Κική Δημουλά: Φωτογραφία και ποίηση
Η φωτογραφία είναι από τα κύρια θέματα της Κικής Δημουλά. Και πώς θα γινόταν αλλιώς; Κάθε φωτογραφία, και η πιο ταπεινή, είναι η παρουσία μιας απουσίας. Και η ποίηση της Δημουλά, ως ποίηση του μη όντος, όλο γύρω στην απουσία τριγυρίζει. Τα «όσα έχουν πεθάνει» μπορεί να μην υπάρχουν όλα σε φωτογραφία – αλλά όσα υπάρχουν σε φωτογραφία έχουν σίγουρα πεθάνει. Η στιγμή πεθαίνει στο στιγμιότυπο.
Άντε, σε συγχωρώ στιγμή που ήμουν .
Η φωτογραφία είναι παγωμένο παρελθόν. Σύμβολο μνήμης – παραπάνω: η ίδια η μνήμη τυπωμένη στο χαρτί. Ήδη σε παλαιότερη συλλογή της πριν ακόμα διαμορφώσει το τελείως προσωπικό της ύφος, η ποιήτρια γράφει:
από τα πέρατα μιας νοσταλγίας
παίρνω ειδήσεις σου:
κατάντησες θαμών
κάποιας παλιάς φωτογραφίας σου
διαπρέποντας στη χάρτινη έντασή της.
Αυτή η χάρτινη ένταση στα επόμενα βιβλία θα πάρει διαστάσεις τραγικές. Γιατί μπορεί να έλεγαν οι παλιοί φωτογράφοι «απαθανατίζω», ωστόσο ξέρουμε όλοι τι είναι μια χάρτινη αθανασία. Και η Δημουλά έγραφε στο Λίγο του Κόσμου, πολύ πριν τη σκεπάσει η μεγάλη απουσία:
κι είναι το χέρι σου μόνο
στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας.
[...] «Η φωτογραφία σου στάσιμη». Στα ποιήματα της Κικής Δημουλά οι φωτογραφίες δεν είναι πάντα «στάσιμες». Συνήθως ζούνε μια ζωή δική τους, αυτόνομη. Σαν φυτά, έχουν ανάγκη από φροντίδα των ανθρώπων. Ένα ποίημα απουσίας κλείνει με τους στίχους:
Τουλάχιστον
ν’ αλλάζεις πότε-πότε το νερό της φωτογραφίας μου.
Δέκα χρόνια πριν έγραφε:
Ποτίζεις, φαίνεται, συχνά τους τοίχους με ρέμβη
κι ευδοκιμούν εδώ-εκεί φωτογραφίες.
Είναι το νερό της μνήμης, αντίδοτο του νερού της Άρνας, του νερού της λησμονιάς.
Άλλες φορές (στο ποίημα «Ανάσκελος χρόνος») η φωτογραφία γίνεται μαγικό alter ego, είδωλο που υποκαθιστά το πρόσωπο:
Τετράπαχο γρασίδι στα συρτάρια μου
ρηχή μαλακωσιά σαν του βελούδου
και του πατημένου όρκου
και ρίχνει κάτι ξάπλες
μα κάτι ξάπλες η φωτογραφία σου.
Η φωτογραφία είναι από τα κύρια θέματα της Κικής Δημουλά. Και πώς θα γινόταν αλλιώς; Κάθε φωτογραφία, και η πιο ταπεινή, είναι η παρουσία μιας απουσίας. Και η ποίηση της Δημουλά, ως ποίηση του μη όντος, όλο γύρω στην απουσία τριγυρίζει. Τα «όσα έχουν πεθάνει» μπορεί να μην υπάρχουν όλα σε φωτογραφία – αλλά όσα υπάρχουν σε φωτογραφία έχουν σίγουρα πεθάνει. Η στιγμή πεθαίνει στο στιγμιότυπο.
Άντε, σε συγχωρώ στιγμή που ήμουν .
Η φωτογραφία είναι παγωμένο παρελθόν. Σύμβολο μνήμης – παραπάνω: η ίδια η μνήμη τυπωμένη στο χαρτί. Ήδη σε παλαιότερη συλλογή της πριν ακόμα διαμορφώσει το τελείως προσωπικό της ύφος, η ποιήτρια γράφει:
από τα πέρατα μιας νοσταλγίας
παίρνω ειδήσεις σου:
κατάντησες θαμών
κάποιας παλιάς φωτογραφίας σου
διαπρέποντας στη χάρτινη έντασή της.
Αυτή η χάρτινη ένταση στα επόμενα βιβλία θα πάρει διαστάσεις τραγικές. Γιατί μπορεί να έλεγαν οι παλιοί φωτογράφοι «απαθανατίζω», ωστόσο ξέρουμε όλοι τι είναι μια χάρτινη αθανασία. Και η Δημουλά έγραφε στο Λίγο του Κόσμου, πολύ πριν τη σκεπάσει η μεγάλη απουσία:
κι είναι το χέρι σου μόνο
στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας.
[...] «Η φωτογραφία σου στάσιμη». Στα ποιήματα της Κικής Δημουλά οι φωτογραφίες δεν είναι πάντα «στάσιμες». Συνήθως ζούνε μια ζωή δική τους, αυτόνομη. Σαν φυτά, έχουν ανάγκη από φροντίδα των ανθρώπων. Ένα ποίημα απουσίας κλείνει με τους στίχους:
Τουλάχιστον
ν’ αλλάζεις πότε-πότε το νερό της φωτογραφίας μου.
Δέκα χρόνια πριν έγραφε:
Ποτίζεις, φαίνεται, συχνά τους τοίχους με ρέμβη
κι ευδοκιμούν εδώ-εκεί φωτογραφίες.
Είναι το νερό της μνήμης, αντίδοτο του νερού της Άρνας, του νερού της λησμονιάς.
Άλλες φορές (στο ποίημα «Ανάσκελος χρόνος») η φωτογραφία γίνεται μαγικό alter ego, είδωλο που υποκαθιστά το πρόσωπο:
Τετράπαχο γρασίδι στα συρτάρια μου
ρηχή μαλακωσιά σαν του βελούδου
και του πατημένου όρκου
και ρίχνει κάτι ξάπλες
μα κάτι ξάπλες η φωτογραφία σου.
Οι αναφορές στη φωτογραφία είναι περισσότερες στο πρώτο και το τρίτο από τα βιβλία της «ώριμης» Δημουλά. Μόνο τρεις εντόπισα στο Τελευταίο Σώμα μου, ενώ έξι στο Λίγο του Κόσμου και επτά στο Χαίρε Ποτέ. Μάλιστα, στα βιβλία αυτά, υπάρχουν ολόκληρα ποιήματα με θέμα τη φωτογραφία, ενώ στο Τελευταίο Σώμα μου οι αναφορές είναι παρενθετικές (άλλες καίριες, σε στίχους καταληκτικούς).
Φυσικό. Τα δύο αυτά βιβλία είναι ελεγειακά, με περισσότερη έμφαση στη μνήμη. Ιδιαίτερα στο Χαίρε Ποτέ, βιβλίο μεγάλου αποχαιρετισμού, η φωτογραφία μοιάζει να είναι ένα από τα ελάχιστα σωσίβια στον ωκεανό του Τίποτα.
Νίκος Δήμου, «Στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας», Σημειώσεις σε ποιήματα της Κικής Δημουλά, Στιγμή, Αθήνα 1991
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου