Γιώργος Σεφέρης «Θερινό Ηλιοστάσι» Η΄

Donna Geissler 

Γιώργος Σεφέρης «Θερινό Ηλιοστάσι»

Η΄

Τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης

επιστρέφει μόνο εκείνο που ήσουν.

Τ’ άσπρο χαρτί μιλά με τη φωνή σου,

τη δική σου φωνή

όχι εκείνη που σ’ αρέσει∙

μουσική σου είναι η ζωή

αυτή που σπατάλησες.

Μπορεί να την ξανακερδίσεις αν το θέλεις

αν καρφωθείς σε τούτο το αδιάφορο πράγμα

που σε ρίχνει πίσω

εκεί που ξεκίνησες.

Ταξίδεψες, είδες πολλά φεγγάρια πολλούς ήλιους

άγγιξες νεκρούς και ζωντανούς

ένιωσες τον πόνο του παλικαριού

και το βογγητό της γυναίκας

την πίκρα του άγουρου παιδιού –

ό,τι ένιωσες σωριάζεται ανυπόστατο

αν δεν εμπιστευτείς τούτο το κενό.

Ίσως να βρεις εκεί ό,τι νόμισες χαμένο∙

τη βλάστηση της νιότης, το δίκαιο καταποντισμό

της ηλικίας.

Ζωή σου είναι ό,τι έδωσες

τούτο το κενό είναι ό,τι έδωσες

το άσπρο χαρτί.

Ο Γιώργος Σεφέρης συνθέτει ένα εξαιρετικό ποίημα ποιητικής, παρουσιάζοντας την άρρηκτη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην αλήθεια της υπόστασης του δημιουργού και στα ποιήματά του. Ο ποιητής καθώς αναμετράται με το άσπρο χαρτί, καθώς επιχειρεί μια καταβύθιση στα ενδότερα του είναι του, έρχεται αντιμέτωπος με κάθε εμπειρία του, με κάθε βίωμα ή παράλειψή του κι αποκτά την ευκαιρία να γνωρίσει πλήρως τον εαυτό του και να δικαιώσει την ίδια του την ύπαρξη.

Αναλυτικότερα:

Τ’ άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης

επιστρέφει μόνο εκείνο που ήσουν.

Το άσπρο χαρτί, στο οποίο καταφεύγει ο ποιητής για να καταγράψει τις σκέψεις του, λειτουργεί σαν ένας αδιάψευστος και άτεγκτος καθρέφτης που αντανακλά πλήρως και μόνο το διαμορφωμένο είναι του δημιουργού. Το άσπρο χαρτί δεν μπορεί να ξεγελαστεί από προσποιητές αρετές και δεν μπορεί να δείξει κάτι περισσότερο από αυτό που πραγματικά είναι ο ποιητής.

Ο Σεφέρης δίνει τις σκέψεις του σε δεύτερο πρόσωπο, προϋποθέτοντας την ύπαρξη κάποιου ακροατή ή αναγνώστη, αλλά επί της ουσίας το μήνυμα των στίχων είναι μια υπενθύμιση στον ίδιο κι ένα κάλεσμα στους δυνητικούς ομοτέχνους του.

Τ’ άσπρο χαρτί μιλά με τη φωνή σου,

τη δική σου φωνή

όχι εκείνη που σ’ αρέσει∙

Τη στιγμή που ο δημιουργός καταγράφει τις σκέψεις του, αποτυπώνει την αληθινή του και μόνο υπόσταση, και δεν μπορεί να παρουσιάσει μια διαφορετική εικόνα, αλλά ούτε και να δώσει κάτι περισσότερο από αυτό που πραγματικά του επιτρέπουν οι δυνατότητες, οι εμπειρίες και η προσωπικότητά του. Το άσπρο χαρτί αντανακλά την αλήθεια του ποιητή, χωρίς να την ωραιοποιεί, έστω κι αν αυτή δεν είναι ιδανική ή όπως θα την ήθελε ο ίδιος ο ποιητής.

μουσική σου είναι η ζωή

αυτή που σπατάλησες.

Μπορεί να την ξανακερδίσεις αν το θέλεις

αν καρφωθείς σε τούτο το αδιάφορο πράγμα

που σε ρίχνει πίσω

εκεί που ξεκίνησες.

Η μουσική του ποιητή, -αλλά και κάθε ανθρώπου- οι λέξεις που έχει να δώσει, οι σκέψεις που επιχειρεί να δομήσει, καθετί που επιθυμεί να εκφράσει, προέρχονται από τα βιώματά του, απ’ ό,τι έχει ζήσει μέχρι τώρα. Τη ζωή αυτή, όπως γράφει ο Σεφέρης, την έχουμε σπαταλήσει, υπό την έννοια πως τα χρόνια περνούν ανώφελα αν δεν κάνουμε ανασκόπηση όλων μας των πράξεων, αν δεν αναλογιστούμε τις συνέπειες, τις προεκτάσεις και τις δυνατότητες όσων έχουμε ήδη βιώσει.

Ο ποιητής, εντούτοις, θεωρεί πως ο δημιουργός μπορεί να ξανακερδίσει τη χαμένη του ζωή -τα χρόνια που έχουν ήδη περάσει- αν αναμετρηθεί με επιμονή με το άσπρο χαρτί, το οποίο είναι αδιάφορο απέναντι στα συναισθήματά του και απαιτεί από αυτόν να κοιτάξει τη ζωή του από την αρχή της, προκειμένου να είναι σε θέση να γράψει με αλήθεια και καθαρότητα. Η ποιητική τέχνη είναι ιδωμένη εδώ ως μια διαδικασία κατάκτησης της αυτογνωσίας και όχι ως ένα παιχνίδι με τις λέξεις και τους ρυθμούς. Ο ποιητής οφείλει να μελετήσει και να γνωρίσει σε βάθος τον εαυτό του, τη ζωή του και τις πράξεις του, ώστε να είναι σε θέση να γράψει με την αλήθεια και τη γνησιότητα που απαιτείται.

