδες 5)
Μονάδες 15
 
Ιδιαίτερη αξία, κατά τη γνώμη μου, έχει το χαρακτηριστικό του δημιουργικού τρόπου σκέψης και δράσης δοθέντων των ποικίλων προκλήσεων που ανακύπτουν στο πλαίσιο της σύγχρονης εποχής. Ο συμβατικός τρόπος σκέψης λειτουργεί συχνά ανασταλτικά στη δυνατότητα του ατόμου και κατ’ επέκταση των κοινωνιών να βρίσκουν λύσεις ή να οδηγούνται σε επιλογές που θα επιτρέψουν την αποφυγή αδιεξόδων. Με τη συνδρομή, άρα, της δημιουργικής θέασης των πραγμάτων ο σύγχρονος πολίτης θα είναι σε θέση αφενός να επιλύει τυχόντα προβλήματα και αφετέρου να κινητοποιεί την εξέλιξη της κοινωνίας.
 
Β3. Πρόθεση της συντάκτριας του Κειμένου 1 στην πρώτη παράγραφο είναι να προβληματίσει τους αναγνώστες σχετικά με τον περιορισμό της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει τον στόχο της, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μονάδες 9).
Μονάδες 15
 
Η συγγραφέας προκειμένου να προβληματίσει τους αναγνώστες σχετικά με τον περιορισμό της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά αξιοποιεί ορισμένες γλωσσικές επιλογές μέσω των οποίων αναδεικνύει συγκεκριμένες πτυχές του προβλήματος. Ειδικότερα, με τη χρήση του επιθέτου «οξύμωρο» επισημαίνει την ανησυχητική αντίφαση των σύγχρονων πολιτειών, την οποία και παρουσιάζει με τη βοήθεια των επιμεριστικών φράσεων «από τη μια πλευρά», «από την άλλη» που τονίζουν την αντίθεση ανάμεσα στις κοινωνίες που επιθυμούν να εκδημοκρατιστούν και σ’ εκείνες που αν κι έχουν δημοκρατική παράδοση οι πολίτες τους δεν συμμετέχουν επαρκώς στα κοινά. Αξιοποιεί, συνάμα, δύο φορές τον εναντιωματικό σύνδεσμο «μολονότι» για να φανερώσει εμφατικά πως ο αυτός ο περιορισμός στη συμμετοχή γίνεται παρά το γεγονός πως η συμμετοχή αποτελεί «τον πλέον απαραίτητο» όρο για τη δημοκρατία και παρά την αναγνώριση των δημοκρατικών θεσμών από τους νέους. Καταγράφει, επίσης, με τη συνδρομή ενός ασύνδετου σχήματος τις αρνητικές εκείνες ποιότητες («απάθεια, ακαμψία, προσκόλληση») των πολιτικών που λειτουργούν απωθητικά για τους νέους πολίτες.   
 
ΘΕΜΑ Γ
Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ήρωας του ποιήματος έμεινε «τόσο μόνος στον κόσμο»; Να απαντήσετε, αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες του ποιήματος. Συμφωνείτε με τη στάση του ήρωα; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Ο ήρωας του ποιήματος, έχοντας προχωρήσει σε μια διαδικασία αυτοελέγχου κι έχοντας διαπιστώσει τα προσωπικά του ελαττώματα και τις ηθικές του ελλείψεις, επιλέγει την απόσυρση από το κοινωνικό σύνολο. Ο φόβος του είναι πως με την παρουσία και την εμπλοκή του στην κοινωνία θα τη μιάνει, θα τη «λερώσει», όπως δηλώνει μέσω μιας μεταφοράς, λόγω ακριβώς της ηθικής του ανεπάρκειας. Η διερεύνηση του εσωτερικού κόσμου του ήρωα αποδίδεται μέσα από μια μεταφορικού περιεχομένου εικόνα, με εκείνον να κοιτάζει το σπίτι του προς όλα τα σημεία και να αντικρίζει παντού «σύννεφα». Με την επανάληψη της λέξης «σύννεφα» γίνεται εναργέστερα εμφανής η έντονη παρουσία τους και κατ’ επέκταση η συμβολική τους διάσταση, εφόσον μέσω αυτών δηλώνονται τα αρνητικά ή σκοτεινά σημεία της προσωπικότητας του ήρωα. Με συμβολικό, άλλωστε, τρόπο δηλώνεται κι η γενικότερη διαφθορά και ανηθικότητα που χαρακτηρίζει το σύνολο των σύγχρονων κοινωνιών («απ’ τη μι’ άκρη ως την άλλη της / λασπωμένη»). Η λασπωμένη γη, είναι επί της ουσίας ο μη ηθικός κόσμος, ο γεμάτος αρνητικές ποιότητες. Σ’ έναν τέτοιο κόσμο, λοιπόν, ο ήρωας έχοντας γνωρίσει τον εαυτό του, διστάζει να ενταχθεί, όπως αυτό τονίζεται με μια ακόμη επανάληψη («εσύ να διστάζεις», «Να μη θέλεις εσύ»), έστω κι αν η δική του παρουσία δεν πρόκειται να επιβαρύνει τον ούτως ή άλλως ηθικά αλλοιωμένο κόσμο.
Προσωπικά θεωρώ πως ο ήρωας είναι ιδιαίτερα αυστηρός με τον εαυτό του, καθώς όλοι οι άνθρωποι έχουν ελλείψεις και ελαττώματα. Υπ’ αυτή την έννοια, αν και ορθώς αναζητά και εντοπίζει τα δικά του ελαττώματα, δεν θα έπρεπε η διαπίστωση αυτή να τον οδηγεί στην πλήρη απομάκρυνση από το κοινωνικό σύνολο.
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε μια νεανική ιστοσελίδα δημοσιεύονται τα Κείμενα 1 και 2 και καλείσαι, αφού τα μελετήσεις, να απαντήσεις με ένα άρθρο (350-400 λέξεις), στην ίδια ιστοσελίδα, στο ακόλουθο ερώτημα: Ποιες ιδιότητες οφείλει να λαμβάνει μέσω της δημοκρατικής παιδείας κάθε νέος πολίτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Καλείσαι, συνάμα, να τεκμηριώσεις τις ιδιότητες που θα επιλέξεις λαμβάνοντας υπόψη σου τα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα.
Μονάδες 30
 
