Γιώργος Σαραντάρης «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας»

Jan Wlodarczyk
 
Γιώργος Σαραντάρης «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας»
 
Το ποίημα γράφτηκε το 1940 και περιστρέφεται γύρω από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες του ελληνικού και μεσογειακού τοπίου: θάλασσα, ουρανό και ήλιο. Η κυρίαρχη αυτή αίσθηση της φύσης ζωντανεύει μπροστά στα μάτια μας και τονώνει τη συναισθηματική μας διάθεση.
 
Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας
Με όραση καινούρια προχωρούμε
Η μέρα έχει μαιάνδρους*
Όπως η θάλασσα κύματα
Στην καρδιά μας αδειάσαμε (προσωρινά)
Την πόλη
Εμείναμε με την εικόνα τ’ ουρανού
O ήλιος εμέτρησε τη γη μας
Η μέρα τούτη όπου ξυπνήσαμε
Με θάλασσα και κύματα
Με όραση και μνήμη καθαρή
Τόσο μεγάλωσε
Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη μετρήσει
Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη χωρέσει
 
Γ. Σαραντάρης, Ποιήματα, τόμ. 5, Gutenberg
 
* μαίανδροι: γεωμετρικά σχήματα, εδώ μεταφορικά
 
«Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας
Με όραση καινούρια προχωρούμε
Η μέρα έχει μαιάνδρους
Όπως η θάλασσα κύματα»
 
Το ποιητικό υποκείμενο παρουσιάζει τη ζωή των Ελλήνων τόσο στενά συνδεδεμένη με τη θάλασσα, ώστε να αποτελεί μέρος της ταυτότητας και της ύπαρξής τους. Όταν ξυπνάμε, ξυπνάει μαζί μας και η θάλασσα ως διαρκής συνοδοιπόρος, ως σημείο αναφοράς, αλλά και ως συνεχής αναζήτηση για κάθε άνθρωπο που ζει κοντά της. Οι Έλληνες δεν μπορούν να αναγνωρίσουν την ύπαρξή τους χωρίς τη συμμετοχή της θάλασσας, κάτι που γίνεται σαφώς πιο έντονο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Το ξεκίνημα της νέας ημέρας προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να αντικρίσουν με καινούριο και διαυγέστερο τρόπο την πραγματικότητα. Κάθε νέα ημέρα είναι μια νέα αρχή, την οποία οι Έλληνες έχουν το προνόμιο να ακολουθήσουν με τη γνώση που τους προσφέρει η θάλασσα. Γνωρίζουν εξαρχής πως κάθε ημέρα θα έχει τις διακυμάνσεις της, όπως ακριβώς η θάλασσα έχει τα κύματά της (σχήμα παρομοίωσης / αναλογίας). Το ελληνικό μοτίβο των μαιάνδρων, άλλωστε, με τα κυματοειδή καμπυλόγραμμα σχέδιά του πιστοποιεί τη μαθητεία των Ελλήνων στη θάλασσα και την έμπνευση που έχουν λάβει από εκείνη. Η θάλασσα εμπνέει, εκπαιδεύει και παρέχει πολύτιμα μαθήματα στους Έλληνες, οι οποίοι με τη σειρά τους την αισθάνονται ως αναγκαίο κομμάτι της ύπαρξής τους.  
 
«Στην καρδιά μας αδειάσαμε (προσωρινά)
Την πόλη
Εμείναμε με την εικόνα τ’ ουρανού
O ήλιος εμέτρησε τη γη μας»
 
Το ποιητικό υποκείμενο τοποθετεί την καταγραφή των σκέψεων και συναισθημάτων του κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών. Με τη χρήση α΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου αναφέρεται τόσο στον εαυτό του όσο και στους υπόλοιπους ανθρώπους της χώρας του. Για ένα σύντομο έστω διάστημα, όπως επισημαίνεται ως παρενθετικό σχόλιο, κατορθώνουν οι άνθρωποι το καλοκαίρι να αδειάσουν την καρδιά τους από τα όσα σχετίζονται με τον εργασιακό και αγχώδη βίο της πόλης, ώστε να διατηρήσουν μέσα τους μόνο την εικόνα του καταγάλανου μεσογειακού ουρανού. Η εικόνα του ουρανού συμπληρώνεται με τον προσωποποιημένο ήλιο, ο οποίος διατρέχει και καταμετρά σε όλη του την έκταση τον μεσογειακό χώρο που αποτελεί το κατεξοχήν βασίλειό του. Όλες οι μεσογειακές χώρες, άλλωστε, έχουν τον προνόμιο να αντικρίζουν καθημερινά για μήνες τον γαλανό ουρανό ολόφωτο και λαμπρό χάρη στην παρουσία του ήλιου. Το φωτεινό αυτό γαλάζιο συνιστά καίριο γνώρισμα του ελληνικού χώρου και διαχρονική ευλογία για τους κατοίκους αυτής της χώρας.
 
«Η μέρα τούτη όπου ξυπνήσαμε
Με θάλασσα και κύματα
Με όραση και μνήμη καθαρή
Τόσο μεγάλωσε
Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη μετρήσει
Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη χωρέσει»
 
Η νέα ημέρα του καλοκαιριού -όπως κάθε καινούρια μέρα του καλοκαιριού- βρίσκει τους ανθρώπους αποφορτισμένους από το άγχος της πόλης, πλάι στη θάλασσα με τα κύματά της -και κατ’ αναλογία με τις διακυμάνσεις της ημέρας. Η νέα αυτή μέρα βρίσκει τους ανθρώπους με οξυμένη την ικανότητά τους να δουν τα πράγματα πιο καθαρά, καθώς και με τη μνήμη τους καθαρή, απαλλαγμένη από εντάσεις, πικρίες και άγχη του προηγούμενου διαστήματος. Πρόκειται για μια μέρα που έχει άπειρες προοπτικές ευδαιμονίας και ευχαρίστησης για τους ανθρώπους της ελληνικής γης, σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, ώστε ο ίδιος ο ήλιος δεν ήταν σε θέση μήτε να μετρήσει την έκτασή της μήτε να τη χωρέσει μέσα στα όρια της δικής του παρουσίας. Το σχήμα επαναφοράς των καταληκτικών στίχων με την αναφορά στον προσωποποιημένο ήλιο, αν και εμπεριέχει εμφανές το στοιχείο της υπερβολής, αισθητοποιεί τη βαθιά αίσθηση προσδοκίας και ελπίδας του ποιητικού υποκειμένου πως μια καλοκαιρινή μέρα έχει τη δυνατότητα να προσφέρει άφθονη ευτυχία στους ανθρώπους. Διαμορφώνει με αυτό τον τρόπο ο ποιητής ένα ισχυρό κλίμα αισιοδοξίας και ελπίδας, επιχειρώντας -πιθανώς- να μετριάσει την πικρία που επικρατούσε εκείνη τη χρονιά (1940) στην πατρίδα του. Θέλει να επισκιάσει τον πόνο και να μεταδώσει με όση έμφαση μπορεί ένα μήνυμα ελπίδας πως ξημερώνει μια μέρα χαράς και ευτυχίας για τους ανθρώπους γύρω του.