Ιστορία Β΄ Λυκείου: Η Εικονομαχία (πηγή)

Heinrich Hofmann
 
Ιστορία Β΄ Λυκείου: Η Εικονομαχία (πηγή)
 
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται, να απαντήσετε στα εξής:
α. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της εικονομαχικής κρίσης και πώς αυτό συνέβαλε στη διαμόρφωση της πολιτιστικής φυσιογνωμίας του Βυζαντίου;
β. Ποια αναγκαιότητα επέβαλε την εικονομαχική πολιτική και πώς τεκμηριώνεται η τελευταία;
 
KEIMENO Α
Η εικονομαχική κρίση ήταν το ίδιο αποφασιστική για την πνευματική επιβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως ακριβώς ήταν και ο αγώνας εναντίον των περσικών και αραβικών εισβολών για την πολιτική της υπόσταση. Η συντριβή του εικονοκλαστικού κινήματος σήμαινε τη νίκη της ελληνικής θρησκευτικής και πολιτιστικής ιδιομορφίας πάνω στην ασιατική, όπως την είχε ενσαρκώσει η εικονομαχία. Από τότε, το Βυζάντιο διατήρησε τη δική του πολιτιστική φυσιογνωμία μεταξύ Ανατολής και Δύσεως ως ελληνο-χριστιανική αυτοκρατορία.
 
Ostrogorsky, G. Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Β’, (μτφρ. Ι. Παναγόπουλος), Πατάκης, Αθήνα 2014, σ. 90.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες γινόταν όλο και πιο φανερό, ότι η σωτηρία της Αυτοκρατορίας εξαρτιόταν αποκλειστικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς του εσωτερικού της Μ. Ασίας. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, ότι η εικονομαχική πολιτική, που ήταν εντελώς αντίθετη σε ό, τι θύμιζε τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και την παλιά ιδεολογία, θα μπορούσε να συμφιλιώσει την Κωνσταντινούπολη με τους αγροτικούς πληθυσμούς της ανατολικής Μ. Ασίας, που εξαθλιωμένοι και πάμφτωχοι αποζούσαν από τη γη, που τώρα όφειλαν να υπερασπίσουν από τους επιδρομείς.
 
Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ελ. Η πολιτική ιδεολογία του Βυζαντινού Κράτους, Αθήνα 1977, σ. 34.
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Ιδεολογική βάση του εικονομαχικού κινήματος υπήρξαν οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών, οι οποίες στηρίζονταν στο επιχείρημα ότι η απεικόνιση του θείου με ανθρώπινη μορφή δεν συμβιβάζεται με τον χαρακτήρα του Χριστιανισμού ως καθαρά πνευματικής θρησκείας. Επρόκειτο, όπως αναφέρει ο Ostrogorsky (Κείμενο Α), για ένα κίνημα που έθετε σε κίνδυνο την πνευματική υπόσταση της Αυτοκρατορίας, όπως ακριβώς οι επιθέσεις των Αράβων και των Περσών απειλούσαν την πολιτική και εδαφική υπόστασή της.
Τελικά, το Μάρτιο του 843, η σύνοδος, που συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τη μητέρα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ', Θεοδώρα, και τους συνεργάτες της, Βάρδα και Θεόκτιστο, αποφάσισε την αποκατάσταση των εικόνων. Η νίκη επί του κινήματος των εικονοκλαστών αποτέλεσε, σύμφωνα με τον Ostrogorsky, την εξέλιξη εκείνη που επέτρεψε τη διατήρηση του ιδιότυπου χαρακτήρα της ελληνικής θρησκείας και του ελληνικού πολιτισμού. Κατόρθωσε, δηλαδή, να διαφυλάξει το Βυζάντιο τη δική του αυτόνομη πολιτιστική φυσιογνωμία, εκείνη μιας ελληνοχριστιανικής αυτοκρατορίας, που το διαφοροποιούσε τόσο από την Ανατολή όσο και από τη Δύση.  
 
β. Τα μέτρα που έλαβε η κεντρική εξουσία για την αντιμετώπιση του προβλήματος των υπερβολικών εκφάνσεων της εικονολατρίας, κατά τις αρχές του 8ου αιώνα, δικαιολογούνται από την κρισιμότητα των περιστάσεων που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία την περίοδο αυτή: τα αραβικά πλοία όργωναν τις βυζαντινές θάλασσες και λεηλατούσαν ακτές, νησιά και πόλεις, παραλύοντας το εμπόριο και απειλώντας ακόμη και την ίδια τη Βασιλεύουσα (717). Την ίδια εποχή οι βυζαντινές επαρχίες στη Βαλκανική είχαν κατακλυσθεί από Σλάβους και υπέφεραν από τις επιδρομές ενός νέου γείτονα, των Βουλγάρων.
Μέσα στις συνθήκες αυτές ήταν φανερό ότι η σωτηρία της Αυτοκρατορίας εξαρτιόταν ολοκληρωτικά από τους αγροτικούς πληθυσμούς της Μ. Ασίας που υπηρετούσαν στους θεματικούς στρατούς και απέρριπταν την ιδέα της αναπαράστασης του θείου. Η εικονομαχική πολιτική ήταν η μόνη που θα μπορούσε να συμφιλιώσει την κεντρική εξουσία με τους πληθυσμούς αυτούς και την πολιτική αυτή αποφάσισαν να εφαρμόσουν οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνει η Γλύκατζη-Αρβελέρ (Κείμενο Β), η οποία επισημαίνει πως το να ακολουθήσουν οι Ίσαυροι μια πολιτική αντίθετη από εκείνη της προγενέστερης ιδεολογίας και του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού αποτελούσε τη μόνη επιλογή προκειμένου να λάβουν τη στήριξη των φτωχών πληθυσμών της Μικράς Ασίας που καλούνταν να αντιταχθούν στους επιδρομείς.