Νάσος Βαγενάς «Μελαγχολία Γραμματικού» ως παράλληλο για το «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου»
«Καθώς ολοένα βουλιάζουμε στο γήρασμα
του σώματος, της μορφής μας κ.τ.λ.
ή στο βαθύ αναπότρεπτο της μοίρας μας
(σε ελπίδες και σε άλλα κατάλοιπα),
χρειαζόμαστε σωσίβια για να επιπλεύσουμε,
φουσκωμένες λέξεις που να μας κρατούν στα κύματα,
όπως τα σκοτεινά, τ’ αβύθιστα ρήματα
της Πυθίας, που δεν μπορούσαν να τα διαψεύσουνε».
Σχόλιο Ευδόξου του γραμματικού μετά την ανάγνωση
στίχων του Ιάσονος Κλεάνδρου του Κομμαγηνού,
ελεγειακών, σχετικών με την άνωση
του ποιητικού λόγου (αλλά εν μέρει και του κοινού).
Ο Βαγενάς στο ποίημα «Μελαγχολία Γραμματικού» συνδιαλέγεται με το ποίημα του Καβάφη, όχι μόνο σχολιάζοντας το περιεχόμενό του και χρησιμοποιώντας παρόμοιο τίτλο, αλλά και μιμούμενος το ύφος γραφής του Καβάφη καθώς και την τεχνική του. Ο Βαγενάς υιοθετεί εδώ το προσωπείο του γραμματικού Ευδόξου, όπως ο Καβάφης υιοθετεί το προσωπείο του Ιάσονος Κλεάνδρου, και μας παρουσιάζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα που του προκαλούν οι στίχοι του καβαφικού Ιάσονα.
Μίμηση της καβαφικής τεχνικής αποτελεί και η τελευταία στροφή του ποιήματος όπου ο ποιητής αποκαλύπτει πως οι στίχοι που προηγήθηκαν ήταν σχόλιο του Ευδόξου του γραμματικού. Ενδεικτικά θυμίζουμε την τελευταία στροφή από το ποίημα «Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς, 628-655 μ.Χ.» του Καβάφη:
«Ρήματα της καυχήσεως του Αιμιλιανού Μονάη.
Άραγε να ‘καμε ποτέ την πανοπλία αυτή;
Εν πάση περιπτώσει, δεν την φόρεσε πολύ.
Είκοσι επτά χρονώ, στην Σικελία πέθανε.»
Ο Βαγενάς πέρα από τη μίμηση του ύφους και της τεχνικής του Καβάφη, χρησιμοποιεί ως προσωπείο του έναν αλεξανδρινό φιλόλογο, έναν γραμματικό, κινούμενος στην προσφιλή στον Καβάφη ελληνιστική εποχή και αντλώντας ουσιαστικά από το υλικό των καβαφικών ηρώων –θυμίζουμε, για παράδειγμα, το καβαφικό «Λυσίου Γραμματικού Τάφος».
Ο γραμματικός Εύδοξος -ο φιλόλογος και ποιητής Βαγενάς- διαβάζοντας το ποίημα του Καβάφη, αισθάνεται πως ο μόνος τρόπος για να διαφύγουμε τον πόνο που μας προκαλεί το γήρασμα του σώματος και της μορφής, το μόνο μέσο για να γλιτώσουμε από τις μάταιες ελπίδες στις οποίες καταφεύγουμε μπροστά στο φόβο για το αναπόφευκτο της μοίρας μας, είναι οι λέξεις. Λέξεις ισχυρές που θα μπορέσουν να μας κρατήσουν στην επιφάνεια, μακριά από την απόγνωση και την παραίτηση, λέξεις σκοτεινές, όπως οι χρησμοί της Πυθίας, τις οποίες κανείς δε θα μπορεί να αμφισβητήσει. Ο γραμματικός Εύδοξος, ως φιλόλογος, εναποθέτει τις ελπίδες του στις λέξεις, όπως ο Ιάσωνας Κλέανδρος, ως ποιητής, εναποθέτει τις δικές του στην ποίηση.
Η απάντηση του γραμματικού Ευδόξου στην απελπισία που προκαλεί το γήρασμα του σώματος, είναι η καταφυγή στις λέξεις. Οι λέξεις για έναν φιλόλογο, για έναν γραμματικό, αποτελούν το αντικείμενο της καθημερινής του ενασχόλησης, το χώρο όπου κινείται διαρκώς και εν τέλει το χώρο στον οποίο αποζητά την παραμυθία μπροστά στην τραγική επίγνωση της φθοράς που αναπότρεπτα επέρχεται σε κάθε άνθρωπο. Ο Εύδοξος -Βαγενάς- δεν επικαλείται την ποιητική λειτουργία των λέξεων, όπως ο Καβάφης, αλλά τις λέξεις στην αναφορική -κυριολεκτική- τους χρήσης, ως φορείς ιδεών που θα μπορέσουν να μας στηρίξουν και να μας διαφυλάξουν από τον πόνο και την απελπισία που προκαλεί το σαρωτικό πέρασμα του χρόνου.
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ο Βαγενάς σχολιάζει τους στίχους του Ιάσονος Κλεάνδρου ως ελεγειακούς, το οποίο με την έννοια που έδιναν οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι στον όρο, σημαίνει «θρηνητικούς». Ο Βαγενάς εκλαμβάνει το ποίημα του Καβάφη ως θρηνητικό κι αυτόν τον θρήνο έρχεται να επιβεβαιώσει με το δικό του ποίημα, επισφραγίζοντας έτσι την αίσθηση του Καβάφη πως με τους στίχους του αυτούς εκφράζει μια ανησυχία κοινή σε πολλούς ανθρώπους.