Ο πολίτης της Ευρώπης του σήμερα
 
     Οι νέοι των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης πέρα από το γεγονός ότι γεννήθηκαν σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες έχουν τη δυνατότητα να σπουδάσουν, να εργαστούν και να ζήσουν σε όποια άλλη χώρα της Ένωσης επιθυμούν. Υπ’ αυτή την έννοια είναι αναγκαίο να λαμβάνουν από νωρίς μέσω μιας υπηρετούσας τα ιδανικά της δημοκρατίας εκπαίδευσης ορισμένες καίριας σημασίας ιδιότητες, ώστε να συνυπάρχουν αρμονικά με τους πολυφυλετικής προέλευσης συμπολίτες τους και να λειτουργούν επωφελώς για τη συλλογική ευρωπαϊκή κοινότητα με τη δράση τους.
     Το πολυεθνικό περιβάλλον, άλλωστε, κάθε κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης συγκροτεί μια κοινωνική πραγματικότητα, την οποία μόνο άτομα δεκτικά στη διαφορετικότητα και την ετερότητα μπορούν να τη διαχειριστούν με ορθό τρόπο. Είναι, ως εκ τούτου, απαραίτητο να καλλιεργείται στους νέους το αίσθημα σεβασμού της αξίας των άλλων ανθρώπων ανεξάρτητα από τα επιμέρους στοιχεία της εθνολογικής, κοινωνικής ή άλλης ταυτότητάς τους. Έτι περαιτέρω οι νέοι χρειάζεται να κατανοούν την ιδιαίτερη σημασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και να θεωρούν τον πλήρη σεβασμό τους βασική προϋπόθεση κάθε σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας.
     Ο πολυεθνικός, συνάμα, χαρακτήρας της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκαθορίζει ως αναγκαίο γνώρισμα κάθε νέου πολίτη της το πνεύμα συνεργασίας σε υπερεθνικό πλαίσιο και όχι μόνο σε τοπικό ή εθνικό. Τα θεμέλια και η ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκονται στην αναγνώριση της αξίας που έχουν η συνεργασία και η σύμπραξη προκειμένου να επιτυγχάνονται ουσιώδεις στόχοι, όπως είναι η διαφύλαξη της ειρήνης στο ευρωπαϊκό έδαφος, αλλά και η οικονομική σταθερότητα. Χρειάζεται, άρα, κάθε Ευρωπαίος πολίτης να κατανοεί πως οι διακρατικές συνεργασίες εμβαθύνουν και ισχυροποιούν τη μεταξύ των κρατών μελών σχέση και διευκολύνουν τη μελλοντική ύπαρξη και ενίσχυση της Ένωσης.
     Με τη σκέψη, μάλιστα, στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης βασικό γνώρισμα των νέων πολιτών της οφείλει να είναι η δημιουργικότητα προκειμένου να υπηρετείται η διαρκής ανάγκη εύρεσης καινοτόμων και καινοφανών τρόπων προσέγγισης των ποικίλων προβλημάτων που προκύπτουν τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο όσο και στο διεθνές περιβάλλον. Η καλλιέργεια των νέων χρειάζεται να αποσκοπεί όχι μόνο στην παροχή γνώσεων και αξιών, αλλά και στη διαμόρφωση ατόμων με ελεύθερη και δημιουργική σκέψη, ώστε να έρχονται ευκολότερα στην επιφάνεια τα στοιχεία εκείνα της πρωτοτυπίας και της ανανεωτικής διάθεσης που χρειάζεται κάθε κοινωνία προκειμένου να συνεχίζει επιτυχώς την εξελικτική και βελτιωτική της πορεία.
     Η Ευρωπαϊκή Ένωση αν και διαμορφώνει ένα δημοκρατικό και οικονομικά σταθερό πλαίσιο διαβίωσης για τους πολίτες της, αξιώνει από εκείνους την απόκτηση εκείνων ακριβώς των ιδιοτήτων που θα τους επιτρέψουν να προσαρμοστούν σε ένα πολυφυλετικό και πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Εγείρει, παράλληλα, την κρίσιμη αξίωση να κατανοήσουν την αξία της συνεργασίας μεταξύ τόσων κρατών, ώστε με τη δράση τους να υπηρετήσουν το κοινό ευρωπαϊκό όραμα και να διαμορφώσουν μια ακόμη καλύτερη κοινή ευρωπαϊκή πολιτεία.