Ισοκράτης, Περί ἀντιδόσεως, 180.1-182.7 (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)

Ισοκράτης, Περὶ ἀντιδόσεως, 180.1-182.7 (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)
 
Στον Περὶ ἀντιδόσεως λόγο του, γραμμένο γύρω στο 353 π.Χ., λίγο πριν ή λίγο μετά τον Προτρεπτικό του Αριστοτέλη και με διαφορετική προοπτική από αυτόν, ο Ισοκράτης (436-περ.338 π.Χ.) υπερασπίζεται τη ρητορική ως την ορθή φιλοσοφία και εκθέτει το εκπαιδευτικό του ιδεώδες επιχειρηματολογώντας για το ποια δραστηριότητα προσφέρει την καλύτερη «επιμέλεια» της ψυχής.
 
Βούλομαι δὲ περὶ τῆς τῶν λόγων παιδείας ὥσπερ οἱ γενεαλογοῦντες πρῶτον διελθεῖν πρὸς ὑμᾶς. Ὁμολογεῖται μὲν γὰρ τὴν φύσιν ἡμῶν ἔκ τε τοῦ σώματος συγκεῖσθαι καὶ τῆς ψυχῆς· αὐτοῖν δὲ τούτοιν οὐδεὶς ἔστιν ὅστις οὐκ ἂν φήσειεν ἡγεμονικωτέραν πεφυκέναι τὴν ψυχὴν καὶ πλείονος ἀξίαν· τῆς μὲν γὰρ ἔργον εἶναι βουλεύσασθαι καὶ περὶ τῶν ἰδίων καὶ περὶ τῶν κοινῶν, τοῦ δὲ σώματος ὑπηρετῆσαι τοῖς ὑπὸ τῆς ψυχῆς γνωσθεῖσιν.
Οὕτω δὲ τούτων ἐχόντων ὁρῶντές τινες τῶν πολὺ πρὸ ἡμῶν γεγονότων περὶ μὲν τῶν ἄλλων πολλὰς τέχνας συνεστηκυίας, περὶ δὲ τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν οὐδὲν τοιοῦτον συντεταγμένον, εὑρόντες διττὰς ἐπιμελείας κατέλιπον ἡμῖν, περὶ μὲν τὰ σώματα τὴν παιδοτριβικὴν, ἧς ἡ γυμναστικὴ μέρος ἐστὶν, περὶ δὲ τὰς ψυχὰς τὴν φιλοσοφίαν, περὶ ἧς ἐγὼ μέλλω ποιεῖσθαι τοὺς λόγους, ἀντιστρόφους καὶ σύζυγας καὶ σφίσιν αὐταῖς ὁμολογουμένας, δι’ ὧν οἱ προεστῶτες αὐτῶν τάς τε ψυχὰς φρονιμωτέρας καὶ τὰ σώματα χρησιμώτερα παρασκευάζουσιν, οὐ πολὺ διαστησάμενοι τὰς παιδείας ἀπ’ ἀλλήλων, ἀλλὰ παραπλησίαις χρώμενοι καὶ ταῖς διδασκαλίαις καὶ ταῖς γυμνασίαις καὶ ταῖς ἄλλαις ἐπιμελείαις.
 
