Γιάννης Η. Παππάς «Το ατίθασο μέλλον»

Kapuschinsky

 
Γιάννης Η. Παππάς «Το ατίθασο μέλλον»
 
Παιδί είναι το μέλλον, ατίθασο.
Κανείς δεν το εξουσιάζει.
 
Η ζωή κυλάει με αναβολές και χάνεται
η ευτυχία όλο πάει για αργότερα
και ο καθένας μας πεθαίνει μες στις έγνοιες.
 
Μόνο μια λάμψη ο άνθρωπος. Κι αν είδες, είδες.
 
Και μετά; Από το τίποτα ξαναγυρνάς στο τίποτα.
 
Με ένα ωραίο τραγούδι θα αποχαιρετήσουμε τη ζωή
που ζήσαμε.
 
Γιάννης Η. Παππάς, Το ατίθασο μέλλον. Εκδόσεις: Διαπολιτισμός
 
Η πικρή όψη της ζωής, με την οποία κάθε άνθρωπος οφείλει να συμβιβαστεί, παρουσιάζεται στο ποίημα αυτό πλαισιωμένη από εικόνες παιγνιώδους διάθεσης, προκειμένου να απαλυνθεί η αρνητική εντύπωση που προκαλεί. Η αδυναμία του ατόμου, ωστόσο, να ελέγξει το μέλλον του, η διαρκώς μετατιθέμενη βίωση της ευτυχίας κι ο θάνατος που εκμηδενίζει κάθε προσπάθεια και κάθε προσδοκία του ατόμου συνιστούν τις δυσάρεστες, αλλά αναπόφευκτες παραδοχές για τη ζωή μας. Υπ’ αυτή την έννοια δεν μπορούν -και δε χρειάζεται- να υπάρξουν επαρκείς ωραιοποιήσεις, για να αποκρύψουν την απαιτητική πορεία που θα κληθεί να ακολουθήσει κάθε άνθρωπος.
 
«Παιδί είναι το μέλλον, ατίθασο.
Κανείς δεν το εξουσιάζει.»
 
Με την αλληγορική παρουσίαση του μέλλοντος ως ατίθασου παιδιού, ο ποιητής καταγράφει την πρώτη δύσκολη πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Το μέλλον, όπως ακριβώς ένα μικρό παιδί που δεν έχει μάθει να πειθαρχεί, ακολουθεί τη δική του πορεία αδιάφορο απέναντι στις προσπάθειες των ανθρώπων να το ελέγξουν. Πρόκειται για μία πραγματικότητα που οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν από νωρίς, καθώς απρόσμενες δυσκολίες, τυχαία γεγονότα και γοργές αλλαγές τείνουν να ματαιώνουν ακόμη και τους πιο προσεκτικούς σχεδιασμούς τους για το μέλλον. Το μέλλον, όπως δηλώνεται και στον τίτλο του ποιήματος, είναι αναμφίβολα «ατίθασο», εφόσον πολύ συχνότερα απ’ ό,τι θα ήθελε κανείς τείνει να διαψεύδει τις προσδοκίες των ατόμων, οδηγώντας τους σε διαδρομές που ουδέποτε είχαν σχεδιάσει ή θελήσει.
 
«Η ζωή κυλάει με αναβολές και χάνεται
η ευτυχία όλο πάει για αργότερα
και ο καθένας μας πεθαίνει μες στις έγνοιες.»
 
