Αίσθηση απαισιοδοξίας στην ποίηση του Καβάφη
Ένα από τα θέματα που απασχολούν ιδιαίτερα τον Κωνσταντίνο Καβάφη είναι η σκέψη ότι η ζωή των ανθρώπων δεν μπορεί να ξεφύγει από τη δυστυχία και την παρακμή. Οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειές τους έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι με μεγάλες δυσκολίες και πολύ συχνά είναι αναγκασμένοι να χάσουν όλα όσα απέκτησαν με κόπο και συνεχή αγώνα. Η απαισιόδοξη αυτή στάση του ποιητή διατρέχει πολλά από τα ποιήματά του και παίρνει κάθε φορά διαφορετική μορφή. Κάποιες φορές είναι η αδυναμία του ανθρώπου να αλλάξει τη ροή της ζωής του και να αποκτήσει μια καλύτερη μοίρα, άλλοτε είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις συνεχείς δυσκολίες και κάποτε είναι οι μεγάλες απώλειες της ζωής που φέρνουν τον άνθρωπο σε απόγνωση.
Χαρακτηριστικό δείγμα της απαισιόδοξης διάθεσης του ποιητή απέναντι στη ζωή είναι το ποίημα «Η πόλις». Στο ποίημα αυτό ο Καβάφης θεωρεί ότι κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να αλλάξει τη ζωή του είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Αν κάποιος δεν έχει κατορθώσει να δημιουργήσει μια καλή ζωή για τον εαυτό του, δε θα μπορέσει να επιτύχει κάτι τέτοιο όσο κι αν προσπαθήσει να βρει ένα καλύτερο τόπο διαμονής. Η απαισιοδοξία, η απόγνωση που αισθάνεται ο ποιητής αλλά και η ματαιότητα κάθε προσπάθειας δίνουν στο ποίημα αυτό μια ιδιαίτερη δυναμική. Βέβαια, το ποίημα αυτό δεν αποκλείει την ευτυχία γενικά για όλους τους ανθρώπους, την αποκλείει για εκείνους που δεν έχουν την εσωτερική ικανότητα να διαχειριστούν αποτελεσματικά τη ζωή τους ώστε να μπορέσουν να θέσουν τα θεμέλια μιας ευτυχισμένης πορείας. Μια παρόμοια σκέψη, άλλωστε, παρουσιάζει ο ποιητής και στο ποίημα «Ιθάκη», όπου καθησυχάζει τον αναγνώστη λέγοντας ότι στο ταξίδι μας δε θα συναντήσουμε τον Ποσειδώνα και τους Κύκλωπες, αν δεν τους έχουμε μέσα μας.
Με παρόμοια απαισιοδοξία απέναντι στη ζωή, που συναντάμε στον ποίημα «Η πόλις», ο ποιητής έχει συνθέσει και το ποίημα «Τρώες», όπου η ζωή των ανθρώπων παρουσιάζεται έρμαιο αναπάντεχων προβλημάτων και δυσκολιών. Όσο κι αν κάποτε οι άνθρωποι κατορθώνουν να επιτύχουν κάποια πράγματα, κάθε φορά εμφανίζεται κάποιο πρόβλημα που ανατρέπει τις προσδοκίες και τα σχέδια τους, οδηγώντας τους στην απελπισία και την παραίτηση. Ο Καβάφης παρουσιάζει ως δεδομένη την εμφάνιση των προβλημάτων και μοιάζει να θεωρεί δεδομένη και την πτώση των ανθρώπων, που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη μοίρα τους όσο κι αν προσπαθούν. Ο ποιητής μας δίνει με παραστατικό τρόπο την απελπισία και τον πανικό που καταλαμβάνει τους ανθρώπους, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τις δυσκολίες της ζωής, αφήνοντας όμως ένα μικρό περιθώριο να πιστέψουμε πως ίσως μπορούμε να αποφύγουμε την πτώση αν δεν αντιδράσουμε όπως οι Τρώες. Αν, δηλαδή, δεν αφήσουμε το φόβο να μας παραλύσει, όπως συμβαίνει με τους Τρώες, αν αντιδράσουμε με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα, ίσως κατορθώσουμε να ξεφύγουμε από τη μοιραία πτώση.
Τέλος, ο ποιητής αντλώντας ένα παράδειγμα από την ιστορία, μας παρουσιάζει στο ποίημα «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» την κρίσιμη στιγμή όπου πλέον δεν υπάρχει καμία δυνατότητα διαφυγής και συντελείται η απώλεια όλων όσων με κόπο αποκτήσαμε. Η στιγμή αυτή της απώλειας είναι φυσικά ένα πιθανό ενδεχόμενο για όλους τους ανθρώπους, που σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους μπορεί να χάσουν κάτι που είναι πολύτιμο για εκείνους, όπως η Αλεξάνδρεια για τον Αντώνιο. Στο ποίημα αυτό, βέβαια, παρόλο που ο Καβάφης δεν αφήνει κανένα περιθώριο ελπίδας για κάποια βελτίωση της κατάστασης, μας δείχνει εντούτοις ότι η διατήρηση της αξιοπρέπειάς μας μπροστά στην απώλεια είναι ο μόνος τρόπος για να ξεφύγουμε από την πλήρη συντριβή της μοίρας. Μπορεί δηλαδή να μην έχουμε κανένα τρόπο να ανατρέψουμε την καταστροφή, μπορούμε όμως να αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία και αξιοπρέπεια την απώλεια, διατηρώντας έτσι τον αυτοσεβασμό μας.
