"Ο Κρητικός" Ερωτήσεις Σχολικού, Ενότητα 5η: Το όραμα εξαφανίζεται. Να παρακολουθήσετε: α) τη μετάβαση στο παρόν της αφήγησης. Ποια είναι η κατάσταση του ήρωα «τώρα»;

Marina Petro

Ενότητα 5^η

Το όραμα εξαφανίζεται. Να παρακολουθήσετε: α) τη μετάβαση στο παρόν της αφήγησης. Ποια είναι η κατάσταση του ήρωα «τώρα»; β) τις άλλες χρονικές μετατοπίσεις-αναδρομές. Ποιες πρόσθετες πληροφορίες δίνουν για το παρελθόν του αφηγητή; γ) την επάνοδο στη σκηνή του ναυαγίου και τη μουσική πρόκληση της φύσης (γλυκύτατος ήχος). Με ποιο τρόπο προσπαθεί να προσδιορίσει την υφή του ήχου ο αφηγητής και που καταλήγει; δ) Το δραματικό τέλος. Πώς συνδέεται με την αρχή του ποιήματος.

α) Η εξαφάνιση της Φεγγαροντυμένης σφραγίζεται με το δάκρυ της που πέφτει στο χέρι του ήρωα. Στοιχείο που επιτρέπει τη μετάβαση στην τωρινή κατάσταση του ήρωα, ο οποίος μας παρουσιάζει τη συνολική μεταστροφή της προσωπικότητάς του επικεντρώνοντας την προσοχή του στην αλλαγή που συμβαίνει στο χέρι του. Όπως χαρακτηριστικά, σχολιάζει ο ήρωας, το χέρι αυτό δεν είναι πια όπως παλιά που έβλεπε Τούρκο κι έψαχνε να βρει μαχαίρι. Τώρα πια ο ήρωας χρησιμοποιεί το χέρι του για να ζητιανεύει. Ο ήρωας, επομένως, βιώνει μια θεμελιώδη μεταστροφή του χαρακτήρα του, καθώς έχει απολέσει πια την αγωνιστική του διάθεση κι έχει περιέλθει σε μια κατάσταση ταπείνωσης. Σύμφωνα με τον Ε. Καψωμένο: «Ο ήρωας μεταμορφώνεται, χάνει εντελώς το αγωνιστικό και επιθετικό ήθος του πολεμιστή και η ύπαρξή του παίρνει μια στάση ένδειας που ζητά την πλήρωσή της μέσα στην αγάπη του άλλου». Ο Κρητικός κατατρύχεται από εφιάλτες και η μόνη πηγή παρηγοριάς και γαλήνης είναι το χέρι του, που δέχτηκε το δάκρυ της θεϊκής γυναίκας.

β) Ο Κρητικός παρατηρεί πως το χέρι του έχει αποκτήσει ξαφνικά υπέρμετρη δύναμη, τέτοια που δεν είχε ούτε όταν ήταν στα πρώτα του νιάτα. Η αύξηση αυτή της δύναμής του τον ωθεί σε μια αναδρομή στο παρελθόν κατά την οποία συγκρίνει την τωρινή του δύναμη, με τη δύναμη που είχε σε ανάλογα κρίσιμες στιγμές της αγωνιστικής του πορείας. Τώρα, δηλαδή, έχει περισσότερη δύναμη απ’ ό,τι είχε όταν αυτός και λίγοι σύντροφοί του έρχονταν σε βίαιη σύγκρουση με πολλούς εχθρούς, ή όταν μόνος του χτυπούσε τον μπομπο-Ισούφ κι άλλους δυο (αναφέρεται σε Αιγύπτιους που προσπάθησαν να κυριεύσουν τη Λαβύρινθο), ούτε πάλι όταν κυρίευε με μένος τη Λαβύρινθο (ρωμαϊκό λατομείο στην περιοχή της Γόρτυνας που χρησιμοποιήθηκε σαν καταφύγιο των χριστιανών). Η αναδρομή αυτή μας αποκαλύπτει τους σημαντικούς αγώνες του Κρητικού και την πραγματικά ηρωική φύση του, δημιουργώντας έτσι εντονότερη αντίθεση με το παρόν του ήρωα.