Μετάφραση
Στην αναφορά μου σε εσάς για την τέχνη του λόγου, θέλω, όπως εκείνοι που ασχολούνται με τις γενεαλογίες, να ξεκινήσω από την αρχή. Είναι γενικά δεκτό πως η φύση μας αποτελείται από το σώμα και από την ψυχή∙ και κανείς δεν θα αρνούνταν πως από αυτά τα δύο η ψυχή είναι κυρίαρχη και μεγαλύτερης αξίας∙ έργο της είναι να αποφασίζει και για τα ιδιωτικά και για τα δημόσια, ενώ έργο του σώματος είναι να υπηρετεί τις αποφάσεις της ψυχής.
Αφού έτσι έχουν αυτά, επειδή αντιλήφθηκαν κάποιοι από αυτούς που υπήρξαν πολύ πριν από εμάς πως για όλα τα άλλα είχαν συσταθεί πολλές τέχνες, ενώ για το σώμα και για την ψυχή δεν είχε συγκροτηθεί κάτι ανάλογο, αφού δημιούργησαν δύο μαθήματα, άφησαν κληρονομιά σ’ εμάς για τα σώματα την πάλη, της οποίας μέρος είναι η γυμναστική, για τις ψυχές τη φιλοσοφία, για την οποία εγώ πρόκειται να μιλήσω, αυτές οι τέχνες είναι σύμφωνες μεταξύ τους, παράλληλες και συμπληρωματικές, μέσω των οποίων οι δάσκαλοι διαμορφώνουν τις ψυχές πιο συνετές και τα σώματα πιο χρήσιμα, χωρίς να διαχωρίζουν με ακρίβεια τα μαθήματα αυτά μεταξύ τους, αλλά χρησιμοποιώντας με παραπλήσιο τρόπο και τη διδασκαλία και τις ασκήσεις και τις άλλες μορφές αγωγής.
 
Συντακτική ανάλυση
Βούλομαι δὲ περὶ τῆς τῶν λόγων παιδείας πρῶτον διελθεῖν πρὸς ὑμᾶς
Κύρια πρόταση
 
Βούλομαι: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). διελθεῖν: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. Ως υποκείμενό του εννοείται το ἐγὼ (ταυτοπροσωπία). περὶ τῆς παιδείας: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς. τῶν λόγων: Γενική κτητική. πρῶτον: Επιρρηματικό κατηγορούμενο της τάξης. πρὸς ὑμᾶς: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει το ενώπιον.
 
ὥσπερ οἱ γενεαλογοῦντες (διέρχονται)
Δευτερεύουσα αναφορική παραβολή του τρόπου
 
διέρχονται: Εννοείται ως ρήμα. οἱ γενεαλογοῦντες: Υποκείμενο ρήματος, επιθετική μετοχή. ὥσπερ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
 
Ὁμολογεῖται μὲν γὰρ τὴν φύσιν ἡμῶν ἔκ τε τοῦ σώματος συγκεῖσθαι καὶ τῆς ψυχῆς
Κύρια πρόταση
 
 Ὁμολογεῖται: Ρήμα (απρόσωπο). συγκεῖσθαι: Υποκείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τὴν φύσιν: Υποκείμενο απαρεμφάτου. ἡμῶν: Γενική κτητική. ἔκ τοῦ σώματος & (ἔκ) τῆς ψυχῆς: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της ύλης.
 
αὐτοῖν δὲ τούτοιν οὐδεὶς ἔστιν ὅστις οὐκ ἂν φήσειεν ἡγεμονικωτέραν πεφυκέναι τὴν ψυχὴν καὶ πλείονος ἀξίαν
Κύρια πρόταση
 
οὐκ ἂν φήσειεν: Ρήμα. οὐδεὶς ἔστιν ὅστις: Υποκείμενο ρήματος. πεφυκέναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τὴν ψυχὴν: Υποκείμενο απαρεμφάτου. ἡγεμονικωτέραν & ἀξίαν: Κατηγορούμενα στο υποκείμενο του απαρεμφάτου. πλείονος: Γενική της αξίας. τούτοιν: Γενική διαιρετική. αὐτοῖν: Επιθετικός προσδιορισμός στο τούτοιν.
 
τῆς μὲν γὰρ ἔργον εἶναι βουλεύσασθαι καὶ περὶ τῶν ἰδίων καὶ περὶ τῶν κοινῶν, τοῦ δὲ σώματος ὑπηρετῆσαι τοῖς ὑπὸ τῆς ψυχῆς γνωσθεῖσιν
Κύρια πρόταση
 
