Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Σύνδεση πολιτικής και αρετής

Μύκονος

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1^η

(318e - 320c)

Ο Σωκράτης την «ευβουλία για τα ζητήματα του οίκου και τα θέματα της πόλης» (εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων καὶ περὶ τῶν τῆς πόλεως), που επαγγέλλεται ως στόχο της διδασκαλίας του ο Πρωταγόρας, την εξηγεί ως «πολιτική τέχνη», δηλαδή τέχνη με την οποία «κάνει τους άνδρες ἀγαθοὺς πολίτες» (ποιεῖν τοὺς ἄνδρας ἀγαθοὺς πολίτας). Ο Πρωταγόρας δέχεται ανεπιφύλακτα ότι αυτό ακριβώς διδάσκει. Να εξηγήσετε τη σύνδεση αυτή πολιτικής και αρετής με αναφορά στις πολιτικές αντιλήψεις και γενικά την πολιτική ζωή της αρχαίας Ελλάδας (ειδικά της Αθήνας).

[Για τους αρχαίους Έλληνες ο άνθρωπος ήταν πρώτα πρώτα πολιτικὸν ὄν και η ύπαρξή του ήταν αδιανόητη έξω από την πόλη στην οποία ήταν ενταγμένος. Σωκράτης και Πρωταγόρας συμφωνούν ότι άξονας της αγωγής των νέων είναι η αρετή, αν και δεν την εννοούν με τον ίδιο τρόπο. Ο Πρωταγόρας δίνει έμφαση στην κοινωνική λειτουργία και χρησιμότητα της αρετής (δεν ενδιαφέρεται για λεπτομερέστερες θεωρητικές αναλύσεις). Φαίνεται ότι ο Πρωταγόρας δέχεται (και ο Σωκράτης έμμεσα) ότι ο αγαθός άνδρας είναι αυτονόητα αγαθός πολίτης (γι’ αυτό και το μάθημα που διδάσκει είναι εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων καὶ περὶ τῶν τῆς πόλεως).]

Ο Πρωταγόρας διατείνεται πως η διδασκαλία του αποσκοπεί σε μια αμιγώς νοητική βελτίωση των μαθητών του, οι οποίοι θα καθίστανται ικανοί να κρίνουν σωστά καθετί που αφορά τις ιδιωτικές και δημόσιες υποθέσεις. Εντούτοις, τη νοητική αυτή βελτίωση ο Σωκράτης την ερμηνεύει ως διδασκαλία της πολιτικής τέχνης που στοχεύει στο να κάνει τους άνδρες αγαθούς πολίτες, δίνοντας έτσι ηθική χροιά στα μαθήματα του Πρωταγόρα. Η νοητική διάσταση της αρετής εμφανίζεται άρα αλληλένδετη με την ηθική, καθώς για τους αρχαίους Έλληνες ένας άνθρωπος δεν μπορούσε να θεωρηθεί ικανός πολίτης αν δεν ήταν ηθικά άρτιος. Η ηθική αρτιότητα, μάλιστα, λάμβανε την ιδανική της έκφραση μέσα από τη συμμετοχή του ατόμου στα κοινά, με σαφή πάντοτε διάθεση για προσφορά στο κοινωνικό σύνολο.

Η έννοια της αρετής ενέχει μια σειρά προτερημάτων, τα οποία σχετίζονται τόσο με τις νοητικές και γνωστικές ικανότητες του ατόμου, όσο και με την ηθική του υπόσταση. Όταν, επομένως, ο Πρωταγόρας κάνει λόγο για την εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων καὶ περὶ τῶν τῆς πόλεως, δεν περιορίζει το σκοπό της διδασκαλίας του στην ορθοφροσύνη, τη βελτίωση της κρίσης του ατόμου και στην ενίσχυση των εκφραστικών του ικανοτήτων, εννοεί παράλληλα και την ηθική τελείωση. Η νοητική εξέλιξη του ατόμου, είναι για τους αρχαίους Έλληνες άμεσα συνυφασμένη με την ηθική του ανάπτυξη.

Παράλληλα, διαπιστώνουμε ότι για τον Πρωταγόρα, όπως και για τον Σωκράτη, το να είναι κάποιος αγαθός άνδρας σημαίνει ταυτόχρονα πως είναι και αγαθός πολίτης, στοιχείο που τονίζει την πεποίθηση που επικρατούσε τότε πως η δράση του ατόμου στην προσωπική του ζωή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παρουσία του στα πλαίσια της κοινωνίας. Ο Αθηναίος πολίτης μπορεί να αποζητήσει την προσωπική του δικαίωση και ευημερία, μόνο μέσα από τη συνολική ευημερία της πόλης, γι’ αυτό και οποιαδήποτε εκπαιδευτική προσπάθεια γίνεται για την προσωπική του βελτίωση, αποσκοπεί κατ’ ανάγκη και στα στοιχεία εκείνα που θα τον καταστήσουν ενεργό και αποτελεσματικό πολίτη. Για τους αρχαίους Αθηναίους είναι αυτονόητο πως ένας πολίτης είναι αγαθός όταν συνδυάζει τις πολιτικές του δεξιότητες με τις ηθικές εκείνες αρετές που θα τον ωθήσουν να θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία της πόλης.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι ο Σωκράτης αναφερόμενος στην πολιτική τέχνη, διευκρινίζει πως αυτή κάνει τους άνδρες αγαθούς πολίτες, και όχι πολιτικούς, υπό την έννοια πως πρώτο μέλημα κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι η πνευματική και ηθική ολοκλήρωση που θα προσφέρει στην πόλη ενάρετους πολίτες, από τους οποίους θα προκύψουν στη συνέχεια και οι αγαθοί πολιτικοί. Για τον Σωκράτη δεν είναι θεμιτή η στάση των σοφιστών να εκπαιδεύουν τους μαθητές τους ειδικά για μια πολιτική σταδιοδρομία, καθώς η ουσιαστική τους φροντίδα θα έπρεπε να είναι η ενστάλαξη ηθικών αρχών στους μαθητές τους, ώστε να υπηρετήσουν άξια την πόλη έστω και ως απλοί πολίτες. Άλλωστε, στα πλαίσια της αθηναϊκής δημοκρατίας, κάθε πολίτης αναλάμβανε πολιτική δράση με τη συμμετοχή του στις συνελεύσεις και στα δικαστήρια, με τη συμμετοχή του στις πολεμικές δραστηριότητες της πόλης, αλλά και με την εκλογή του σε αξιώματα.

Η αναφορά του Σωκράτη σε αγαθούς πολίτες μας παραπέμπει στο πρότυπο του καλοῦ κἀγαθοῦ πολίτη, που συνδύαζε το σωματικό κάλλος και το καλογυμνασμένο σώμα, με τη σύνεση και τη σωφροσύνη που του επέτρεπε να συγκρατεί τον εαυτό του από τα πάθη. Ενός πολίτη που διακρινόταν παράλληλα για την ορθή του κρίση, αλλά και για την ικανότητά του να οδηγείται σε δράση, έχοντας πρώτα αναλύσει τις περιστάσεις και τα δεδομένα της πραγματικότητας με τη βοήθεια του λόγου.

Τέλος, δε θα πρέπει να μας διαφεύγει πως η προσέγγιση από τον Σωκράτη της ευβουλίας, -μιας νοητικής επί της ουσίας αρετής-, με ηθικούς όρους, -ο Σωκράτης αναφέρεται σε αγαθούς πολίτες-, έχει το ανάλογό της και στην επιχειρηματολογία του Πρωταγόρα, ο οποίος θέλοντας να πείσει για το διδακτό της αρετής θα καταφύγει σ’ έναν μύθο που αποδεικνύει πως η δίκη και η αιδώς -δύο ηθικές και όχι νοητικές αρετές- είναι έμφυτες στους ανθρώπους. Ακόμη, δηλαδή, και ο Πρωταγόρας όταν καλείται να πείσει ότι οι νοητικές αρετές που πρεσβεύει ότι διδάσκει, μπορούν να διδαχτούν, θα αναφερθεί σε ηθικές αρετές, -το επιχείρημά του είναι σε γενικές γραμμές πως εφόσον η δίκη και η αιδώς είναι έμφυτες στους ανθρώπους, τότε η αρετή εν γένει και η ευβουλία ειδικότερα, μπορεί να διδαχτεί- ενισχύοντας έτσι την αίσθηση πως για τους αρχαίους Έλληνες οι νοητικές και οι ηθικές αρετές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 2η: Να δείξετε ότι ο μύθος του Πρωταγόρα εξηγεί τελεολογικά το νόμο της αναπλήρωσης.