Ένα από τα θέματα που απασχολούν ιδιαίτερα τον Κωνσταντίνο Καβάφη είναι η σκέψη ότι η ζωή των ανθρώπων δεν μπορεί να ξεφύγει από τη δυστυχία και την παρακμή. Οι άνθρωποι παρά τις προσπάθειές τους έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι με μεγάλες δυσκολίες και πολύ συχνά είναι αναγκασμένοι να χάσουν όλα όσα απέκτησαν με κόπο και συνεχή αγώνα. Η απαισιόδοξη αυτή στάση του ποιητή διατρέχει πολλά από τα ποιήματά του και παίρνει κάθε φορά διαφορετική μορφή. Κάποιες φορές είναι η αδυναμία του ανθρώπου να αλλάξει τη ροή της ζωής του και να αποκτήσει μια καλύτερη μοίρα, άλλοτε είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις συνεχείς δυσκολίες και κάποτε είναι οι μεγάλες απώλειες της ζωής που φέρνουν τον άνθρωπο σε απόγνωση.
Χαρακτηριστικό δείγμα της απαισιόδοξης διάθεσης του ποιητή απέναντι στη ζωή είναι το ποίημα «Η πόλις». Στο ποίημα αυτό ο Καβάφης θεωρεί ότι κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να αλλάξει τη ζωή του είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Αν κάποιος δεν έχει κατορθώσει να δημιουργήσει μια καλή ζωή για τον εαυτό του, δε θα μπορέσει να επιτύχει κάτι τέτοιο όσο κι αν προσπαθήσει να βρει ένα καλύτερο τόπο διαμονής. Η απαισιοδοξία, η απόγνωση που αισθάνεται ο ποιητής αλλά και η ματαιότητα κάθε προσπάθειας δίνουν στο ποίημα αυτό μια ιδιαίτερη δυναμική. Βέβαια, το ποίημα αυτό δεν αποκλείει την ευτυχία γενικά για όλους τους ανθρώπους, την αποκλείει για εκείνους που δεν έχουν την εσωτερική ικανότητα να διαχειριστούν αποτελεσματικά τη ζωή τους ώστε να μπορέσουν να θέσουν τα θεμέλια μιας ευτυχισμένης πορείας. Μια παρόμοια σκέψη, άλλωστε, παρουσιάζει ο ποιητής και στο ποίημα «Ιθάκη», όπου καθησυχάζει τον αναγνώστη λέγοντας ότι στο ταξίδι μας δε θα συναντήσουμε τον Ποσειδώνα και τους Κύκλωπες, αν δεν τους έχουμε μέσα μας.
Με παρόμοια απαισιοδοξία απέναντι στη ζωή, που συναντάμε στον ποίημα «Η πόλις», ο ποιητής έχει συνθέσει και το ποίημα «Τρώες», όπου η ζωή των ανθρώπων παρουσιάζεται έρμαιο αναπάντεχων προβλημάτων και δυσκολιών. Όσο κι αν κάποτε οι άνθρωποι κατορθώνουν να επιτύχουν κάποια πράγματα, κάθε φορά εμφανίζεται κάποιο πρόβλημα που ανατρέπει τις προσδοκίες και τα σχέδια τους, οδηγώντας τους στην απελπισία και την παραίτηση. Ο Καβάφης παρουσιάζει ως δεδομένη την εμφάνιση των προβλημάτων και μοιάζει να θεωρεί δεδομένη και την πτώση των ανθρώπων, που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη μοίρα τους όσο κι αν προσπαθούν. Ο ποιητής μας δίνει με παραστατικό τρόπο την απελπισία και τον πανικό που καταλαμβάνει τους ανθρώπους, όταν έρχονται αντιμέτωποι με τις δυσκολίες της ζωής, αφήνοντας όμως ένα μικρό περιθώριο να πιστέψουμε πως ίσως μπορούμε να αποφύγουμε την πτώση αν δεν αντιδράσουμε όπως οι Τρώες. Αν, δηλαδή, δεν αφήσουμε το φόβο να μας παραλύσει, όπως συμβαίνει με τους Τρώες, αν αντιδράσουμε με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα, ίσως κατορθώσουμε να ξεφύγουμε από τη μοιραία πτώση.
Τέλος, ο ποιητής αντλώντας ένα παράδειγμα από την ιστορία, μας παρουσιάζει στο ποίημα «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» την κρίσιμη στιγμή όπου πλέον δεν υπάρχει καμία δυνατότητα διαφυγής και συντελείται η απώλεια όλων όσων με κόπο αποκτήσαμε. Η στιγμή αυτή της απώλειας είναι φυσικά ένα πιθανό ενδεχόμενο για όλους τους ανθρώπους, που σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους μπορεί να χάσουν κάτι που είναι πολύτιμο για εκείνους, όπως η Αλεξάνδρεια για τον Αντώνιο. Στο ποίημα αυτό, βέβαια, παρόλο που ο Καβάφης δεν αφήνει κανένα περιθώριο ελπίδας για κάποια βελτίωση της κατάστασης, μας δείχνει εντούτοις ότι η διατήρηση της αξιοπρέπειάς μας μπροστά στην απώλεια είναι ο μόνος τρόπος για να ξεφύγουμε από την πλήρη συντριβή της μοίρας. Μπορεί δηλαδή να μην έχουμε κανένα τρόπο να ανατρέψουμε την καταστροφή, μπορούμε όμως να αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία και αξιοπρέπεια την απώλεια, διατηρώντας έτσι τον αυτοσεβασμό μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου