Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 2η: Τι υπήρχε πριν από τη δημιουργία των θνητών όντων;

Conni Togel 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 2^η

Τι υπήρχε πριν από τη δημιουργία των θνητών όντων;

[Σύμφωνα με το μύθο πριν από τη δημιουργία των θνητών όντων υπήρχαν οι θεοί. Η "θεογονία" είναι χαρακτηριστική στην αρχαιοελληνική μυθολογική σκέψη. Ο Πρωταγόρας βέβαια, όπως φαίνεται μέσα από τα έργα του ήταν "αγνωστικιστής". Έτσι η αναφορά στους θεούς, έχει μάλλον αλληγορική έννοια. Ο Δίας δηλαδή συμβολίζει τη νομοτέλεια που διέπει τη φύση, είναι η λογική. Ο Ερμής, ο Επιμηθέας και οι άλλοι θεοί είναι απλά όργανα που διέπουν τη νομοτέλεια της φύσης. Με τη νομοτέλεια αυτή ρυθμίζονται οι σχέσεις των όντων, εξισορροπούνται οι ανάγκες τους και εξασφαλίζονται τα μέσα για την ικανοποίηση τους.]

Ο Πρωταγόρας θέλοντας να μιλήσει για τα στάδια εκπολιτισμού και κοινωνικοποίησης που ακολούθησε το ανθρώπινο γένος, καταφεύγει στο μύθο του Προμηθέα, που παρουσιάζει την πορεία του ανθρώπου από την πρώτη του κιόλας στιγμή, από την εποχή της δημιουργίας του. Ο σοφιστής αναφέρει πως όταν ήρθε η καθορισμένη, από τη μοίρα, ώρα για τη γέννηση των θνητών όντων, τα έπλασαν οι θεοί. Έτσι, παρουσιάζει τους θεούς ως το μόνο προϋπάρχον στοιχείο στη γη, το οποίο διαδραματίζει και ρόλο δημιουργού για τους ανθρώπους και τα ζώα.

Ο Πρωταγόρας λαμβάνει την ύπαρξη των θεών ως δεδομένο, χωρίς να μπαίνει στη διαδικασία να μιλήσει και για τη δική τους δημιουργία, καθώς αυτό δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες της μυθικής του αφήγησης. Ο σκοπός του σοφιστή, άλλωστε, είναι να μιλήσει για τους ανθρώπους και για την πορεία που ακολούθησαν μέχρι να φτάσουν στην αρμονική συγκρότηση κοινωνιών.

Θα πρέπει, βέβαια, να τονιστεί ότι ο Πρωταγόρας υπήρξε ένας από τους πρώτους αγνωστικιστές, καθώς θεωρούσε πως η ύπαρξη των θεών είναι κάτι που δεν μπορεί να αποδειχθεί στα στενά όρια της ανθρώπινης ύπαρξης, γι’ αυτό και είχε κατηγορηθεί για αθεΐα. Επομένως, η αναφορά στους θεούς που γίνεται σ’ αυτόν τον μύθο δεν είναι κυριολεκτική, υπό την έννοια ότι ο σοφιστής μιλώντας για την καθορισμένη από τη μοίρα στιγμή της γέννησης των θνητών όντων, αλλά και για τους θεούς που ανέλαβαν την ευθύνη να τους πλάσουν και να τους κοσμήσουν με διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς, εννοεί μια διαδικασία που ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε στα πλαίσια της νομοτέλειας που διέπει τη φύση.

Ο Πρωταγόρας δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει επακριβώς τις ειδικές συνθήκες που απαιτήθηκαν για τη δημιουργία ζωής στη γη, κατανοεί όμως πως επρόκειτο για μια διαδικασία που ακολούθησε τις επιταγές της λογικής που ρυθμίζει κάθε αλλαγή στη φύση. Θέλοντας, επομένως, να δώσει στους ακροατές του με τρόπο εύληπτο την έννοια της νομοτέλειας και της λογικής που κυριαρχεί στη φύση, παρουσίασε τους θεούς ως δημιουργούς της ζωής, χωρίς μάλιστα να παραλείψει να αναφέρει πως και οι ίδιοι οι θεοί υπάκουσαν ουσιαστικά σ’ ένα πρόσταγμα της μοίρας.

Η δημιουργία ζωής παρουσιάζεται ως κάτι το προαποφασισμένο από τη μοίρα, από την εἱμαρμένη, τη δύναμη που ελέγχει καθετί στη φύση και ταυτίζεται ουσιαστικά με την έννοια της ανάγκης. Η ανάγκη είναι η κινητήρια δύναμη που ωθεί τη φύση στην εξέλιξη και στην αλλαγή, ελέγχοντας όχι μόνο τη δημιουργία της ζωής, αλλά και την κατοπινή της πορεία.

Ενδιαφέρουσα είναι η συσχέτιση του μύθου του Προμηθέα με τον τρόπο που παρουσιάζεται η αρχή της δημιουργίας σε σημαντικά κείμενα της Αγίας Γραφής. Στο εισαγωγικό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, τη Γένεση, που είναι προγενέστερη από το έργο του Πλάτωνα, η δημιουργία ξεκινά ως εξής: «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.». Ο Θεός τίθεται εδώ ως δημιουργός όχι μόνο των θνητών όντων, αλλά και του σύμπαντος. Η Γένεσις δεν αποτελεί βέβαια ένα επιστημονικό κείμενο στο οποίο να εξηγείται πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν, μιας και κάτι τέτοιο ξεπερνούσε τις γνώσεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής, αποτελεί όμως ένα θρησκευτικό κείμενο το οποίο παρουσιάζει με έμφαση το ποιος δημιούργησε καθετί στο σύμπαν. Ο Θεός είναι ο δημιουργός του κόσμου, χωρίς αυτό να αποτελεί συμβολισμό, όπως γίνεται στο μύθο του Πρωταγόρα.

Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο της Καινής Διαθήκης, η αρχή της δημιουργίας παρουσιάζεται ως εξής: «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος.». Στην αρχή των πάντων τίθεται ο Λόγος, ο οποίος βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τον Θεό και μάλιστα ταυτίζεται μαζί του. Ο Λόγος μπορεί να ιδωθεί ως η νομοτέλεια, η λογική που διέπει το σύμπαν και τη φύση. Ο Λόγος, δηλαδή, μπορεί να εκληφθεί ως η κυρίαρχη δύναμη που από τον Πρωταγόρα δίνεται συμβολικά μέσα από την αναφορά στους θεούς.

Εντούτοις, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως η Καινή Διαθήκη είναι ένα χριστιανικό κείμενο που έχει τη δική του σημειολογία και σύμφωνα με την οποία ο Λόγος είναι ο Ιησούς Χριστός, ο υιός του Θεού.

Ας δούμε την ερμηνεία του χωρίου από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, όπως αυτή μας δίνεται από τον καθηγητή Θεολογίας Παναγιώτη Τρεμπέλα: «Κατά την αρχήν της δημιουργίας υπήρχεν ο Υιός του Θεού, που εγεννήθη από τον Πατέρα ως άπειρος και ζωντανός Λόγος από απειροτέλειον και πάνσοφον Νουν. Και ο Λόγος ως δεύτερον πρόσωπον της Θεότητας υπήρχεν αχώριστος από τον Θεόν και ήτο πάντοτε πλησιέστατα προς αυτόν. Και ήτο Θεός τέλειος ο Λόγος».