Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Δαρείος» [Αφηγηματικές τεχνικές - Αφηγηματικοί τρόποι]

Austin Tott

Ποιους αφηγηματικούς τρόπους / τεχνικές μπορείτε να επισημάνετε στο ποίημα;

Σε σχέση με τις αφηγηματικές τεχνικές του ποιήματος διαπιστώνουμε πως ο Καβάφης χρησιμοποιεί έναν τριτοπρόσωπο παντογνώστη αφηγητή, ως κύριο φορέα της αφήγησης, εντάσσοντας ωστόσο και σημεία όπου ο λόγος δίνεται από πρωτοπρόσωπους αφηγητές (οι σκέψεις του Φερνάζη – η αναγγελία του πολέμου από τον υπηρέτη). Στο πλαίσιο της κύριας αφήγησης η εστίαση είναι μηδενική, υπό την έννοια ότι ο τριτοπρόσωπος αφηγητής μοιάζει να γνωρίζει τα πάντα σε σχέση με τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του Φερνάζη, αλλά και ως προς τα γεγονότα που σχετίζονται και επηρεάζουν τη διαδικασία της ποιητικής του δημιουργίας. Αντιστοίχως, όταν ο λόγος δίνεται από τον πρωτοπρόσωπο αφηγητή η εστίαση είναι εσωτερική, ο αφηγητής δηλαδή δεν έχει πλήρη εποπτεία των γεγονότων, κάτι που γίνεται ιδιαιτέρως αισθητό στην πέμπτη στροφή όπου ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής Φερνάζης αγνοεί ποια μπορεί να είναι η έκβαση του πολέμου και ποιες οι συνέπειες αυτού ως προς την ασφάλεια της Αμισού.

Η αφήγηση δίνεται ως συγχρονική, ως ταυτόχρονη δηλαδή με την εξέλιξη των γεγονότων, κάτι που φανερώνεται από τη συνεχή χρήση του Ενεστώτα. Με τον τρόπο αυτό τα τεκταινόμενα αποκτούν μια παροντική διάσταση, σα να συμβαίνουν δηλαδή τη στιγμή που ο αναγνώστης διαβάζει το ποίημα, προσδίδοντας έτσι ιδιαίτερη ζωντάνια στην αφήγηση. Στο ρυθμό της αφήγησης, έστω κι αν δεν έχουμε παρά ελάχιστα γεγονότα, μπορούμε να διακρίνουμε την τεχνική της επιβράδυνσης, όπως αυτή προκύπτει από τη χρήση του εσωτερικού μονολόγου και την αναλυτική παρουσίαση των συναισθημάτων, των σκέψεων και των προβληματισμών του Φερνάζη. Η αφήγηση, μάλιστα, εμπλουτίζεται με το δραματικό απρόοπτο που προκύπτει από την αιφνίδια εμφάνιση του υπηρέτη και την είδηση για το ξέσπασμα του πολέμου, που ανατρέπει τα σχέδια του Φερνάζη.

Σε σχέση με τους αφηγηματικούς τρόπους του ποιήματος παρατηρούμε πως έχουμε στοιχεία διήγησης, τριτοπρόσωπης δηλαδή αφήγησης, στην οποία παρεμβάλλονται και σημεία πρωτοπρόσωπης αφήγησης. Στο πλαίσιο της πρωτοπρόσωπης αφήγησης μας δίνονται τα λόγια του Φερνάζη κυρίως -σε μία μόνο περίπτωση του υπηρέτη- είτε σε ευθύ λόγο είτε στο πλαίσιο εσωτερικού μονολόγου. Η 5^η στροφή του ποιήματος συνιστά ένα δείγμα εσωτερικού μονολόγου, όπου χωρίς την παρέμβαση του τριτοπρόσωπου αφηγητή ακούμε τις σκέψεις του Φερνάζη. Με παρόμοιο τρόπο, άλλωστε, στα περισσότερα σημεία όπου ακούμε τη φωνή του Φερνάζη έχουμε απόδοση των σκέψεών του και άρα σύντομους εσωτερικούς μονολόγους. Αντιθέτως, τα λόγια του υπηρέτη (14,15) αποτελούν ευθύ λόγο, που απευθύνεται προς τον Φερνάζη.

Τα λόγια κι οι σκέψεις του Φερνάζη δίνονται σε λόγο ευθύ στους παρενθετικούς στίχους 4,5,6, στους στίχους 9,10, στους στίχους 17,18,19,20, σε όλη την 5^η στροφή (26-33) και στους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος (36,37). Η παράθεση σε ευθύ λόγο όσων σκέφτεται ή λέει ο Φερνάζης μπορεί να εκληφθεί και ως ελεύθερος πλάγιος λόγος, υπό την έννοια πως έχουμε επί της ουσίας συμπερίληψη των λόγων ενός προσώπου στη ροή της τριτοπρόσωπης αφήγησης. Ωστόσο, η αντωνυμία «μας» και το α΄ πληθυντικό πρόσωπο στα ρήματα (π.χ. έχουμε) συνιστούν δείκτες που υποδηλώνουν ευθύ λόγο.