«Καθώς ολοένα βουλιάζουμε στο γήρασμα
του σώματος, της μορφής μας κ.τ.λ.
ή στο βαθύ αναπότρεπτο της μοίρας μας
(σε ελπίδες και σε άλλα κατάλοιπα),
χρειαζόμαστε σωσίβια για να επιπλεύσουμε,
φουσκωμένες λέξεις που να μας κρατούν στα κύματα,
όπως τα σκοτεινά, τ’ αβύθιστα ρήματα
της Πυθίας, που δεν μπορούσαν να τα διαψεύσουνε».
Σχόλιο Ευδόξου του γραμματικού μετά την ανάγνωση
στίχων του Ιάσονος Κλεάνδρου του Κομμαγηνού,
ελεγειακών, σχετικών με την άνωση
του ποιητικού λόγου (αλλά εν μέρει και του κοινού).
Ο Βαγενάς στο ποίημα «Μελαγχολία Γραμματικού» συνδιαλέγεται με το ποίημα του Καβάφη, όχι μόνο σχολιάζοντας το περιεχόμενό του και χρησιμοποιώντας παρόμοιο τίτλο, αλλά και μιμούμενος το ύφος γραφής του Καβάφη καθώς και την τεχνική του. Ο Βαγενάς υιοθετεί εδώ το προσωπείο του γραμματικού Ευδόξου, όπως ο Καβάφης υιοθετεί το προσωπείο του Ιάσονος Κλεάνδρου, και μας παρουσιάζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα που του προκαλούν οι στίχοι του καβαφικού Ιάσονα.
Μίμηση της καβαφικής τεχνικής αποτελεί και η τελευταία στροφή του ποιήματος όπου ο ποιητής αποκαλύπτει πως οι στίχοι που προηγήθηκαν ήταν σχόλιο του Ευδόξου του γραμματικού. Ενδεικτικά θυμίζουμε την τελευταία στροφή από το ποίημα «Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς, 628-655 μ.Χ.» του Καβάφη:
«Ρήματα της καυχήσεως του Αιμιλιανού Μονάη.
Άραγε να ‘καμε ποτέ την πανοπλία αυτή;
Εν πάση περιπτώσει, δεν την φόρεσε πολύ.
Είκοσι επτά χρονώ, στην Σικελία πέθανε.»
Ο Βαγενάς πέρα από τη μίμηση του ύφους και της τεχνικής του Καβάφη, χρησιμοποιεί ως προσωπείο του έναν αλεξανδρινό φιλόλογο, έναν γραμματικό, κινούμενος στην προσφιλή στον Καβάφη ελληνιστική εποχή και αντλώντας ουσιαστικά από το υλικό των καβαφικών ηρώων –θυμίζουμε, για παράδειγμα, το καβαφικό «Λυσίου Γραμματικού Τάφος».
Ο γραμματικός Εύδοξος -ο φιλόλογος και ποιητής Βαγενάς- διαβάζοντας το ποίημα του Καβάφη, αισθάνεται πως ο μόνος τρόπος για να διαφύγουμε τον πόνο που μας προκαλεί το γήρασμα του σώματος και της μορφής, το μόνο μέσο για να γλιτώσουμε από τις μάταιες ελπίδες στις οποίες καταφεύγουμε μπροστά στο φόβο για το αναπόφευκτο της μοίρας μας, είναι οι λέξεις. Λέξεις ισχυρές που θα μπορέσουν να μας κρατήσουν στην επιφάνεια, μακριά από την απόγνωση και την παραίτηση, λέξεις σκοτεινές, όπως οι χρησμοί της Πυθίας, τις οποίες κανείς δε θα μπορεί να αμφισβητήσει. Ο γραμματικός Εύδοξος, ως φιλόλογος, εναποθέτει τις ελπίδες του στις λέξεις, όπως ο Ιάσωνας Κλέανδρος, ως ποιητής, εναποθέτει τις δικές του στην ποίηση.
Η απάντηση του γραμματικού Ευδόξου στην απελπισία που προκαλεί το γήρασμα του σώματος, είναι η καταφυγή στις λέξεις. Οι λέξεις για έναν φιλόλογο, για έναν γραμματικό, αποτελούν το αντικείμενο της καθημερινής του ενασχόλησης, το χώρο όπου κινείται διαρκώς και εν τέλει το χώρο στον οποίο αποζητά την παραμυθία μπροστά στην τραγική επίγνωση της φθοράς που αναπότρεπτα επέρχεται σε κάθε άνθρωπο. Ο Εύδοξος -Βαγενάς- δεν επικαλείται την ποιητική λειτουργία των λέξεων, όπως ο Καβάφης, αλλά τις λέξεις στην αναφορική -κυριολεκτική- τους χρήσης, ως φορείς ιδεών που θα μπορέσουν να μας στηρίξουν και να μας διαφυλάξουν από τον πόνο και την απελπισία που προκαλεί το σαρωτικό πέρασμα του χρόνου.
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ο Βαγενάς σχολιάζει τους στίχους του Ιάσονος Κλεάνδρου ως ελεγειακούς, το οποίο με την έννοια που έδιναν οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι στον όρο, σημαίνει «θρηνητικούς». Ο Βαγενάς εκλαμβάνει το ποίημα του Καβάφη ως θρηνητικό κι αυτόν τον θρήνο έρχεται να επιβεβαιώσει με το δικό του ποίημα, επισφραγίζοντας έτσι την αίσθηση του Καβάφη πως με τους στίχους του αυτούς εκφράζει μια ανησυχία κοινή σε πολλούς ανθρώπους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου