Ιστορία Β΄ Λυκείου: Εσωτερική αναδιοργάνωση (επεξεργασία πηγής)

Stephen Stookey

 
Ιστορία Β΄ Λυκείου: Εσωτερική αναδιοργάνωση (επεξεργασία πηγής)
 
Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις,
α. να αναφερθείτε στα οφέλη που αποκόμισε η βυζαντινή αυτοκρατορία από την εφαρμογή της θεματικής διοίκησης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο
β. να επισημάνετε τα στοιχεία που καταδεικνύουν τον εξελληνισμό του βυζαντινού κράτους την ίδια χρονικά περίοδο (7ος-9ος α.).
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Με τον θεσμό των θεμάτων δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενός ισχυρού εντόπιου στρατού, πράγμα που απάλλαξε την αυτοκρατορία από τη δαπανηρή στρατολόγηση αλλοδαπών μισθοφόρων, που δεν ήταν πάντα ούτε αφοσιωμένοι ούτε επαρκείς. Με τον τρόπο αυτό αυξήθηκαν οι βυζαντινές στρατιωτικές δυνάμεις στα πλαίσια ενός νέου υγιέστερου στρατιωτικού και διοικητικού συστήματος, που ήταν απαλλαγμένο από τις αδυναμίες και τα προβλήματα ασφαλείας, αυτά που συνόδευαν το παλαιό σύστημα στρατολογήσεως μισθοφόρων.
 
Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Α΄ (μτφ. Ι. Παναγόπουλος), Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1997.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Τότε οι διάδοχοι του Ηρακλείου, που δεν ήξεραν πού και πώς να ασκήσουν την εξουσία τους, κατέτμησαν σε μικρά τμήματα τη διοίκησή τους και τα μεγάλα στρατιωτικά σώματα και εγκατέλειψαν την προγονική τους λατινική, υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα [...]. Γιατί (παλιότερα) ονόμαζαν τους χιλίαρχους λογγίνους και τους εκατόνταρχους κεντουρίωνες και τους τωρινούς στρατηγούς κόμητες. Αλλά και η ονομασία θέμα είναι ελληνική και όχι ρωμαϊκή και προέρχεται από τη θέση.
 
Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, έκδ. A. Pertusi, Πόλη του Βατικανού 1952, 60 (διασκευή).
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση του κράτους επιδιώχθηκε μια εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση, η δημιουργία των θεμάτων. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο (Κείμενο Β), η αλλαγή αυτή επήλθε από τους διαδόχους του Ηρακλείου, οι οποίοι μη γνωρίζοντας πώς να διαχειριστούν την εξουσία που κατείχαν επέλεξαν να χωρίσουν σε μικρότερα τμήματα τα στρατιωτικά σώματα και τη διοίκηση. Τα θέματα αρχικά ήταν στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μ. Ασία περί τα μέσα του 7ου αιώνα. Αργότερα ο θεσμός αυτός, που επρόκειτο να αποτελέσει τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού Κράτους, επεκτάθηκε και στη Βαλκανική Χερσόνησο.
Τα νέα διοικητικά μέτρα είχαν σημαντικές συνέπειες για το αμυντικό σύστημα και την κοινωνική οργάνωση του Βυζαντίου: Οι μισθοφόροι εξέλιπαν, ενώ οι νέοι στρατιώτες-αγρότες αγωνίζονταν με αυταπάρνηση, επειδή παράλληλα υπερασπίζονταν την ιδιοκτησία τους. Τις πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνει ο Georg Ostrogorsky (Κείμενο Α), ο οποίος επιπροσθέτως επισημαίνει πως μέσω των θεμάτων διαμορφώθηκαν οι συνθήκες για τη συγκρότηση ενός ισχυρού και αριθμητικά μεγαλύτερου τοπικού στρατού. Ειδικότερα, από τη στιγμή που η αυτοκρατορία δεν χρειαζόταν πλέον να στρατολογεί ξένους μισθοφόρους, οι οποίοι επιβάρυναν σημαντικά τα οικονομικά της, χωρίς να είναι πάντοτε επαρκείς για τις ανάγκες της ή επαρκώς αφοσιωμένοι, κατέστη δυνατή η δημιουργία ενός πιο αποτελεσματικού και υγιούς στρατιωτικού και διοικητικού συστήματος. Μέσω του συστήματος των θεμάτων, άλλωστε, η αυτοκρατορία δεν είχε κενά ασφαλείας και τα προβλήματα που συνόδευαν τη συνεχή αναζήτηση ξένων μισθοφόρων.
 
β. Μετά το 630 το Βυζαντινό κράτος έχασε μεγάλο μέρος των ανατολικών του επαρχιών, απέκτησε όμως με αυτό τον τρόπο εθνολογική ομοιογένεια, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι του ήταν πλέον Έλληνες ή ελληνόφωνοι. Έτσι, τα Ελληνικά πήραν τη θέση που κατείχαν ως τότε τα Λατινικά, ως επίσημη κρατική γλώσσα. Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται στους επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους. Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς με την προσθήκη πιστός εν Χριστώ, εγκαταλείποντας τους παλαιούς ρωμαϊκούς τίτλους imperator Romanorum (αυτοκράτωρ Ρωμαίων), caesar (καίσαρ) και augustus (αύγουστος). Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος (Κείμενο Β), πάντως, αποδίδει τη μετάβαση στην ελληνική γλώσσα στους διαδόχους του Ηράκλειου. Παρουσιάζει, μάλιστα, διαφορετικά παραδείγματα για να τεκμηριώσει τη σχετική αλλαγή. Στη στρατιωτική ορολογία ο λατινικός όρος λογγίνος αντικαταστάθηκε από τον ελληνικό όρο χιλίαρχος, ο κεντουρίωνας από τον εκατόνταρχο και ο κόμητας από τον στρατηγό. Ελληνικός, άλλωστε, είναι και ο όρος «θέμα», ο οποίος προέρχεται από τη λέξη θέση.