γ) Ο ήρωας μετά την περιγραφή της τωρινής του κατάστασης και τη σύντομη αναδρομή του στο παρελθόν, βρίσκεται ξανά στη θάλασσα να κολυμπά με μεγάλη ένταση για να διασώσει την αγαπημένη του. Η εμπειρία της Φεγγαροντυμένης έχει θέσει τις βάσεις για μια μεγαλειώδη αλλαγή στην ψυχοσύνθεση του ήρωα, αλλά για την ώρα ο Κρητικός έχει επανέλθει με ακόμη μεγαλύτερη δύναμη στον αρχικό του στόχο, στη διάσωση της αγαπημένης κόρης. Εντούτοις, παρά την παροδική αύξηση της δύναμής του, ο ήρωας βρίσκει τις δυνάμεις του να κάμπτονται εκ νέου και το κολύμπι του να γίνεται ολοένα και πιο αργό, καθώς ένας ήχος, ένας γλυκύτατος ήχος αρχίζει να τον συνεπαίρνει και να καθιστά την προσπάθειά του πιο νωθρή.

Ο γλυκύτατος ήχος που συνοδεύει την προσπάθεια του ήρωα, κάμπτοντας σταδιακά τις δυνάμεις του και το κυριότερο την ηθική του βούληση, είναι πρωτάκουστος και τόσο μοναδικός που ο Κρητικός δεν γνωρίζει πως να τον περιγράψει. Για το λόγο αυτό καταφεύγει σε μια τριμερή σύγκριση, ώστε να δείξει ότι ο ήχος αυτός είναι κατά πολύ ανώτερος από οποιονδήποτε γλυκό και όμορφο ήχο έχει ακούσει μέχρι τώρα στη ζωή του. Ο γλυκύτατος ήχος επομένως είναι καλύτερος: α) από το γεμάτο ερωτικό καημό και παράπονο τραγούδι μιας κοπέλας που βγαίνει να τραγουδήσει τον κρυφό της έρωτα, β) από το γλυκό κελάηδισμα του κρητικού αηδονιού και γ) από τον ήχο του σουραυλιού που άκουγε ο ήρωας στον Ψηλορείτη, οδηγημένος εκεί από τον πόνο του για τη σκλαβωμένη του πατρίδα.

Ίσως, σχολιάζει ο ήρωας, δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζει, προχωρώντας μάλιστα στον επιμερισμό του γλυκύτατου ήχου σε περισσότερους, οι οποίοι γέμιζαν τον αέρα σαν τις ευωδιές του Μάη, ήχοι γλυκύτατοι, ανεκδιήγητοι, ήχοι δηλαδή που δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια, ήχοι εξωανθρώπινοι.

Ο ήχος αυτός, σύμφωνα με την ανάλυση του Ε. Καψωμένου: «... εμπνέει στον ήρωα μια κατάσταση διονυσιακή. Ξυπνά μέσα του την “αρχέγονη οδύνη” για την απόσπασή του, ως ατόμου, από την ευρύτερη Κοσμικήν ενότητα -για να χρησιμοποιήσουμε μια χαρακτηριστική διατύπωση του Nietzsche από τη “Γένεση της Τραγωδίας”- και ερεθίζει τον πόθο του να αρνηθεί το Εγώ, να “βγει” από τα όρια της ατομικότητάς του (“έκσταση”) και να ταυτιστεί ολοκληρωτικά με την καρδιά του κόσμου».

δ) Μόλις ο γλυκύτατος ήχος παύει και ο ήρωας φτάνει στην ακρογιαλιά, νομίζοντας ότι έχει καταφέρει να σώσει την αγαπημένη του, συνειδητοποιεί πως η αρραβωνιαστικιά του έχει πεθάνει. Η αρχική δηλαδή προσπάθεια του ήρωα να σώσει την κόρη, μιας και ήταν το μοναδικό αγαπημένο πρόσωπο που του είχε απομείνει, καταλήγει σε αποτυχία. Η σκέψη που τροφοδοτούσε την ηθική του βούληση, η σκέψη που τον ωθούσε να παλεύει με τα κύματα, ήταν η διάσωση της κόρης, η διάσωση της γυναίκας που αγαπά πέρα από χρονικά και τοπικά όρια. Εντούτοις, η προσπάθειά του δεν θα δικαιωθεί. Όπως, βέβαια, σχολιάζει ο Ε. Καψωμένος: «Ώστε ο θάνατος της κόρης, που φαίνεται να σηματοδοτεί την αποτυχία της προσπάθειας του ήρωα, δηλ. την ήττα της ηθικής θέλησης στο επίπεδο της δράσης, στην ουσία είναι το πικρό αντίτιμο που πληρώνει ο Κρητικός (: ηθική δοκιμασία) για να φτάσει σε μια ανώτερη συνείδηση του Κόσμου και των ανθρωπίνων αξιών».

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ "Ο Κρητικός": Τι δηλώνουν οι διάφοροι ήχοι (βροντές, χοχλός, γλυκός ήχος, τραγούδι βρύσης, αντίλαλος, ήχος λεπτός) στο σκηνικό του ναυαγίου;