Η συμπύκνωση του χρόνου στο πλαίσιο της δεύτερης στροφής, που αφήνει εκτός τις απρόσμενες στιγμές γαλήνης και ευδαιμονίας, αποδίδει απογυμνωμένη τη βασική πορεία της ανθρώπινης ζωής, προσδίδοντάς της έναν έντονα οδυνηρό χαρακτήρα. Όσο οδυνηρή, ωστόσο, κι αν μοιάζει η περιγραφή αυτή βρίσκεται πολύ κοντά στην αληθινή φύση της ζωής των ανθρώπων. Οι περισσότεροι, άλλωστε, έρχονται συνεχώς αντιμέτωποι με τη διαρκή αναβολή της εκπλήρωσης των προσδοκιών τους και καλούνται να δείξουν υπομονή μέχρι να φτάσει η όλο και περισσότερο απομακρυνόμενη στιγμή που επιθυμούν. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η ευτυχία που έχουν πλάσει στη σκέψη τους μετατίθεται συνεχώς για μια απροσδιόριστα μελλοντική στιγμή, ώσπου χάνει σταδιακά το νόημά της. Καθημερινές έγνοιες, αλλεπάλληλες δυσκολίες και το αδιάκοπο κυνήγι μιας υποτιθέμενα ιδεατής πραγματικότητας αποτελούν το κύριο μοτίβο της ανθρώπινης ζωής, μέχρι τη στιγμή που ο θάνατος την τερματίζει αιφνιδίως.
Αν και κατά τη διάρκεια της ζωής τους -ιδίως κατά τα χρόνια της νεότητας- οι άνθρωποι αδυνατούν να αντικρίσουν τόσο απογυμνωμένο τον βασικό σκελετό της πορείας τους, η ζωή είναι πράγματι μια κατάσταση συνεχών αναβολών. Μια αλήθεια που κατανοούν συνήθως οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι, όταν κοιτούν με τόλμη και με καθαρή ματιά προς τα πίσω.
 
«Μόνο μια λάμψη ο άνθρωπος. Κι αν είδες, είδες.»
 
Με παρόμοια πυκνό τρόπο αποδίδει την πορεία του ανθρώπου και ο Οδυσσέας Ελύτης, στη διαπίστωσή του αυτή από το δοκίμιο «Ο κήπος με τις αυταπάτες», την οποία και δανείζεται ο ποιητής. Δοθείσης της συνεχούς ενασχόλησης του ανθρώπου με τις καθημερινές υποχρεώσεις και με τις απαιτήσεις της ζωής, δύσκολα βρίσκει τον χρόνο και την πνευματική διαύγεια που του επιτρέπει να δει καθαρά τον εαυτό του και τη ζωή του. Έτσι, όσο κι αν ο ανθρώπινος βίος μοιάζει κάποτε να διαρκεί πολύ, επί της ουσίας είναι ελάχιστες οι στιγμές κατά τις οποίες ο κάθε άνθρωπος είναι σε θέση να ξεφύγει από τα όσα τον κρατούν δέσμιο των ποικίλων υποχρεώσεών του, ώστε να αντικρίσει και να κατανοήσει την αληθινή ουσία της ζωής.
 
«Και μετά; Από το τίποτα ξαναγυρνάς στο τίποτα.»
 
Στο ερώτημα τι ακολουθεί μετά το τέλος της ζωής, η απάντηση του ποιητή δεν αφήνει περιθώρια παραμυθίας. Από το τίποτα οι άνθρωποι επιστρέφουν ξανά στο τίποτα, χωρίς οι κόποι, οι προσπάθειες, οι προσδοκίες και οι ελπίδες μιας ολόκληρης ζωής να βρίσκουν τελικά κάποια δικαίωση. Ο θάνατος συνιστά το οριστικό τέλος που εκμηδενίζει πλήρως την ανθρώπινη ύπαρξη και τον δυναμισμό της ανθρώπινης ψυχής.
 
«Με ένα ωραίο τραγούδι θα αποχαιρετήσουμε τη ζωή
που ζήσαμε.»
 
Η διαπίστωση αυτή, ωστόσο, όπως και η επίγνωση του συνολικά δύσκολου χαρακτήρα της ανθρώπινης ζωής δεν οδηγούν τον ποιητή στην απελπισία. Ο απαιτητικός χαρακτήρας της ζωής, οι ματαιώσεις των προσδοκιών και οι αντιξοότητές της δεν αποτελούν μοίρα του ενός, αλλά κοινή διαδρομή όλων των ανθρώπων. Έτσι, όταν πλησιάζει το τέλος κάθε άνθρωπος καλείται να αποχαιρετήσει τα όσα έζησε -ευχάριστα ή δυσάρεστα- με ένα ωραίο τραγούδι, στέλνοντας ένα μήνυμα ψυχικού σθένους και φανερώνοντας πως αγωνίστηκε όσο καλύτερα μπορούσε, αποδεχόμενος την ιδιάζουσα φύση της ανθρώπινης ζωής.