Οι στίχοι, κατά τον Σεφέρη, οφείλουν να καθρεφτίζουν την ψυχή του δημιουργού, να αποτελούν γνήσια γεννήματα των βιωμάτων του και να αποκαλύπτουν πλήρως την υπόστασή του. Η ποίηση οδηγεί τον δημιουργό στην ψυχική κάθαρση και στην κατανόηση όσων έχει ήδη ζήσει, καθώς μόνο υπό αυτές τις συνθήκες μπορεί να συνθέσει πραγματική ποίηση. Για να γεμίσει το άσπρο χαρτί ο ποιητής πρέπει να έχει κάτι ουσιαστικό να γράψει και για να το πετύχει αυτό οφείλει να γνωρίσει τον εαυτό του, να μελετήσει τη ζωή του από την αρχή.

Ταξίδεψες, είδες πολλά φεγγάρια πολλούς ήλιους

άγγιξες νεκρούς και ζωντανούς

ένιωσες τον πόνο του παλικαριού

και το βογγητό της γυναίκας

την πίκρα του άγουρου παιδιού –

ό,τι ένιωσες σωριάζεται ανυπόστατο

αν δεν εμπιστευτείς τούτο το κενό.

Οι εμπειρίες του ποιητή είναι πολλές, καθώς κατά τη διάρκεια της ζωής του είχε την ευκαιρία να ταξιδέψει πολύ και να γνωρίσει πολλούς νέους τόπους, αλλά και ανθρώπους. Είχε την ευκαιρία να «αγγίξει», να γνωρίσει δηλαδή και να επηρεάσει ανθρώπους που τώρα πια είτε έχουν πεθάνει είτε ζουν, χωρίς όμως να αποτελούν απαραίτητα μέρος της ζωής του ποιητή. Είχε την ευκαιρία να κάνει φίλους, να γευτεί ερωτικές εμπειρίες και να γνωρίσει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις ανθρώπων κάθε ηλικίας.

Όλες αυτές οι εμπειρίες, όμως, όλη αυτή η γνώση τόπων και ανθρώπων, όλα όσα κατά καιρούς έζησε και ένιωσε, κινδυνεύουν να χαθούν, χωρίς ποτέ να λάβουν ουσιαστική υπόσταση, αν ο ποιητής δεν εμπιστευτεί το κενό, αν δεν εμπιστευτεί το άσπρο χαρτί που τον καλεί να συνειδητοποιήσει τις εμπειρίες του αυτές και να αντλήσει καίρια πορίσματα και σκέψεις απ’ όσα μέχρι τώρα έζησε.

Ίσως να βρεις εκεί ό,τι νόμισες χαμένο∙

τη βλάστηση της νιότης, το δίκαιο καταποντισμό

της ηλικίας.

Ίσως, σχολιάζει ο ποιητής, κατά τη διαδικασία επανελέγχου και αναβίωσης των περασμένων χρόνων, ο δημιουργός να έχει τη δυνατότητα να έρθει σ’ επαφή με ιδέες που νόμιζε χαμένες. Θα έχει την ευκαιρία, δηλαδή, να αισθανθεί ξανά τη δημιουργική ορμή της νεότητας, την ακατάλυτη αυτή δύναμη που ωθεί τον άνθρωπο σε δράση και θα συνειδητοποιήσει έτσι πόσο δίκαια το πέρασμα του χρόνου και η σώρευση εμπειριών και συναισθημάτων οδηγεί τον άνθρωπο σε μια αναπόδραστη καθοδική πορεία.

Ζωή σου είναι ό,τι έδωσες

τούτο το κενό είναι ό,τι έδωσες

το άσπρο χαρτί.

Το ποίημα κλείνει με τη διαπίστωση πως η ζωή του ανθρώπου -ποιητή- ταυτίζεται με όσα έδωσε, με όσα προσέφερε στους άλλους, κι όχι με τις ανεκμετάλλευτες ώρες ή με τις στιγμές που παρέμειναν πεισματικά εγωκεντρικές.

Ό,τι έδωσε ο ποιητής είναι μόνο ό,τι μπορεί να καταγράψει στο λευκό χαρτί, το οποίο επίμονα απαιτεί από αυτόν να καταθέσει μόνο τα βιώματα και τις ιδέες που γνήσια αντλούνται από την ψυχή του.

Το άσπρο χαρτί δεν μπορεί να δεχτεί κενές ιδέες και αναφομοίωτες εμπειρίες, το άσπρο χαρτί παραμένει κενό μέχρι να είναι σε θέση ο ποιητής να μετουσιώσει τη ζωή του σε στίχους.

Αν ο ποιητής θέλει να προσφέρει, αν θέλει η ζωή του να έχει ουσιαστικό νόημα, θα πρέπει να δουλέψει σκληρά, για να μπορέσει να κατανοήσει τα βιώματά του και να μπορέσει να αντλήσει από αυτά μηνύματα γνήσια και ικανά να λειτουργήσουν ως αυθεντικές προεκτάσεις της μακροχρόνιας διαδρομής του.

Αν δεν το καταφέρει, το άσπρο χαρτί θα παραμείνει κενό.