ἂν φήσειεν: Εννοείται ως ρήμα. οὐδεὶς ἔστιν ὅστις: Εννοείται ως υποκείμενο ρήματος. ἔργον εἶναι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο (απρόσωπο). τῆς μὲν (ψυχῆς) & τοῦ δὲ σώματος: Γενικές κτητικές. βουλεύσασθαι: Υποκείμενο απρόσωπου απαρεμφάτου, τελικό απαρέμφατο. την ψυχήν: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου βουλεύσασθαι. περὶ τῶν ἰδίων καὶ περὶ τῶν κοινῶν: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της αναφοράς. ὑπηρετῆσαι: Υποκείμενο απρόσωπου απαρεμφάτου, τελικό απαρέμφατο. το σῶμα: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου ὑπηρετῆσαι. τοῖς γνωσθεῖσιν: Αντικείμενο απαρεμφάτου, επιθετική μετοχή. ὑπὸ τῆς ψυχῆς: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου.
 
Οὕτω δὲ τούτων ἐχόντων ὁρῶντές τινες τῶν πολὺ πρὸ ἡμῶν γεγονότων περὶ μὲν τῶν ἄλλων πολλὰς τέχνας συνεστηκυίας, περὶ δὲ τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν οὐδὲν τοιοῦτον συντεταγμένον, εὑρόντες διττὰς ἐπιμελείας κατέλιπον ἡμῖν, περὶ μὲν τὰ σώματα τὴν παιδοτριβικὴν, περὶ δὲ τὰς ψυχὰς τὴν φιλοσοφίαν, ἀντιστρόφους καὶ σύζυγας καὶ σφίσιν αὐταῖς ὁμολογουμένας, οὐ πολὺ διαστησάμενοι τὰς παιδείας ἀπ’ ἀλλήλων, ἀλλὰ παραπλησίαις χρώμενοι καὶ ταῖς διδασκαλίαις καὶ ταῖς γυμνασίαις καὶ ταῖς ἄλλαις ἐπιμελείαις.
Κύρια πρόταση
 
κατέλιπον: Ρήμα. τινες: Υποκείμενο ρηματος. τὴν παιδοτριβικὴν & τὴν φιλοσοφίαν: Άμεσα αντικείμενα ρήματος. ἡμῖν: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος. τῶν γεγονότων: Γενική διαιρετική, επιθετική μετοχή. πολὺ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.  πρὸ ἡμῶν: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει το προτερόχρονο. περὶ τὰ σώματα & περὶ τὰς ψυχὰς: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί του σκοπού.
ἐχόντων: Γενική απόλυτη αιτιολογική μετοχή. τούτων: Υποκείμενο της μετοχής. Οὕτω: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.
ὁρῶντές: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο τινές. περὶ τῶν ἄλλων: Εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού. συνεστηκυίας: Κατηγορηματική μετοχή. τέχνας: Υποκείμενο μετοχής. πολλὰς: Επιθετικός προσδιορισμός στο τέχνας. συντεταγμένον: Κατηγορηματική μετοχή. οὐδὲν: Υποκείμενο μετοχής. τοιοῦτον: Επιθετικός προσδιορισμός στο οὐδὲν. περὶ τὸ σῶμα καὶ (περὶ) τὴν ψυχὴν: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί του σκοπού.
εὑρόντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο τινές. διττὰς: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἐπιμελείας. ἐπιμελείας: Αντικείμενο μετοχής.
ὁμολογουμένας: Αναφορική μετοχή (προσδιορίζει το ἐπιμελείας). σφίσιν αὐταῖς: Δοτική αντικειμενική. ἀντιστρόφους καὶ σύζυγας: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο ἐπιμελείας.
οὐ διαστησάμενοι: Τροπική μετοχή. οἱ προεστῶτες: Εννοείται ως υποκείμενο της μετοχής. πολὺ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. τὰς παιδείας: Αντικείμενο μετοχής. ἀπ’ ἀλλήλων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της απομάκρυνσης.
χρώμενοι: Τροπική μετοχή. οἱ προεστῶτες: Εννοείται ως υποκείμενο της μετοχής. ταῖς διδασκαλίαις καὶ ταῖς γυμνασίαις καὶ ταῖς ἐπιμελείαις: Αντικείμενα μετοχής. παραπλησίαις: Κατηγορούμενο των αντικειμένων. ἄλλαις: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἐπιμελείαις.
 
ἧς ἡ γυμναστικὴ μέρος ἐστὶν
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
 
ἐστὶν: Ρήμα. ἡ γυμναστικὴ: Υποκείμενο ρήματος. μέρος: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. ἧς: Γενική διαιρετική.
 
περὶ ἧς ἐγὼ μέλλω ποιεῖσθαι τοὺς λόγους
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
 
μέλλω: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο. ποιεῖσθαι: Αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). τοὺς λόγους: Αντικείμενο απαρεμφάτου. περὶ ἧς: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς.
 
δι’ ὧν οἱ προεστῶτες αὐτῶν τάς τε ψυχὰς φρονιμωτέρας καὶ τὰ σώματα χρησιμώτερα παρασκευάζουσιν
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
 
παρασκευάζουσιν: Ρήμα. οἱ προεστῶτες: Υποκείμενο ρήματος, επιθετική μετοχή. αὐτῶν: Γενική αντικειμενική. τάς ψυχὰς καὶ τὰ σώματα: Αντικείμενα ρήματος. φρονιμωτέρας: Κατηγορούμενο στο τάς ψυχάς. χρησιμώτερα: Κατηγορούμενο στο τὰ
σώματα. δι’ ὧν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του μέσου.
 
Ενδεικτικές Δραστηριότητες
1. α) Ποια είναι η θέση του Ισοκράτη για τη φύση του ανθρώπου και τη σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής;
 
Σύμφωνα με τον Ισοκράτη η ανθρώπινη φύση αποτελείται από δύο μέρη, από το σώμα και από την ψυχή. Μεταξύ των δύο αυτών συστατικών, ωστόσο, υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά, καθώς η ψυχή έχει την πρωτοκαθεδρία, μιας και είναι εκείνη που λαμβάνει όλες τις αποφάσεις τόσο για την ιδιωτική όσο και για τη δημόσια ζωή του ατόμου. Το σώμα από την άλλη, αν και βασικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, βρίσκεται σε σχέση υποτέλειας έναντι της ψυχής, έχοντας ως κύριο καθήκον του να εκτελεί τις αποφάσεις της ψυχής.
 
β) Με ποιους συντακτικούς τρόπους προβάλλει τη θέση αυτή ως αδιαμφισβήτητη;
 
Ο Ισοκράτης χρησιμοποιεί ένα απρόσωπο ρήμα («Ὁμολογεῖται») για να αποδώσει την άποψή του ως καθολικά αποδεκτή∙ σε οριστική, μάλιστα, έγκλιση, ώστε να τονίσει πως τα όσα εκφράζει αποτελούν κάτι το πραγματικό. Αξιοποιεί, συνάμα, ένα περιφραστικό τύπο ως υποκείμενο για το επόμενο ρήμα (οὐδεὶς ἔστιν ὅστις) προκειμένου να δηλώσει εμφατικά πως δεν υπάρχει κανείς που θα μπορούσε να εκφέρει διαφορετική άποψη (ἂν φήσειεν). Παρουσιάζει, επιπροσθέτως, τις σχετικές απόψεις αξιοποιώντας κύριες προτάσεις, για να προσδώσει αντικειμενικότητα στα λόγια του, με τα υποκείμενα των προτάσεων αυτών να τίθενται σε γ΄ πρόσωπο -και όχι σε α΄ ενικό-, για να ενισχύσει την εντύπωση πως πρόκειται για αδιαμφισβήτητες θέσεις.
 
2. Ποιοι τρόποι άσκησης επινοήθηκαν για την ψυχή και το σώμα;
 
Για την άσκηση των δύο συστατικών μερών της ανθρώπινης φύσης, της ψυχής και του σώματος, επινοήθηκαν δύο εξίσου σημαντικοί τρόποι άσκησης. Η φιλοσοφία για να καθιστά εφικτή τη διαμόρφωση συνετών ψυχών και η άθληση (πάλη) για να καθιστά το σώμα χρήσιμο και άρτιο. Η ισότητα μεταξύ των δύο αυτών τρόπων άσκησης διαφαίνεται από το γεγονός ότι οι δάσκαλοι δεν τις διαχωρίζουν και τις αξιοποιούν με παρόμοιο τρόπο και συχνότητα.
 
3. α) Ὁμολογεῖται μὲν γὰρ τὴν φύσιν ἡμῶν ἔκ τε τοῦ σώματος συγκεῖσθαι καὶ τῆς ψυχῆς· [...] Οὕτω δὲ τούτων ἐχόντων, ὁρῶντές τινες τῶν πολὺ πρὸ ἡμῶν γεγονότων περὶ μὲν τῶν ἄλλων πολλὰς τέχνας συνεστηκυίας, περὶ δὲ τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν οὐδὲν τοιοῦτον συντεταγμένον, εὑρόντες διττὰς ἐπιμελείας κατέλιπον ἡμῖν:
Να εντοπίσετε στις παραπάνω προτάσεις τους όρους που είναι σύνθετοι με την πρόθεση σύν και να προσπαθήσετε να τις αποδώσετε στα νέα ελληνικά λαμβάνοντας υπόψη τα συμφραζόμενα. Ποια σημασία προσδίδει στα συγκεκριμένα ρήματα η πρόθεση σύν;
 
συγκεῖσθαι = αποτελείται, συνίσταται, έχει συντεθεί (μετάφραση: αποτελείται)
συνεστηκυίας = σχηματισμένες, συγκροτημένες (μετ.: είχαν συσταθεί)
συντεταγμένον = προσδιορισμένο, συγκροτημένο (μετ.: είχε συγκροτηθεί)
 
Η πρόθεση σύν δηλώνει πως κάτι βρίσκεται σε συνεργασία -συνύπαρξη- με κάτι άλλο. Τονίζεται, δηλαδή, μέσω αυτής η από κοινού συγκρότηση και διαμόρφωση.  
 
β) Οὕτω δὲ τούτων ἐχόντων: αφού λάβετε υπόψη σας την πτώση της μετοχής, να προσπαθήσετε να αποδώσετε στα νέα ελληνικά τη φράση. (Να λάβετε υπόψη σας τη διάκριση των μετοχών σε απόλυτες και συνημμένες.)
 
Αφού έτσι έχουν αυτά. (Πρόκειται για μια γενική απόλυτη αιτιολογική μετοχή.)
 
4. Να μεταφράσετε τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου. (Για να μεταφράσετε το παραπάνω απόσπασμα, να λάβετε υπόψη: α) την κλίση και τα είδη της μετοχής, β) τον συντακτικό ρόλο της δοτικής και γ) τον συγκριτικό βαθμό των επιθέτων και τρόπους σύγκρισης.)
 
Αφού έτσι έχουν αυτά, επειδή αντιλήφθηκαν κάποιοι από αυτούς που υπήρξαν πολύ πριν από εμάς πως για όλα τα άλλα είχαν συσταθεί πολλές τέχνες, ενώ για το σώμα και για την ψυχή δεν είχε συγκροτηθεί κάτι ανάλογο, αφού δημιούργησαν δύο μαθήματα, άφησαν κληρονομιά σ’ εμάς για τα σώματα την πάλη, της οποίας μέρος είναι η γυμναστική, για τις ψυχές τη φιλοσοφία, για την οποία εγώ πρόκειται να μιλήσω, αυτές οι τέχνες είναι σύμφωνες μεταξύ τους, παράλληλες και συμπληρωματικές, μέσω των οποίων οι δάσκαλοι διαμορφώνουν τις ψυχές πιο συνετές και τα σώματα πιο χρήσιμα, χωρίς να διαχωρίζουν με ακρίβεια τα μαθήματα αυτά μεταξύ τους, αλλά χρησιμοποιώντας με παραπλήσιο τρόπο και τη διδασκαλία και τις ασκήσεις και τις άλλες μορφές αγωγής.